Οι εθνικές οργανώσεις πληροφοριών και δολιοφθοράς κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα (1941-1944)

Abstract

The National Organizations of Intelligence and Sabotage (EOΠΔ) operated within the Athenian environment from 1941 until October 1944, distinguishing themselves through the clandestine nature of their activities, their selective recruitment practices aimed at ensuring operational security, their engagement in subversive operations such as acts of sabotage and intelligence gathering, and, notably, their affiliation with the British secret services and the General Allied Headquarters in the Middle East (GHQME). The EOΠΔ also encompass resistance networks specialized in escape operations, which constituted the preliminary phase in the development of the so-called “secret” war within the Greek territory. In the case of Greece, the escape networks were inextricably linked to the broader communication network that connected the EOΠΔ with British units based in Turkey and Cairo. However, the difficulty in defining and categorizing these organizations stems from their heterogeneity; they were formed at different times, influenced both by wartime developments and the internal dynamics of the Greek Resistance, as well as by their respective leaderships. The evolution of the “secret” war in Greece did not adhere to a standardized model of resistance and lacked personnel adequately trained for this specialized form of warfare. The present doctoral study offers a comprehensive overview of the relationships between British secret services and Greek resistance organizations engaged in the “secret” war in occupied Greece. The primary objective was to trace with greater precision the presence and role of the National Organizations of Intelligence and Sabotage (EOΠΔ) in both the Greek and broader Allied resistance efforts, and to highlight the nature and impact of the “secret” war in the Greek context. More specifically, this research aimed: first, to situate the activities of Greek clandestine resistance groups within the wider framework of British strategic policy aimed at consolidating the “secret” war and subversive operations across Axis-occupied Europe; second, to investigate the nature of the EOΠΔ’s cooperation with the British secret services—namely the Special Operations Executive (SOE) and the Secret Intelligence Service (SIS)—based in Cairo and Turkey, taking into account Greece's geostrategic role, particularly that of Athens, as a vital communication channel between British officials and the Balkan region, and the Middle East’s established status as a linchpin of British power projection; and third, to examine the defining characteristics of the “secret” war as they were shaped by EOΠΔ operations in Athens, distinguishing this mode of resistance from both irregular armed struggle and politically motivated resistance organizations.

Οι ΕΟΠΔ έδρασαν στο αθηναϊκό περιβάλλον από το 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944, και διακρίθηκαν για τη μυστική φύση τής δράσης τους, την περιορισμένη στρατολόγηση μελών για λόγους ασφαλείας, τον ρόλο τους στις ανατρεπτικές επιχειρήσεις, όπως η εκτέλεση σαμποτάζ και η συλλογή πληροφοριών καθώς και για τη σχέση τους, κατά κανόνα, με τις βρετανικές «μυστικές» Υπηρεσίες και το Γενικό Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΓΣΜΑ). Στις ΕΟΠΔ, επίσης, κατατάσσουμε και τις αντιστασιακές οργανώσεις διαφυγών, που αποτέλεσαν το πρώιμο στάδιο ανάπτυξης του «μυστικού» πολέμου στον ελληνικό χώρο, αφού, στην περίπτωση της Ελλάδας, το δίκτυο των διαφυγών συνδέθηκε άρρηκτα με το δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ των ΕΟΠΔ και των βρετανικών τμημάτων στην Τουρκία και το Κάιρο. Ωστόσο, η δυσκολία προσδιορισμού τους οφείλεται και στο ότι ο χώρος των ΕΟΠΔ χαρακτηρίστηκε από ανομοιογενείς οργανώσεις, που ιδρύθηκαν σε διαφορετικό χρόνο και επηρεάστηκαν τόσο από τις εξελίξεις του πολέμου και της ελληνικής αντίστασης, όσο και από την ηγεσία τους. Η ανάπτυξη του «μυστικού» πολέμου, άλλωστε, στην Ελλάδα δε βασίστηκε σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο δράσης και στερούνταν από κατάλληλα εκπαιδευμένα πρόσωπα γι’ αυτή τη μορφή αντίστασης. Η παρούσα διδακτορική μελέτη αποτελεί σκιαγράφηση των σχέσεων των βρετανικών «μυστικών» Υπηρεσιών με τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις, που υπηρέτησαν τον «μυστικό» πόλεμο στην κατεχόμενη Ελλάδα. Σκοπός μου ήταν να αναζητήσω με μεγαλύτερη ακρίβεια την παρουσία των Εθνικών Οργανώσεων Πληροφοριών και Δολιοφθοράς (ΕΟΠΔ) στον ελληνικό και συμμαχικό αντιστασιακό αγώνα και να παρουσιάσω τον ρόλο του «μυστικού» πολέμου στην ελληνική περίπτωση. Επιμέρους στόχοι της παρούσας έρευνας αποτέλεσαν πρώτον η ένταξη της δράσης των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων «μυστικού» χαρακτήρα στην ευρύτερη στρατηγική της βρετανικής πολιτικής ως προς την εδραίωση του «μυστικού» πολέμου και των ανατρεπτικών επιχειρήσεων στις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης από τις δυνάμεις του Άξονα. Δεύτερον η αναζήτηση της σχέσης των ΕΟΠΔ με τα τμήματα των δύο βρετανικών «μυστικών» Υπηρεσιών, Special Operation Executive και Secret Intelligence Service, σε Κάιρο και Τουρκία, με το δεδομένο ότι η Ελλάδα, και ειδικότερα η Αθήνα, αποτέλεσε δίαυλο επικοινωνίας των Βρετανών αξιωματούχων με την περιοχή των Βαλκανίων και ότι η Μέση Ανατολή θεωρούνταν ανέκαθεν ένα στρατηγικό σημείο για την εδραίωση της βρετανικής ισχύος στην περιοχή. Και τρίτον η αναφορά στα χαρακτηριστικά του «μυστικού» πολέμου όπως αυτά εδραιώθηκαν από τις ΕΟΠΔ στο αθηναϊκό περιβάλλον, διαχωρίζοντας την μορφή αυτή αντιστασιακής δράσης από τον άτακτο ένοπλο αγώνα και τις πολιτικές αντιστασιακές οργανώσεις.