Μια συγκριτική προσέγγιση των αναλυτικών προγραμμάτων της νεοελληνικής γλώσσας, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: συνέχειες και ασυνέχειες

Abstract

In this PhD thesis, we study the Curricula of Modern Greek Language in Primary and Secondary Education, which were published in the Official Government Gazette in 2003. Specifically, we aim to detect the continuities and discontinuities that exist between the Curricula of the above two educational stages. We investigate the basic parameters that affect their formation, the perspective adopted for language, the common elements as well as the possible differences between them. Taking into account the specific characteristics of Curricula, we utilize methodological tools related to qualitative research orientations. In particular, qualitative content analysis is adopted as a method of processing the material under consideration. The issues raised in the theoretical framework (philosophical foundations of Curricula, orientations and design models of Curricula, didactic approaches to Modern Greek Language, learning theories) and the research questions of the PhD thesis guided us to form the system of analysis categories, based on the axes of the method of Richards & Rogers (2014, p. 36), combined with certain categories, drawn from the research fields defined by Brumfit (1997, p. 167). We study the forms and methods of teaching proposed by the Curricula, the role of the teaching material, the role of the teacher, the role of the student, the form of the Curricula and the learning theories that are used. We study, also, the role played by language in society according to the Curricula, language as a carrier of cultural elements, but also as an object of instruction, through the various types of literacy that we identify in the Curricula. We observe that the Curricula under examination were formed under the influence of the philosophical currents of pragmatism, and realism. We also find influences from certain learning theories, which form the theoretical background of the Curricula under examination, namely behaviorism and social learning theory. In addition, we find influences from the curriculum orientations of Social Adaptation and Academic Rationalism. At the same time, we also see influences from various curriculum design models, mainly from the objectives model and from the content model. It is worth mentioning that the DEPPS-APS under study have the shape of a Curriculum and adopt the spiral layout. In addition, we should point out that the Curricula under study were designed under the influence from various perspectives regarding the role of the teacher. Regarding his position towards the Curriculum, the teacher emerges mainly as a processor-agent. Regarding the position of the teacher in the teaching process, the role of the teacher as a guide, as a transmitter of knowledge and as a manager is strongly highlighted. Correspondingly, the student is promoted mainly as a recipient of knowledge and as a member of a homogeneous group. As far as the teaching process is concerned, we see that in the Curricula under study the influence of the deductive method and the lecture is strong. At the same time, during the study of DEPPS-APS, we found influences from various perspectives on language, which, together with the parameters presented above, affect the identity of the Curricula under study. In particular, we found several influences from functional and recognition literacy. Also, in the Curricula under study there are passages that highlight the cultural dimension of the language, but the necessary conditions for the promotion of the particular cultural identity of each student are not formed. In this context, language is mainly promoted as a medium of communication and integration into society. It is necessary to point out that the above perspectives on language also affect the role of the teaching material. The school textbook and the texts used by the teacher are used as means of cultivating mainly the functional and recognition literacy of the students. As far as Digital Technologies are concerned, they are used as teaching aids during the teaching process, while at the same time the development of computer skills is sought. On the contrary, emphasis is not placed on the critical approach of Digital Technologies by the students. After a comparative review of the Curricula under study, we came to the conclusion that the "General part" of DEPPS-APS provides a flexible framework for the teaching process, which allows the teacher to adapt teaching to the needs and interests of his students. However, this dynamic framework contradicts the basic characteristics of the DEPPS-APS of Primary and Secondary School, which are influenced by the objectives model, as well as the large volume of the curriculum, which limits the teacher’s capability to take the initiatives and weakens the parameters that could contribute to the promotion of students’ self-activity. The research concludes with the submission of proposals aimed at improving the Curricula and eliminating the above discontinuities.

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή μελετάμε τα Αναλυτικά Προγράμματα της Νεοελληνικής Γλώσσας, Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που δημοσιεύθηκαν σε ΦΕΚ κατά το έτος 2003. Συγκεκριμένα, αποσκοπούμε στην ανίχνευση των συνεχειών και των ασυνεχειών που υφίστανται μεταξύ των ΑΠ των δύο παραπάνω βαθμίδων. Διερευνούμε τις βασικές παραμέτρους που επιδρούν στη διαμόρφωσή τους, την οπτική που υιοθετείται για τη γλώσσα, τα κοινά στοιχεία που τα διέπουν καθώς και τις ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ΑΠ, αξιοποιούμε μεθοδολογικά εργαλεία που ανάγονται στους ποιοτικούς ερευνητικούς προσανατολισμούς. Ειδικότερα, υιοθετείται η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου ως μέθοδος επεξεργασίας του υπό εξέταση υλικού. Τα ζητήματα που θίγονται στο θεωρητικό πλαίσιο (φιλοσοφικές βάσεις των ΑΠ, προσανατολισμοί και μοντέλα σχεδιασμού των ΑΠ, διδακτικές προσεγγίσεις για τη Νεοελληνική Γλώσσα, θεωρίες μάθησης) και τα ερευνητικά ερωτήματα της διδακτορικής διατριβής, μας καθοδήγησαν ώστε να διαμορφώσουμε το σύστημα των κατηγοριών ανάλυσης, με βάση τους άξονες της μεθόδου των Richards & Rogers (2014, p. 36), σε συνδυασμό με ορισμένες κατηγορίες, που αντλούνται από τα πεδία έρευνας που ορίζει ο Brumfit (1997, p. 167). Μελετώνται οι μορφές και οι μέθοδοι διδασκαλίας που προτείνονται από το ΑΠ, ο ρόλος του διδακτικού υλικού, ο ρόλος του εκπαιδευτικού, ο ρόλος του μαθητή, ο τύπος του ΑΠ, το φιλοσοφικό υπόβαθρο των ΑΠ και οι θεωρίες μάθησης που αξιοποιούνται. Μελετάται, επίσης, ο ρόλος που διαδραματίζει η γλώσσα στην κοινωνία σύμφωνα με τα ΑΠ, η γλώσσα ως φορέας πολιτισμικών στοιχείων, αλλά και ως αντικείμενο διδασκαλίας, μέσα από τα διάφορα είδη γραμματισμών που εντοπίζουμε στα ΑΠ. Παρατηρούμε ότι τα υπό εξέταση ΑΠ διαμορφώθηκαν υπό την επίδραση των φιλοσοφικών ρευμάτων του πραγματισμού και του ρεαλισμού. Εντοπίζουμε, επίσης, επιρροές από ορισμένες θεωρίες μάθησης, που αποτελούν το θεωρητικό υπόβαθρο των υπό εξέταση ΑΠ, κυρίως από τον συμπεριφορισμό και την κοινωνική θεωρία για τη μάθηση. Διαπιστώνουμε, επίσης, επιδράσεις από τους προσανατολισμούς της Κοινωνικής Προσαρμογής και του Ακαδημαϊκού Ορθολογισμού. Παράλληλα, διακρίνουμε επιρροές και από ποικίλα μοντέλα σχεδιασμού για τα ΑΠ, κυρίως από το μοντέλο στόχων και από το μοντέλο περιεχομένων. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ που αποτέλεσαν το αντικείμενο της έρευνας έχουν τη μορφή Curriculum και υιοθετούν τη σπειροειδή διάταξη της διδακτέας ύλης. Επιπλέον, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι στα ΑΠ που μελετήσαμε αναδεικνύονται επιρροές από ποικίλες οπτικές, αναφορικά με τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Όσον αφορά στη θέση του απέναντι στο ΑΠ, αναδεικνύεται ο εκπαιδευτικός κυρίως ως διεκπεραιωτής-εντολοδόχος. Αναφορικά με τη θέση του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της διδακτικής διαδικασίας, προβάλλεται έντονα ο ρόλος του εκπαιδευτικού ως καθοδηγητή, ως μεταδότη της γνώσης και ως διαχειριστή. Αντίστοιχα, ο μαθητής προβάλλεται κυρίως ως αποδέκτης της γνώσης και ως μέλος ομοιογενούς ομάδας. Όσον αφορά στη διδακτική διαδικασία, διαπιστώνουμε ότι στα υπό μελέτη ΑΠ ισχυρή είναι η επίδραση της παραγωγικής μεθόδου και της παράδοσης. Παράλληλα, κατά τη μελέτη των ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ, διαπιστώσαμε επιρροές από ποικίλες οπτικές για τη γλώσσα, που, από κοινού με τις παραμέτρους που παρουσιάσαμε παραπάνω, επιδρούν στην ταυτότητα των συγκεκριμένων ΑΠ. Ειδικότερα, διακρίναμε αρκετές επιδράσεις από τον λειτουργικό, αλλά και τον αναγνωριστικό γραμματισμό. Επίσης, στα υπό μελέτη ΑΠ υπάρχουν χωρία που αναδεικνύουν την πολιτισμική διάσταση της γλώσσας, ωστόσο δεν διαμορφώνονται οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την ανάδειξη της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας του κάθε μαθητή. Στο πλαίσιο αυτό, η γλώσσα προβάλλεται κυρίως ως μέσο επικοινωνίας και ένταξης στην κοινωνία. Κρίνεται αναγκαίο να επισημάνουμε ότι οι παραπάνω οπτικές για τη γλώσσα επιδρούν και στον ρόλο που επιτελεί το διδακτικό υλικό. Το σχολικό εγχειρίδιο και τα κείμενα που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιούνται ως μέσα καλλιέργειας κυρίως του λειτουργικού και του αναγνωριστικού γραμματισμού των μαθητών. Όσον αφορά στις Ψηφιακές Τεχνολογίες, αυτές αξιοποιούνται ως εποπτικό υλικό κατά τη διδακτική διαδικασία, ενώ παράλληλα επιδιώκεται η ανάπτυξη δεξιοτήτων χειρισμού Η/Υ. Αντίθετα, δεν δίνεται έμφαση στην κριτική προσέγγιση των Ψηφιακών Τεχνολογιών από τους μαθητές. Μετά από μια συγκριτική επισκόπηση των υπό μελέτη ΑΠ, οδηγηθήκαμε στο συμπέρασμα ότι το «Γενικό μέρος» των ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ προβάλλει ένα ευέλικτο πλαίσιο για τη διδακτική διαδικασία, που επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να προσαρμόσει τη διδασκαλία στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών του. Ωστόσο, αυτό το δυναμικό πλαίσιο, έρχεται σε αντίθεση με τα βασικά χαρακτηριστικά των ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ του Δημοτικού και του Γυμνασίου, που παραπέμπουν στο στοχοθετικό μοντέλο, καθώς και με τη μεγάλη έκταση της διδακτέας ύλης, που περιορίζει την δυνατότητα του εκπαιδευτικού για ανάληψη πρωτοβουλιών και αποδυναμώνει τις παραμέτρους που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην προώθηση της αυτενέργειας των μαθητών. Η έρευνα ολοκληρώνεται με την κατάθεση προτάσεων, που έχουν στόχο τη βελτίωση των ΑΠ και την εξάλειψη των παραπάνω ασυνεχειών.