An edition of Prochoros Cydones' (ca. 1330-1369/71) unpublished Greek translation of Thomas Aquinas' Quaestiones disputatae de potentia and Quaestio disputata de spiritualibus creaturis

Abstract

The thesis is a case-study of the transmission of Latin philosophical and theological texts in Byzantium in the fourteenth and fifteenth centuries, on the basis of an edition of the hitherto unpublished Greek translations of two of Thomas Aquinas’ Quaestiones disputatae of Thomas Aquinas, De potentia and De spiritualibus creaturis, by the Byzantine scholar and theologian Prochoros Cydones (ca. 1330-1369/71). These two works are the only cases of this distinct, university-based philological genre, which emerged in Western Europe from early thirteenth century onwards, that were translated into Greek in Late Byzantium. The thesis also investigates Cydones’ metaphrastic process in the light of the transmission of these two texts in the extant Greek manuscripts compared against the edited Latin text. The thesis comprises an Introduction, three Parts (I-III) and a Conclusion. The Introduction consists of two Sections (1-2). Section 1 presents the aims and scope of the thesis, the approach and methodology, and discusses the subject of translations of philosophical and theological texts in Byzantium and the West considering also previous scholarship. Section 2 gives information on Prochoros Cydones, placing his life and activities in the historical and cultural context of the intellectual and theological dialogue between East and West in that period, focusing on the two texts edited in the thesis as part of the reception of Thomism in Byzantium. Part I gives a description of the extant manuscripts (MSS) transmitting the two translations, followed by a textual and palaeographical examination of the Greek text, in order to establish the relations of the MSS and reconstruct the stemmata codicum. The printed editions of the Latin text are also briefly presented. Part II contains the edition of the two translations, accompanied by an apparatus criticus and an apparatus fontium, preceded by a note on the editorial conventions and the sigla and abbreviations used in the apparatuses. Part III is devoted to a detailed examination of the method and technique Cydones used in rendering the two original Latin texts into Greek through a philological commentary (including a lexical and stylistic analysis) based on a collation of his Greek translations with the Latin original texts in the modern critical editions. The Conclusion summarises the findings of the research and assesses the impact of Prochoros Cydones’ translations of these two Thomistic texts on Late Byzantine literature in particular, and his contribution to the efforts of scholars, theologians and intellectuals of his time to bridge the Greek East and the Latin West in general. The thesis closes with full bibliography and Plates with facsimiles of selected folios of MSS cited therein.

Η διατριβή αποτελεί μια μελέτη της παράδοσης λατινικών φιλοσοφικών και θεολογικών κειμένων στο Βυζάντιο τον δέκατο τέταρτο και δέκατο πέμπτο αιώνα, μέσω της έκδοσης των αδημοσίευτων ελληνικών μεταφράσεων δύο από τις Quaestiones disputatae του Θωμά Ακινάτη, το De potentia και το De spiritualibus creaturis, από τον λόγιο και θεολόγο Πρόχορο Κυδώνη (περ. 1330-1369/71). Αυτά τα δύο έργα είναι οι μόνες περιπτώσεις της quaestio, ενός ξεχωριστού, πανεπιστημιακού φιλολογικού είδους, που εμφανίστηκε στη Δυτική Ευρώπη από τις αρχές του 13ου αιώνα και μετά. Η διατριβή εξετάζει επίσης τη μεταφραστική μέθοδο του Κυδώνη μέσω της αντιπαραβολής των δύο αυτών κειμένων από τα σωζόμενα βυζαντινά χειρόγραφα με το λατινικό κείμενο. Η διατριβή αποτελείται από την Εισαγωγή, τα Μέρη Ι-ΙΙΙ και τα Συμπεράσματα. Η Εισαγωγή αποτελείται από τις ενότητες 1-2. Στην ενότητα 1 παρουσιάζονται οι στόχοι της διατριβής, η προσέγγιση και η μεθοδολογία, και εξετάζεται το θέμα των μεταφράσεων φιλοσοφικών και θεολογικών κειμένων στο Βυζάντιο και τη Δύση λαμβάνοντας υπόψη και τις δημοσιευμένες μελέτες. Η ενότητα 2 παρέχει πληροφορίες για τον Πρόχορο Κυδώνη, τοποθετώντας τη ζωή και τη δράση του στο ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο του πνευματικού και θεολογικού διαλόγου μεταξύ Ανατολής και Δύσης της περιόδου και εξετάζοντας την πρόσληψη του Θωμισμού στο Βυζάντιο, βάσει των δύο κειμένων που εκδίδονται στη διατριβή. Το Μέρος Ι δίνει την περιγραφή των σωζόμενων χειρογράφων που παραδίδουν τις δύο μεταφράσεις, καθώς και την παλαιογραφική εξέταση του ελληνικού κειμένου, ώστε να αναδειχθούν οι σχέσεις μεταξύ των χειρογράφων και να ανασυκγκροτηθεί το στέμμα κωδίκων. Επίσης παρουσιάζονται συνοπτικά οι έντυπες εκδόσεις του λατινικού κειμένου. Το Μέρος II περιέχει την έκδοση των δύο μεταφράσεων, συνοδευόμενη από κριτικό υπόμνημα και υπόμνημα πηγών. Το Μέρος ΙΙΙ είναι αφιερωμένο στη λεπτομερή εξέταση της μεθόδου και της τεχνικής που χρησιμοποίησε ο Κυδώνης στην απόδοση των δύο λατινικών κειμένων στα ελληνικά μέσω ενός φιλολογικού υπομνήματος (συμπεριλαμβανομένης μιας λεξιλογικής και υφολογικής ανάλυσης). Τα Συμπεράσματα συνοψίζουν τα ευρήματα της έρευνας και αξιολογούν τον αντίκτυπο των μεταφράσεων του Πρόχορου Κυδώνη των δύο θωμιστικών κειμένων στην υστεροβυζαντινή λογοτεχνία και τη συμβολή του στις προσπάθειες λογίων, θεολόγων και διανοουμένων της εποχής του να γεφυρώσουν την ελληνική Ανατολή και η Λατινική Δύση γενικά. Η διατριβή κλείνει με πλήρη βιβλιογραφία και εικόνες επιλεγμένων φύλλων από τα χειρόγραφα που μελετήθηκαν.