Κλινική μελέτη γλωσσικών ικανοτήτων και εκτελεστικών λειτουργιών σε παιδιά με γλωσσικά ελλείμματα

Abstract

The aim of this doctoral thesis is to perform a clinical study of language abilities and executive functions (cognitive abilities) in children with language difficulties. The objectives of this study were, by means of a comparative approach, to investigate the cognitive and linguistic deficits associated with Developmental Language Disorder (DLD), and compare them to Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) and Typical Development (TD). The assessment of cognitive abilities included evaluation of verbal short-term memory, attention, as well as executive functions (e.g., working memory, inhibition). For language abilities, children were assessed on a sentence repetition task and a test for grammar and pragmatics. Another objective of this study was to evaluate the results of a short-term cognitive intervention in DLD with particular emphasis on attention and executive functions. After the intervention, the effects were evaluated in the same domains (attention and executive functions), but also in near domains (verbal short-term memory) and far domains (such as language abilities). The sample included 17 children with DLD, 6 children with ADHD, and 17 children with TD, aged 6 to 12;6 years old. Two children with DLD participated in a short-term cognitive intervention program: one was 7;2 years old and the other 7;6 years old. The results indicated striking differences between the three groups. The most pronounced disparities were observed between the DLD and TD groups. The DLD group consistently underperformed across all tasks compared to the TD group, regardless of statistical significance. Furthermore, both clinical groups exhibited similar performance in cognitive domains when compared with the TD group. Moreover, the sentence repetition task could successfully differentiate the DLD from ADHD group, appearing to be a valuable tool for differential diagnosis. The cognitive-focused intervention had a positive impact on the targeted areas (direct transfer effects). In terms of near-and far transfer effects, one participant with the most severe difficulties showed improvements in verbal short-term memory and partially improvement in language. However, no participant showed improvement in the more complex language task, the sentence repetition task, which was not included in the intervention (far-transfer effects). Ιn conclusion, the children with DLD have demonstrated various difficulties in comparison to TD children both in cognitive and language domains. Their difficulties in executive functions have been compared to those shown by children with ADHD. These groups have differed in language tasks where children with DLD have demonstrated vulnerability. It is highlighted that the sentence repetition task has successfully discriminated DLD and ADHD participants. Therefore, it is argued that the task of sentence repetition has a crucial role in the differential diagnosis of the two disorders. Furthermore, according to the intervention results, there is no strong evidence to support a seamless diffusion of the beneficial effects of the intervention from one domain to another. However, in cases of children with severe difficulties and ‘a burdened’ clinical picture, an intervention focused on cognitive domains may have even a minimal positive effect on language skills.

Αντικείμενο αυτής της Διδακτορικής Διατριβής (ΔΔ) είναι η κλινική μελέτη των γλωσσικών ικανοτήτων και των εκτελεστικών λειτουργιών σε παιδιά με γλωσσικά ελλείμματα. Οι στόχοι της μελέτης ήταν να διερευνηθούν τα γνωστικά και γλωσσικά ελλείμματα της Αναπτυξιακής Γλωσσικής Διαταραχής (ΑΓΔ) σε σύγκριση με τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ), και την τυπική ανάπτυξη (ΤΑ). Η αξιολόγηση των γνωστικών ικανοτήτων επικεντρώθηκε στη λεκτική βραχύχρονη μνήμη, την προσοχή καθώς και τις εκτελεστικές λειτουργίες (μνήμη εργασίας και ανασταλτική λειτουργία). Για την αξιολόγηση των γλωσσικών ικανοτήτων χρησιμοποιήθηκαν μία δοκιμασία επανάληψης προτάσεων και μία δοκιμασία αξιολόγησης της πληροφοριακής και γραμματικής επάρκειας. Επιπλέον στόχος της μελέτης ήταν η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας γνωστικής παρέμβασης στην ΑΓΔ, με έμφαση κυρίως στην προσοχή και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Μετά το πέρας της παρέμβασης, αξιολογήθηκαν οι αλλαγές τόσο στους ίδιους τομείς, όπως η προσοχή και οι εκτελεστικές λειτουργίες (ανασταλτική λειτουργία και μνήμη εργασίας), όσο και σε μη συμπεριλαμβανόμενους στην παρέμβαση τομείς, όπως η βραχύχρονη λεκτική μνήμη και ο τομέας της γλώσσας (με δύο σχετικές δοκιμασίες). Οι συμμετέχοντες αποτελούνταν από 17 παιδιά με ΑΓΔ, 6 παιδιά με ΔΕΠ-Υ και 17 παιδιά με ΤΑ, ηλικίας από 6 έως 12,6 ετών. Δύο από τα παιδιά με ΑΓΔ συμμετείχαν σε ένα βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα γνωστικής παρέμβασης. Ο πρώτος συμμετέχων ήταν ηλικίας 7,2 ετών και ο δεύτερος 7,6 ετών. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ομάδων, με κυριότερες αυτές ανάμεσα στην ομάδα ΑΓΔ και την ομάδα ΤΑ. Για την ομάδα ΑΓΔ σημειώνονται χαμηλότερες επιδόσεις (στατιστικά σημαντικές ή μη) σε όλα τα έργα σε σχέση με την ΤΑ. Επίσης, στα σημαντικά ευρήματα είναι ότι και οι δύο κλινικές ομάδες (ΑΓΔ και ΔΕΠ-Υ) έχουν παρόμοιες δυσκολίες σε σύγκριση με την ομάδα ΤΑ και διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως στις επιδόσεις των γλωσσικών ικανοτήτων. Στα αποτελέσματα παρατηρείται ότι η δοκιμασία της επανάληψης προτάσεων διαφοροποιεί επιτυχώς την ομάδα ΑΓΔ από την ομάδα ΔΕΠ-Υ, συμβάλλοντας στη διαφοροδιάγνωση των δύο διαταραχών. Επιπλέον, στα αποτελέσματα της παρέμβασης παρατηρήθηκε ότι η παρέμβαση που εστίαζε σε γνωστικούς τομείς είχε θετική επίδραση κυρίως στους ίδιους τομείς που πραγματοποιήθηκε και στους δύο συμμετέχοντες. Όσον αφορά στις επιδράσεις άμεσης γειτνίασης, ο ένας συμμετέχοντας που είχε τις περισσότερες δυσκολίες, βελτιώθηκε στον τομέα της βραχύχρονης λεκτικής μνήμης και σε έναν απομακρυσμένο τομέα στη μία γλωσσική δοκιμασία. Ωστόσο, δεν παρατηρήθηκαν βελτιώσεις σε κανέναν στη δοκιμασία επανάληψης προτάσεων. Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι τα παιδιά με ΑΓΔ αντιμετωπίζουν ποικίλες δυσκολίες σε σχέση με αυτά με ΤΑ τόσο σε γνωστικό όσο και σε γλωσσικό επίπεδο. Οι δυσκολίες τους στις εκτελεστικές λειτουργίες είναι παρόμοιες με αυτές των παιδιών με ΔΕΠ-Υ και διαφοροποιούνται στις γλωσσικές ικανότητες, για τις οποίες η ομάδα με ΑΓΔ παρουσιάζει ευαλωτότητα. Επισημαίνεται πως το έργο επανάληψης προτάσεων είναι αυτό που διαφοροποιεί τους συμμετέχοντες με ΑΓΔ και ΔΕΠ-Υ. Επιπλέον, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρέμβασης, δεν παρατηρούνται ισχυρές ενδείξεις για απρόσκοπτη διάχυση των ευεργετικών επιδράσεων της θεραπείας από τον ένα τομέα στον άλλον. Παρόλα αυτά, φαίνεται πως, σε περιπτώσεις παιδιών με αρκετές δυσκολίες και με επιβαρυμένη κλινική εικόνα, η παρέμβαση που επικεντρώνεται στους γνωστικούς τομείς μπορεί να έχει έστω και ελάχιστη θετική επίδραση στις γλωσσικές δεξιότητες.