Μηχανισμοί εδραίωσης της δικτατορίας του Μεταξά στην κοινωνία των Ιωαννίνων: νεολαία και προπαγάνδα

Abstract

Starting with the documentation of the first scouting groups in Ioannina and other areas of the region after the end of World War I, this study aims to capture the Greek state’s efforts to assimilate the “non-Greek-speaking” populations of the New Lands through youth organization and the spread of scouting in the area. Through the evident similarities and differences between the organization of scouts and the youth movement under the Metaxas regime, the research delves into the formation of the National Youth Organization at the local level. It focuses on the field of education, emphasizing the role of teachers and education supervisors in imposing and disseminating the regime’s ideas through the school network. The overlap of roles between educators and organization’s leaders ensured the “consent” of the youth, creating an impression of their “massive and spontaneous” participation and facilitating the expansion of the organization through the educational network. The regime’s officials were aware that school-aged youth were at a voulnerable period of life, during which they could easily be molded into a body of devoted citizens willing to be recruited to fulfill national directives. The teaching of History and National and Moral Education, the school excursions, and the celebration of national anniversaries fostered a nationalist fervor and highlighted the superiority of the Greek nation. The teaching of the Greek language and the collection of folkloric elements served to showcase racial continuity and cultural distinctiveness. Through archival evidence, this study explores the regime’s efforts to expand and establish itself in rural areas, as well as the challenges it faced due to the poverty of the population and the meager state funding. Particularly, the economic destitution of the countryside hindered the implementation of proposed measures, such as the provision of uniforms, which were crucial for the organization’s image and for boosting the morale of its members, and the creation of school gardens, deemed essential for self-sufficiency in food production during the interwar period. The response of young people to the organization’s mandates is examined through their behaviors, interpersonal relationships, and indifference to fulfill duties, behaviors that foreshadowed the profound transformation of these individuals following the collapse of the Metaxas regime. In conclusion, this thesis aims to document the Metaxas dictatorship’s efforts to establish itself in the Ioannina region, both in the city and the countryside, the mechanisms it activated in this endeavor, and the political legacy it bequeathed to the postwar life of the area. The study of the mechanisms for the formation, establishment, and expansion of authoritarian institutions is especially relevant in today’s world, where there is a trend toward the establishment of regimes that, while not as totalitarian as those of the interwar period, still operate with a one-party, totalizing mindset. This tendency is expressed either through the increasing influence of parties with authoritarian ideologies or through the establishment of regimes that, despite having a democratic façade, dismantle the institutional counterweights of state power—those mechanisms of balance and control that, according to the constitutional separation of powers, safeguard the freedoms and rights of citizens.

Αρχίζοντας με την καταγραφή των πρώτων προσκοπικών ομάδων στα Ιωάννινα και σε άλλες περιοχές του νομού, μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η παρούσα μελέτη επιχειρεί να αποτυπώσει την προσπάθεια του ελληνικού κράτους να αφομοιώσει τους ετερόφωνους πληθυσμούς των Νέων Χωρών με την οργάνωση των νέων και την εξάπλωση του προσκοπισμού στην περιοχή. Μέσα από τις εμφανείς ομοιότητες, αλλά και διαφορές ανάμεσα στην οργάνωση των προσκόπων και της μεταξικής νεολαίας, η έρευνα προχωράει στον τρόπο συγκρότησης της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (Ε.Ο.Ν.) σε τοπικό επίπεδο. Εστιάζει στον χώρο της εκπαίδευσης και κυρίως στον ρόλο των δασκάλων και των επιθεωρητών, στην επιβολή και διάδοση των ιδεών του καθεστώτος μέσα από το σχολικό δίκτυο. Η ταύτιση των ρόλων εκπαιδευτικού και ομαδάρχη εξασφάλιζε τη «συναίνεση» των νέων δίνοντας την εντύπωση της «αθρόας και αυθόρμητης» συμμετοχής τους και διευκόλυνε την εξάπλωση της οργάνωσης μέσα από το εκπαιδευτικό δίκτυο. Οι ιθύνοντες του καθεστώτος είχαν επίγνωση ότι η μαθητική νεολαία βρίσκεται σε μια ευαίσθητη περίοδο της ζωής της, κατά την οποία εύκολα μπορεί να διαπλαστεί ώστε να αποτελέσει ένα σώμα αφοσιωμένων πολιτών, πρόθυμο να στρατολογηθεί για την εκπλήρωση των εθνικών επιταγών. Η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας και της Εθνικής και Ηθικής Αγωγής, οι σχολικές εκδρομές, ο εορτασμός των εθνικών επετείων, καλλιέργησαν μια εθνικιστική έξαρση και πρόβαλαν την ανωτερότητα του ελληνικού έθνους. Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και η συγκέντρωση λαογραφικών στοιχείων υπηρέτησαν την ανάδειξη της φυλετικής συνέχειας και της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας. Μέσα από αρχειακά τεκμήρια διερευνώνται οι προσπάθειες του καθεστώτος να εξαπλωθεί και να εδραιωθεί στην ύπαιθρο χώρα και οι δυσκολίες που αντιμετώπισε εκεί εξαιτίας της φτώχιας των κατοίκων και της πενιχρής κρατικής χρηματοδότησης. Ιδιαίτερα η οικονομική εξαθλίωση της υπαίθρου δυσχέρανε την εφαρμογή των προτεινόμενων μέτρων, όπως είναι η προμήθεια των στολών, που είχε μεγάλη σημασία για την εικόνα της οργάνωσης και την ανύψωση του ηθικού των μελών, η δημιουργία σχολικών κήπων, που κρίθηκε απαραίτητη στο πλαίσιο της σιτάρκειας του μεσοπολέμου κ.αλ. Η ανταπόκριση των νέων στις επιταγές της οργάνωσης διερευνάται στις συμπεριφορές τους, στις μεταξύ τους σχέσεις και στην αδιαφορία τους για εκτέλεση των καθηκόντων, συμπεριφορές που προοικονομούν τη ριζική αλλαγή των ανθρώπων αυτών μετά την κατάρρευση του μεταξικού καθεστώτος. Συμπερασματικά η παρούσα διατριβή έχει σαν στόχο να καταγράψει την προσπάθεια εδραίωσης της μεταξικής δικτατορίας στον χώρο των Ιωαννίνων τόσο της πόλης όσο και της υπαίθρου, τους μηχανισμούς που ενεργοποίησε στην προσπάθεια αυτή, και την πολιτική αντίληψη που κληροδότησε στη μεταπολεμική ζωή του τόπου. Η μελέτη των μηχανισμών συγκρότησης, εδραίωσης και εξάπλωσης αυταρχικών θεσμών προκρίνεται ιδιαίτερα στην εποχή μας που υπάρχει μια τάση προς την εγκαθίδρυση καθεστώτων όχι της ίδιας ολοκληρωτικής μορφής με τα καθεστώτα του μεσοπολέμου, αλλά με μια αντίληψη ολοκληρωτικής μονοκομματικής επιβολής. Η τάση αυτή εκφράζεται, είτε με την αύξηση ποσοστών επιρροής κομμάτων που απηχούν ολοκληρωτικές αντιλήψεις, είτε με την εγκαθίδρυση καθεστώτων, τα οποία, αν και έχουν μια δημοκρατική επίφαση, καταργούν ωστόσο τα θεσμικά αντίβαρα της κρατικής εξουσίας• τους μηχανισμούς δηλαδή εξισορρόπησης και ελέγχου της εξουσίας που, σύμφωνα με τη συνταγματική διάκριση των εξουσιών, συνδέονται με την αρχή προστασίας των ελευθεριών και δικαιωμάτων των πολιτών.