Η υλοποίηση του οράματος για τον τουρισμό μέσα από την αρχιτεκτονική των Ξενία

Abstract

The Xenia (Hotels) Project, the post-war state building program initiative of the Greek National Tourism Organization (GNTO) for the development of Greek tourism, was the realization of a vision to transform Greece into a global tourist destination, combining cultural heritage with contemporary tourism needs. The program was not merely about buildings and infrastructure; it produced the “Xenia” brand, based on sustainable tourism development and promoted Greece's international "image" as a "cultural product". Simultaneously, it was a pioneering state building program that marked the course of post-war modern Greek architecture. As revealed by this doctoral dissertation, the Xenia Project is not simply a building program; it simultaneously grounds Greek tourism, establishes Greece as an international tourist destination, contributes to the development of the local economy, modernizes local society, which may have been isolated or even marginalized until then, adds value to each region that is utilized to date, targets and yields multiple returns to the broader sector of the national economy. The research focused on the development of tourism in Greece, the evolution of tourism building types, comparison with international examples, tourism policies and the Xenia Project, delving into the buildings and their fundamental design principles through original material. The research was based on unpublished archival material: architectural studies, drawings, photographs, administrative decisions, special technical and sectoral publications, architects' archives, interviews, etc., as well as publications that are examined from an original perspective. Introduction The rationale behind choosing this particular research topic is explained. The research objective, scope and specific research questions are defined. Chapter 1: Tourism and Hospitality: Travelers and Accommodations This chapter provides an overview of the global tourism landscape, with a particular focus on its evolution and connection to modernity. It traces the development of accommodations, especially leading up to the post-war period when mass tourism became prevalent globally, and concurrently, the Xenia Project gained prominence in Greece. Chapter 2: Tourism in Greece up to the late 1940s: Pre-war tourism infrastructure and early post-war efforts This chapter delves into the historical context of tourism in Greece, from the establishment of the modern Greek State to the founding of the post-war Greek National Tourism Organization (GNTO) in 1950. It examines the gradual growth of tourism in Greece, the efforts of both public and private sectors, the development of tourism infrastructure and transportation, and the role of government agencies in promoting tourism. Additionally, it explores the growth of spa tourism and the initial state building projects for tourism. Chapter 3: State Building Projects in Greece This chapter analyzes state building projects in Greece, primarily focusing on those designed to address specific social issues or the aftermath of disasters. It explores how these projects aligned with the official state architecture of each era. Chapter 4: International State Tourism Development Programs The chapter investigates international state Tourism Development Programs, both pre-war and post-war, in various countries. Chapter 5: Realizing the GNTO's Tourism Vision: Tourism Policies & Projects This chapter examines the specific tourism policies in Greece that influenced tourism-related projects and analyzes the architectural output of the post-war GNTO from its establishment in 1950 until 1967. Chapter 6: The Xenia Project This chapter provides a detailed analysis of the Xenia (Hotels) Project, the most significant post-war building program in Greece from 1950 to 1967. It covers over 100 tourism accommodation buildings and various related facilities, such as tourist pavilions, road stations, beaches and campings, spread across the Greek territory. Chapter 7: The Greek Post-War Tourism Projects Through the Lens of Architectural Periodicals This chapter offers insights into the phenomenon of post-war Greek tourism projects by analyzing post-war architectural periodicals. Epilogue Summarizes the dissertation's findings, presents overall conclusions, and proposes directions for the future preservation of the Xenia Project buildings. In this doctoral dissertation, unknown aspects of Pre-War and Post-War Modernism were revealed and interesting conclusions emerged regarding the relationship of the State with architectural creation, the shaping of the modern Greek perception of it, and the crystallization of Greece's "modern Greek cultural identity" abroad. Ideally, this dissertation will foster greater recognition of Xenia's Project architecture and promote the preservation of these buildings through suitable adaptive reuse.

Το Πρόγραμμα Ξενία, το μεταπολεμικό κρατικό κτιριακό πρόγραμμα του ΕΟΤ για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού των δεκαετιών του '50 και του '60, υπήρξε η υλοποίηση του οράματος για τη μετατροπή της Ελλάδας σε έναν παγκόσμιο τουριστικό προορισμό, συνδυάζοντας την πολιτιστική κληρονομιά με τις σύγχρονες τουριστικές ανάγκες. Το Πρόγραμμα δεν αφορά μόνο τα κτίρια και τις υποδομές, παρήγαγε το ομώνυμο “επώνυμο τουριστικό προϊόν” (brand name) βασισμένο στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και προώθησε τη διεθνή “εικόνα” της Ελλάδας ως “πολιτιστικό προϊόν”. Ταυτόχρονα, υπήρξε ένα πρωτοποριακό κτιριακό πρόγραμμα που σημάδεψε την πορεία της μεταπολεμικής ελληνικής μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Όπως αποκαλύφθηκε από την παρούσα διδακτορική διατριβή το Πρόγραμμα Ξενία δεν είναι απλά ένα κτιριακό πρόγραμμα, ταυτόχρονα θεμελιώνει τον ελληνικό τουρισμό, καθιστά την Ελλάδα ως διεθνή τουριστικό προορισμό, συμβάλει στην ανάπτυξη της κατά τόπους οικονομίας, εκσυγχρονίζει την τοπική κοινωνία, που μπορεί μέχρι τότε να είναι απομονωμένη ή και αποκλεισμένη, δίνει υπεράξια στην κάθε περιοχή η οποία αξιοποιείται έως σήμερα, στοχεύει και αποδίδει πολλαπλά στον ευρύτερο τομέα της εθνικής οικονομίας. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα, στην εξέλιξη των τύπων των κτιρίων του τουρισμού, στη σύγκριση με τα διεθνή παραδείγματα, στις πολιτικές για τον τουρισμό που παρήγαγαν τα έργα, στο Πρόγραμμα Ξενία εμβαθύνοντας στα κτίρια και τις βασικές αρχές σχεδιασμού τους μέσα από πρωτότυπο υλικό. Η αναζήτηση βασίστηκε σε αδημοσίευτο αρχειακό υλικό: μελέτες, σχέδια, φωτογραφίες, διοικητικές αποφάσεις (πρακτικά συνεδριάσεων της διοίκησης του ΕΟΤ), ειδικές τεχνικές και κλαδικές εκδόσεις, αρχεία αρχιτεκτόνων, συνεντεύξεις κ.ά. αλλά και σε δημοσιευμένα ντοκουμέντα (εκδόσεις) που εξετάζονται μέσα από μια πρωτότυπη οπτική (συστηματική καταγραφή, οργάνωση και θεματική ταξινόμηση). Στην εισαγωγή εξηγείται η επιλογή του θέματος, προσδιορίζεται το αντικείμενο και ο στόχος της έρευνας και τα ερευνητικά ερωτήματα. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται, το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το φαινόμενο του διεθνούς τουρισμού, η σύνδεσή του με τη νεοτερικότητα και ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσονται τα καταλύματα, μέχρι τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όταν διεθνώς επικρατεί ο μαζικός τουρισμός και παράλληλα στην Ελλάδα μεσουρανεί το Πρόγραμμα Ξενία. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το φαινόμενο του τουρισμού στην Ελλάδα από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους έως την ίδρυση του μεταπολεμικού ΕΟΤ το 1950. Παρουσιάζεται: η σταδιακή ενδυνάμωση του τουριστικού ρεύματος προς την Ελλάδα, οι προσπάθειες των κρατικών και ιδιωτικών φορέων του τουρισμού, η τουριστική υποδομή, η ανάπτυξη των μεταφορών, το έργο των κρατικών φορέων για τον τουρισμό, η ανάπτυξη των λουτροπόλεων και του ιαματικού τουρισμού, τα πρώτα κρατικά κτιριακά προγράμματα για τον τουρισμό κ.ά. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται τα Κρατικά Κτιριακά Προγράμματα στην Ελλάδα, που επικεντρώνονται κυρίως στην επίλυση στοχευμένων κοινωνικών προβλημάτων ή καταστροφών, ακολουθώντας την επίσημη κρατική αρχιτεκτονική της κάθε εποχής. Στο τέταρτο κεφάλαιο ερευνώνται τα Διεθνή Κρατικά Κτιριακά Προγράμματα για την ανάπτυξη του Τουρισμού καθώς προγράμματα με σκοπό την τουριστική ανάπτυξη, συναντάμε προπολεμικά και μεταπολεμικά και σε άλλες χώρες. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναλύεται το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το φαινόμενο του τουρισμού στην Ελλάδα, συγκεκριμένα οι πολιτικές για τον τουρισμό που επηρεάζουν τα έργα για τον τουρισμό, και η παράγωγη του κτιριακού έργου του μεταπολεμικού ΕΟΤ, από την ίδρυσή του το 1950 έως το 1967. Στο έκτο κεφάλαιο αναλύεται το Πρόγραμμα “Ξενία”, το σημαντικότερο μεταπολεμικό κτιριακό κτιριακό πρόγραμμα από το 1950 έως το 1967, το οποίο περιλαμβάνει πάνω από 100 κτίρια τουριστικών καταλυμάτων και πολλές παρεμφερείς εγκαταστάσεις (τουριστικά περίπτερα, οδικούς σταθμούς, πλαζ, campings κ.ά.), που βρίσκονται κατανεμημένα σε όλη την ελληνική επικράτεια. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζεται το φαινόμενο του ελληνικού μεταπολεμικού τουρισμού μέσα από την ανάγνωση του μεταπολεμικού περιοδικού αρχιτεκτονικού τύπου. Ο επίλογος καταλήγει σε γενικά συμπεράσματα και προτείνει κατευθύνσεις για τη μελλοντική διατήρηση των κτιρίων του Προγράμματος Ξενία. Στην παρούσα διδακτορική διατριβή, αποκαλύπτονται άγνωστες πτυχές του Προπολεμικού και Μεταπολεμικού Μοντερνισμού και προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα που αφορούν τη σχέση της Πολιτείας με την αρχιτεκτονική δημιουργία, τη διαμόρφωση της νεοελληνικής αντίληψης για αυτή και την αποκρυστάλλωση της “νεοελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας” της Ελλάδας στο εξωτερικό. Θα ήταν ευχής έργο η παρούσα διατριβή, να συμβάλλει στην ευρεία αναγνώριση της αρχιτεκτονικής των Ξενία και στη διάσωση των κτιρίων με συμβατές επαναχρήσεις.