Η συμβολή της εκκλησίας και των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων στη διατήρηση, δια μέσου της εκπαίδευσης, της εθνικής συνείδησης των Ποντίων της Τραπεζούντας, από τον 18ο αιώνα έως τον ξεριζωμό

Abstract

The present thesis investigates the contribution of the Church and the educational associations, through the educational system, to the preservation of the national consciousness of the Pontians in Trebizond, from the 18th century until the uprooting. Through the research of the archival material (YDIA, diaries, newspapers and magazines of the 19th and early 20th century, 19th century biographies, etc.), the organization, operation and support of the educational units by the clergy and the educational associations is demonstrated. The educational system in Trebizond followed the Patriarchal Academy's models, while a significant number of clergymen studied in educational institutions such as the Patriarchal Academy of Constantinople and the Authentic Academy of Bucharest, where they forged their national consciousness and took care to cultivate it in their students, when they returned to their hometowns. The contribution of the three stauropedic monasteries of Pontus, Soumela, Peristeriot, and Vazelon, which had schools and libraries, and the monks were also the teachers of the schools in the villages under their jurisdiction, is worthy of note. It was an important fact that the monks were also members of educational associations, which had as their main objective the development of the Greek education. Also, the contribution of all the metropolitans of Trebizond was important, who made the operation of the schools and especially the Phrondistirion a top priority. All the metropolitans, whose example was followed by the clergy of the entire metropolis, made remarkable educational efforts. They contributed financially and from their own resources to the operation of the schools, supported the educational innovations and proposals of the tutorial schoolmasters, approved the introduction of new subjects, such as Greek history, in the timetable, supported students in continuing their studies and promoted the effort to elevate and recognize the Phrondistirion as a full Gymnasium, equal to the Gymnasiums of the Greek State. In addition, apart from the regular subsidies of the schools from the Church, they made sure to support the Greek schools financially, through the various ecclesiastical regulations (e.g. baptisms, candles, etc.). It was important that many priests were also the teachers of the educational units, especially in the villages of the metropolis of Trebizond. Also, through the research of the archival sources, the great educational contribution of the educational associations was identified. The most important association was the Association of Philomathon of Trebizond "Xenophon", the Ministry of Education of Pontus, as we called it. All the associations made efforts to find permanent financial resources so that the Greek schools could operate without interruption. They took care of the financial support of the educational units, the increase of classes, the construction of new school buildings, controlled the implementation of the curricula and made significant efforts to ensure that all schools adhered to a uniform curriculum. In addition, they monitored the progress of students through examination boards and awarded prizes to those who excelled. Finally, they cooperated with the major associations in Constantinople and Athens to achieve their goals.

Η παρούσα διατριβή ερευνά την προσφορά της Εκκλησίας και των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης των Ποντίων στην Τραπεζούντα από τον 18ο αιώνα μέχρι τον ξεριζωμό. Μέσα από τη έρευνα του αρχειακού υλικού (ΥΔΙΑ, ημερολόγια, εφημερίδες και περιοδικά του 19ου έως και των αρχών του 20ου αιώνα, εργογραφίες του 19ου αιώνα κα) καταδεικνύεται η οργάνωση, λειτουργία και ενίσχυση των εκπαιδευτικών μονάδων από τον κλήρο και τους φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους. Το εκπαιδευτικό σύστημα της Τραπεζούντας ακολούθησε τα πρότυπα της Πατριαρχικής Ακαδημίας της Κωνσταντινούπολης, ενώ σημαντικός αριθμός κληρικών μαθήτευσε σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως η Πατμιάδα Ακαδημία και την Αυθεντική Ακαδημία του Βουκουρεστίου, όπου σφυρηλατήθηκε η εθνική συνείδησή τους και αυτήν φρόντισαν να καλλιεργήσουν στους μαθητές τους, επιστρέφοντας στις γενέτειρές τους. Αξιόλογη είναι η προσφορά των τριών σταυροπηγιακών μονών του Πόντου, Σουμελά, Περιστερεώτα, Βαζελώνος, τα οποία διέθεταν σχολεία, βιβλιοθήκες, ενώ οι μοναχοί ήταν και οι διδάσκαλοι των σχολείων των χωριών, τα οποία ανήκαν στη δικαιοδοσία τους. Σημαντικό γεγονός ήταν ότι οι μοναχοί υπήρξαν και μέλη φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, οι οποίοι είχαν ως βασικό στόχο την ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας. Επίσης, σημαντική ήταν η προσφορά όλων των αρχιερέων της Τραπεζούντας, οι οποίοι έθεταν τη λειτουργία των σχολείων και κυρίως του Φροντιστηρίου σε πρώτη προτεραιότητα. Όλοι οι μητροπολίτες, το παράδειγμα των οποίων ακολουθούσε και ο κλήρος όλης της μητρόπολης, κατέβαλαν αξιόλογες εκπαιδευτικές προσπάθειες. Συνέδραμαν οικονομικά και εξ ιδίων πόρων τη λειτουργία των σχολείων, στήριζαν τις εκπαιδευτικές καινοτομίες και προτάσεις των σχολαρχών του Φροντιστηρίου, ενέκριναν την εισαγωγή νέων μαθημάτων, όπως αυτό της ελληνικής ιστορίας στο ωρολόγιο πρόγραμμα, ενίσχυαν φοιτητές για τη συνέχιση των σπουδών τους και προωθούσαν την προσπάθεια εξύψωσης και αναγνώρισης του Φροντιστηρίου σε πλήρες Γυμνάσιο, ισότιμο με τα Γυμνάσια του Ελληνικού Κράτους. Επιπροσθέτως, φρόντισαν, πέραν των τακτικών επιχορηγήσεων των σχολείων από την Εκκλησία, να ενισχύουν οικονομικά τα ελληνικά σχολεία, μέσα από τους διάφορους εκκλησιαστικούς κανονισμούς (πχ βαπτίσεων, κεριών κλπ). Σημαντικό ήταν το γεγονός ότι πολλοί ιερείς ήταν και οι διδάσκαλοι των εκπαιδευτικών μονάδων κυρίως στα χωριά της μητρόπολης Τραπεζούντας. Επίσης, μέσα από την έρευνα των αρχειακών πηγών, εντοπίστηκε η σπουδαία εκπαιδευτική προσφορά των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων. Σημαντικότερος σύλλογος αναδείχθηκε ο Σύλλογος των Φιλομαθών της Τραπεζούντας «Ξενοφών», το Υπουργείο Παιδείας του Πόντου, όπως τον χαρακτηρίσαμε. Όλοι οι σύλλογοι κατέβαλαν προσπάθειες για την εξεύρεση μόνιμων οικονομικών πόρων, ώστε να λειτουργούν απρόσκοπτα τα ελληνικά σχολεία. Φρόντιζαν για την οικονομική ενίσχυση των εκπαιδευτικών μονάδων, την αύξηση των τάξεων, την οικοδόμηση νέων σχολικών κτηρίων, έλεγχαν την εφαρμογή των προγραμμάτων σπουδών και κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες για την τήρηση ενός ομοιόμορφου προγράμματος σπουδών από όλα τα σχολεία. Επιπλέον, έλεγχαν μέσω εξεταστικών επιτροπών την πρόοδο των μαθητών/τριών και βράβευαν τους αριστούχους. Τέλος, συνεργάστηκαν με τους μεγαλύτερους συλλόγους της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας, για την ευόδωση των στόχων τους.