Ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις δημιουργικής τέχνης στη θεραπευτική προσέγγιση νοσηλευόμενων παιδιών και εφήβων σε παιδοψυχιατρική κλινική: μια αυτοεθνογραφική μελέτη στο παιδιατρικό νοσοκομείο

Abstract

This doctoral dissertation constitutes a methodological exemplar of an Autoethno- graphic-Phenomenological study focusing on psychopedagogical interventions through creative arts that were applied to children and adolescents hospitalized in a child psychiatry and oncology departments of a public pediatric hospital. Drawing upon fifteen years of professional and personal experience, the researcher investigates and analyzes the educational framework of the hospital and the hospitalization process, aiming to delve into how the study's participants perceive their world and ascribe meaning to their personal experiences. The methodological approach adopts an interdisciplinary perspective, examining the self as «a source of data» and utilizing personal experiences, field journals, narratives, photographic materials, and interactions with the children, thereby providing accumulated personal observations, rich descriptions, and interpretations of behaviors, actions, and meanings. The psychopedagogical interventions centered on creative arts—such as theater, music, creative writing, and visual arts—conducted with the active participation of the researcher within the clinical environment, did not aim for treatment in the narrow medical sense. Instead, they sought to support the hospitalization experience and alleviate the psychological burden of the children, enhancing their emotional resilience and facilitating their therapeutic journey. This dissertation highlights the potential of Autoethnography as a research tool in the humanities and social sciences, offering a methodological approach that enables in- depth exploration of lived experiences and the interpretation of human relationships and reactions among vulnerable populations. Furthermore, it emphasizes the significance of the personal and professional transformation of the educator and the redefinition of their identity through continuous negotiation with value-based, ethical, and emotional issues. Within this context, the study underscores the value of the arts as an essential means of psycho-pedagogical support in the context of the hospitalization of children and adolescents and highlights the need for institutional reinforcement of the educator's role within the hospital environment. Through an interdisciplinary approach that combines elements from Education, Psychology, Art, and the Social Sciences, the dissertation expands contemporary psychopedagogical practice and reinforces the necessity for a specialized educational presence in the field of pediatric care. Ultimately, this study serves as a tool for introspection, reflection, and methodological innovation, opening new pathways in qualitative research and in modern educational and therapeutic practice through art.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή συνιστά ένα μεθοδολογικό παράδειγμα Αυτοεθνογραφικής–Φαινομενολογικής μελέτης, η οποία εστιάζει στις ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις μέσω δημιουργικής τέχνης που εφαρμόστηκαν σε παιδιά και εφήβους νοσηλευόμενους σε παιδοψυχιατρική και ογκολογική κλινική δημόσιου παιδιατρικού νοσοκομείου. Η ερευνήτρια, αξιοποιώντας τη δεκαπενταετή επαγγελματική και προσωπική της εμπειρία, διερευνά και αναλύει το παιδαγωγικό πλαίσιο του νοσοκομείου και της νοσηλείας, με στόχο να διεισδύσει στον τρόπο με τον οποίο οι συμμετέχοντες στην έρευνα αντιλαμβάνονται τον κόσμο τους και νοηματοδοτούν τις προσωπικές τους εμπειρίες. Η μεθοδολογική προσέγγιση υιοθετεί μια διεπιστημονική οπτική, μελετώντας τον εαυτό «ως πηγή δεδομένων» και αξιοποιώντας προσωπικά βιώματα, ημερολόγια πεδίου, αφηγήσεις, φωτογραφικό υλικό και αλληλεπιδράσεις με τα παιδιά, παρέχει συσσωρευμένες προσωπικές παρατηρήσεις, πυκνές περιγραφές και ερμηνείες συμπεριφορών, δράσεων και νοημάτων. Οι ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις με άξονα τη δημιουργική τέχνη–όπως το θέατρο, η μουσική, η δημιουργική γραφή και τα εικαστικά– που εφαρμόστηκαν με την ενεργό συμμετοχή της ερευνήτριας στο κλινικό περιβάλλον, δεν αποσκοπούσαν στη θεραπεία με τη στενή ιατρική έννοια. Αντίθετα, στόχευαν στην υποστήριξη της εμπειρίας της νοσηλείας και στη μείωση του ψυχικού φορτίου των παιδιών, ενισχύοντας τη συναισθηματική τους ανθεκτικότητα και διευκολύνοντας τη θεραπευτική τους πορεία. Η διατριβή αναδεικνύει τις δυνατότητες της Αυτοεθνογραφίας ως ερευνητικού εργαλείου στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, προσφέροντας μια μεθοδολογική προσέγγιση που επιτρέπει τη βαθιά διερεύνηση της βιωμένης εμπειρίας και την ερμηνεία των ανθρώπινων σχέσεων και αντιδράσεων ευάλωτων πληθυσμών. Επιπροσθέτως, δίνεται έμφαση στη σημασία της προσωπικής και επαγγελματικής μεταμόρφωσης του παιδαγωγού και στον επανα- προσδιορισμό της ταυτότητάς του μέσα από τη συνεχή διαπραγμάτευση με αξιακά, ηθικά και συναισθηματικά ζητήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, η μελέτη φωτίζει την αξία των τεχνών ως ουσιώδους μέσου ψυχοπαιδαγωγικής υποστήριξης στο πλαίσιο της νοσηλείας παιδιών και εφήβων και αναδεικνύει την ανάγκη θεσμικής ενίσχυσης του ρόλου του ψυχοπαιδαγωγού στο νοσοκομειακό περιβάλλον. Μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση που συνδυάζει στοιχεία από την Παιδαγωγική, την Ψυχολογία, την Τέχνη και τις Κοινωνικές Επιστήμες, η διατριβή διευρύνει τη σύγχρονη ψυχοπαιδαγωγική πρακτική και ενισχύει την αναγκαιότητα για μια εξειδικευμένη παιδαγωγική παρουσία στον χώρο της παιδιατρικής περίθαλψης. Η παρούσα μελέτη, εντέλει, λειτουργεί ως εργαλείο ενδοσκόπησης, αναστοχασμού και μεθοδολογικής καινοτομίας, ανοίγοντας νέους δρόμους στην ποιοτική έρευνα και στη σύγχρονη εκπαιδευτική και θεραπευτική πρακτική μέσω της τέχνης.