Αξιοποίηση διδακτικού σχεδιαστικού μοντέλου για το μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Abstract

The language reforms introduced through the Curricula focus on preparing students to meet the demands of today’s polysemic society, through the development of skills that will make them self-aware, knowledgeable users of their mother tongue. At the same time, the children’s everyday transaction with digital media, the internet and social pluralism, shapes their literacy, their identities and their sense of self (Berg, 2023). Within such a context, it is imperative that language teaching shape citizens capable of critical thought and in possession of linguistic awareness who are cognitively motivated and who cultivate a sense of participation, collaboration and the achievement of effective communication (Haug & Mork, 2021).Based on the above, the teacher of today is called on to readjust the preparation of the language lesson, as he is mainly charged with shaping the teaching, by selecting contents and objectives that match the linguistic, social and digital identities of his students, while at the same time creating pedagogical conditions that promote the structural, functional, social and communicative dimension of language. In this regard, the language lesson moves away from the traditional, linear type of teaching and is aligned with teaching frameworks that favour the inclusion of daily life in the classroom, the active participation of the students, the development of motivation for learning and the cultivation of critical awareness of the world beyond the confines of the school (Forsyth, 2024).This research is an attempt to approach the design, and by extension, the teaching of the Modern Greek Language lesson in the Primary school, in a creative way that shifts the design identities of the teachers from explicit language teaching practices to forms of teaching that place both the teachers themselves and the students in authentic learning environments. Within this framework, lesson design takes shape based on the choice of language content to be taught, the language teaching goals and the teaching methodology through which the content, as an educational asset that has meaning and significance for the students will motivate them cognitively and meta cognitively (Hopmann, 2012; Jordhus-Lier et al., 2023).This research includes a) the presentation of a design tool for the preparation of the language lesson in the Primary school, b) its implementation in Primary school classrooms and c) evaluation and assessment of the teaching by the teachers and the students, based on the design put forward in this paper. The design model has a mixed character and originates in the traditions of critical pedagogy and critical literacy. More specifically, it is founded on Critical Constructive Didaktik (Klafki, 1995; Ryen, 2020; Sjostrom & Eilks, 2020), on the rhombus model (Koutsogiannis, 2012) and on the four resources model of Freebody & Luke (1999). Based on the above, social action research was conducted with seven (7) 5th and 6th grade Primary School teachers from the region of Western Greece, who were trained in the use of the tool, and then designed and implemented a teaching unit of their choice in the Modern Greek Language lesson. A mixed methodology was used for data collection so as to link the findings from the quantitative and qualitative research that was conducted and to reinforce the reliability and validity of the results.Several interesting findings emerged from the analysis of the quantitative and qualitative data, which reveal that the implementation of the design tool for the language lesson in the Primary school shifted the identities and the roles of the teachers and the students. The choice of the language teaching content and the targets set, beyond the narrow scope of the Curricula and the schoolbook, the incorporation of aspects of the students’ everyday life, making use of their experiences, the introduction of creative critical-reflective teaching frameworks as well as the use of ICT to promote critical literacy are the factors that transform the design and teaching identities of the teachers. At the same time, experiential learning, collaboration, intersubjectivity, a moving away from the schoolbook, together with teaching practices that promote critical reading and writing, benefitted the students and made the lesson more participatory. This research highlighted the teachers’ and the students’ shift from the traditional frameworks to more creative and reflective ones that promote active participation and the formation of authentic learning environments. In this framework, a more systematic and extensive implementation of the design model across more classes in the Primary school is necessary in order to essentially complete the results of this research.

Οι γλωσσικές μεταρρυθμίσεις που εισάγονται μέσα από τα Προγράμματα Σπουδών έχουν ως στόχο να προετοιμάσουν τους μαθητές για το πως θα ανταποκρίνονται στις επιτάσσεις της σύγχρονης πολυσημειωτικής κοινωνίας μέσα από την ανάπτυξη δεξιοτήτων που τους καθιστούν συνειδητοποιημένους γνώστες και χρήστες της μητρικής γλώσσας. Παράλληλα, η καθημερινή συνδιαλλαγή των παιδιών με τα ψηφιακά μέσα, το διαδίκτυο και τον κοινωνικό πλουραλισμό, διαμορφώνει τον εγγραμματισμό τους, τις ταυτότητες τους και την αίσθηση που έχουν για τον εαυτό τους (Berg, 2023). Στο παραπάνω πλαίσιο, αποτελεί επιτακτική ανάγκη, η γλωσσική διδασκαλία να διαμορφώνει πολίτες με κριτική σκέψη και γλωσσική επίγνωση που κινητοποιούνται γνωστικά και που καλλιεργούν την αίσθηση του συμμετέχειν, της συνεργασίας και της επίτευξης αποτελεσματικής επικοινωνίας (Haug & Mork, 2021).Στη βάση των παραπάνω, ο σύγχρονος εκπαιδευτικός καλείται να αναπροσαρμόζει την προετοιμασία του γλωσσικού μαθήματος, ως ο κύριος διαμορφωτής της διδασκαλίας, επιλέγοντας περιεχόμενα και στόχους, που συνάδουν με τις γλωσσικές, κοινωνικές και ψηφιακές ταυτότητες των μαθητών του, δημιουργώντας παράλληλα παιδαγωγικές συνθήκες που προάγουν τη δομική, λειτουργική, κοινωνική και επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας. Υπό αυτό το πρίσμα, το γλωσσικό μάθημα απομακρύνεται από τους παραδοσιακούς και γραμμικούς τύπους διδασκαλίας, και ευθυγραμμίζεται με διδακτικές πλαισιώσεις που ευνοούν τη διαμεσολάβηση της καθημερινότητας μέσα στη σχολική τάξη, την ενεργό συμμετοχή των μαθητών, την ανάπτυξη κινήτρων για μάθηση και την καλλιέργεια της κριτικής επίγνωσης του κόσμου πέρα από τα όρια του σχολείου (Forsyth, 2024).Η παρούσα εργασία αποτελεί μία προσπάθεια να προσεγγισθεί ο σχεδιασμός και κατ’ επέκταση η διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας στο Δημοτικό σχολείο με έναν δημιουργικό τρόπο που μετατοπίζει τις σχεδιαστικές ταυτότητες των εκπαιδευτικών από τις ρητές γλωσσοπαιδαγωγικές πρακτικές σε διδακτικά σχήματα που καταστούν τους ίδιους και τους μαθητές πρωταγωνιστές αυθεντικών μαθησιακών περιβαλλόντων. Στο παραπάνω πλαίσιο, ο σχεδιασμός εφορμά από την επιλογή του γλωσσοεκπαιδευτικού περιεχομένου, των γλωσσικών στόχων και της διδακτικής μεθοδολογίας με την οποία το περιεχόμενο ως μορφωτικό αγαθό που έχει νόημα και σημασία για τους μαθητές θα τους κινητοποιήσει γνωστικά και μεταγνωστικά (Hopmann, 2012; Jordhus-Lier et al., 2023). Η διδακτορική διατριβή περιλαμβάνει α) την παρουσίαση σχεδιαστικού εργαλείου για την προετοιμασία του γλωσσικού μαθήματος στο Δημοτικό σχολείο, β) την εφαρμογή του σε τάξεις του Δημοτικού και γ) την αποτίμηση και αξιολόγηση των διδασκαλιών από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, με βάση τον προτεινόμενο στην παρούσα εργασία σχεδιασμό. Το σχεδιαστικό μοντέλο έχει μικτό χαρακτήρα και εφορμά από τις παραδόσεις της Κριτικής Παιδαγωγικής και του Κριτικού Γραμματισμού. Πιο συγκεκριμένα, εδράζεται στην Κριτική Εποικοδομητική Διδακτική (Klafki, 1995; Ryen, 2020; Sjöström & Eilks, 2020), στο μοντέλο του ρόμβου (Κουτσογιάννης, 2012) και στο τετραμερές μοντέλο των Freebody & Luke (1999). Στη βάση των παραπάνω, αξιοποιήθηκε η κοινωνική έρευνα δράσης με τη συμμετοχή επτά (7) εκπαιδευτικών των τάξεων της Ε’ και ΣΤ Δημοτικών σχολείων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, οι οποίοι αφού επιμορφώθηκαν, σχεδίασαν και υλοποίησαν από μία διδακτική ενότητα επιλογής τους στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Για τη συλλογή των δεδομένων αξιοποιήθηκε η μικτή μεθοδολογία ώστε να συνδυαστούν τα ευρήματα της ποσοτικής και της ποιοτικής έρευνας που πραγματοποιήθηκαν και να ενισχυθεί η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων.Από την ανάλυση των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων, προέκυψαν ενδιαφέροντα ευρήματα που δείχνουν ότι η εφαρμογή του σχεδιαστικού εργαλείου για το γλωσσικό μάθημα στο Δημοτικό Σχολείο μετατόπισε τις ταυτότητες και τους ρόλους των εκπαιδευτικών και των μαθητών/τριών. Η επιλογή του γλωσσοεκπαιδευτικού περιεχομένου και της στοχοθεσίας, πέρα από τα στενά πλαίσια του Προγράμματος Σπουδών και του σχολικού βιβλίου, η ενσωμάτωση πτυχών της καθημερινής ζωής των μαθητών/τριών, η αξιοποίηση των εμπειριών τους, η εισαγωγή δημιουργικών κριτικοστοχαστικών διδακτικών πλαισιώσεων, καθώς και η αξιοποίηση των ΤΠΕ στην κατεύθυνση του κριτικού γραμματισμού, αποτέλεσαν παράγοντες που μεταβάλλαν τις σχεδιαστικές και διδακτικές ταυτότητες των εκπαιδευτικών. Παράλληλα, η αξιοποίηση της βιωματικής μάθησης, της συνεργασίας, της διαθεματικότητας, η απομάκρυνση από το σχολικό βιβλίο και οι διδακτικές πρακτικές που προέβαλαν την κριτική ανάγνωση και γραφή, ευνόησαν τους μαθητές/τριες και κατέστησαν το μάθημα περισσότερο συμμετοχικό. Η παρούσα έρευνα κατέδειξε τη μετατόπιση των εκπαιδευτικών και των μαθητών από τις παραδοσιακές πλαισιώσεις σε περισσότερο δημιουργικές και στοχαστικές που προκρίνουν την ενεργό συμμετοχή και τη διαμόρφωση αυθεντικών μαθησιακών περιβαλλόντων. Στο παραπάνω πλαίσιο, η συστηματικότερη και εκτενέστερη εφαρμογή του σχεδιαστικού μοντέλου σε περισσότερες τάξεις του Δημοτικού σχολείου, αποτελεί αναγκαία συνθήκη που θα συμπλήρωνε ουσιαστικά τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας.