Ο ρόλος της Βασιλείας στην Ελλάδα 1950-1975

Abstract

The purpose of this study is to reassess the role of the monarchy in the shaping of the Greek bourgeois political system. The character of the Greek monarchy will be examined from the restoration of the institution following the referendum of September 1946, up until its definitive abolition through the referendum of 1974. The royal institution will be presented as an inherent functional component of the political system, rather than as an external mechanism acting autonomously. Our focus is not on recording the history of the royal family and monarchy in Greece, but rather on their contribution to the development of the modern bourgeois political system in the country. The primary research tools for this study will be the archives of the Former Royal Palaces and the Archive of the Royal Family of Greece – Regency – Presidency of the Republic. This material is housed at the Central Service of the General State Archives and is accessible to the public only through physical presence, as its digitization has not yet been completed. The main focus will be to highlight the needs and factors during the post-civil war years and beyond, which positioned the king as a central figure in the reconstruction and consolidation of the bourgeois political system in Greece, as well as the framework and transformations that allowed the monarchy to sometimes act as a divisive force and other times as a unifying one. The monarchy is part of a system characterized by both mutual reinforcement and mutual undermining, in the continuous search for balance at both the political and social levels. Within this context, the monarchy is not simply a distant observer of the system but acts actively within it. The post-civil war period and the decades leading up to the military coup and the ultimate abolition of the monarchy in Greece provide a wealth of such apparent paradoxes and examples.

Σκοπός τούτης της εργασίας είναι η επανεκτίμηση του ρόλου του μοναρχικού θεσμού επί της διαμόρφωσης του ελληνικού αστικού πολιτικού συστήματος. Ο χαρακτήρας της ελληνικής βασιλείας θα αναζητηθεί χρονικά από την επάνοδο του θεσμού κατά το δημοψήφισμα τον Σεπτέμβρη του 1946, έως και την οριστική του καταδίκη με το δημοψήφισμα του 1974. Ο βασιλικός θεσμός θα παρουσιαστεί ως εγγενές λειτουργικό στοιχείο του πολιτικού συστήματος και όχι ένας έξωθεν μηχανισμός που δρα αυτόνομα. Δεν μας ενδιαφέρει να καταγράψουμε την ιστορία της βασιλικής οικογένειας και αρχής στην Ελλάδα, αλλά τη συμβολή της στην διαμόρφωση του σύγχρονου αστικού πολιτικού συστήματος στη χώρα. Βασικό εργαλείο της έρευνας ετούτης θα αποτελέσει το αρχείο των Τέως Βασιλικών Ανακτόρων και το αρχείο της Βασιλικής Οικογένειας της Ελλάδας – Αντιβασιλείας – Προεδρίας της Δημοκρατίας. Το προαναφερθέν υλικό τοποθετείται στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους και είναι προσβάσιµο στο κοινό μόνο με φυσική παρουσία, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση τους. Βασική απασχόληση θα καταστεί η ανάδειξη των αναγκών και παραγόντων ετούτων, που έθεσαν κατά τα μετεμφυλιακά χρόνια και έπειτα τον βασιλιά ως πυρήνα της ανασυγκρότησης και εδραίωσης του αστικού πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα, αλλά και του πλαισίου και των μετασχηματισμών αυτού που του επέτρεψαν άλλοτε να δρα ως διαχωριστικός παράγοντας και άλλοτε ως ενοποιητική δύναμη. Η μοναρχία αποτελεί μέρος ενός συστήματος που αλληλοσυμπληρώνεται και ταυτόχρονα αλληλοϋπονομεύεται μέσα στην διαρκή αναζήτηση ισορροπιών τόσο στο επίπεδο της πολιτικής, όσο και στο επίπεδο της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο η βασιλική αρχή δεν αποτελεί απλά έναν απόμακρο παρατηρητή του συστήματος, αλλά δρα ενεργά. Η μετεμφυλιακή περίοδος και οι δεκαετίες που ακολούθησαν μέχρι το στρατιωτικό πραξικόπημα και την οριστική κατάργηση της βασιλείας στην Ελλάδα προσφέρουν πληθώρα τέτοιων φαινομενικών παραδόξων και παραδειγμάτων.