Συμβολή στη μελέτη της χλωρίδας, των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους στο Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού, κατάρτιση προγράμματος βιο-παρακολούθησης και αξιολόγηση κινδύνου εξαφάνισης σπάνιων και απειλούμενων φυτών, ως εργαλεία διαχείρισης

Abstract

The protected area of Chelmos Vouraikos National Park of is of exceptional scientific interest and has been characterized as a hotspot of floristic diversity and endemism for Greece, hosting a large number of rare and endemic plant taxa, as well as medicinal and aromatic plants, attracting scientists from various scientific fields of Plant Science. The aim of this thesis is a) to study and contribute to the knowledge of the floristic diversity of the Protected Area of the Chelmos-Vouraikos National Park, b) to study and evaluate the habitat types, ecosystem types and their services, and the assessment of the pressures and threats to ecosystems, and finally, c) the establishment of a biomonitoring programme for rare and threatened endemic plant taxa and their extinction risk assessment following guidelines and criteria of the International Union for Conservation of Nature (IUCN). The native flora of the National Park, based on the multi-year field research, combined with literature research, includes 1467 vascular plant taxa, of which 177 taxa are Greek endemics. At the same time, other interesting plant taxa are recorded in the area, such as Balkan and Arctic-Alpine elements, taxa of restricted distribution, taxa included in red lists, and/or protected by Greek and international legislation. Regarding vegetation, the area hosts 14 natural habitat types of Annex I of Directive 92/43/EEC, of which two are Priority Habitats, and 3 Greek natural habitat types not included in the Directive. The conservation status of most habitat types was assessed as Favourable, however, habitats 5210, 72B0, 92C0, 92D0 and priority habitat 6230* were assessed as Unfavourable. At the ecosystem level, 8 ecosystem types of MAES Level 2 were identified, corresponding to 18 ecosystem types of MAES Level 3. The majority of the ecosystem types (74.5%) were assessed as good to excellent, while 22.4% were assessed as moderate status and only 2.6% were assessed as poor status and 0.4% were assessed as bad status. For all ecosystem types of CVNP, 53 different ecosystem services were identified. The mapping and assessment of habitat types, ecosystem types and their ecosystem services was carried out at the level of the Special Areas of Conservation included in the National Park (Mount Chelmos-Styx Waters, Vouraikos Gorge, Kalavryta Aesthetic Forest, Kastria Cave). The monitoring and the extinction risk assessment, following guidelines and criteria of IUCN, was carried out for the five local endemics of the National Park (Alchemilla aroanica, Lonicera alpigena subsp. hellenica, Polygala subuniflora, Silene conglomeratica and Valeriana crinii subsp. crinii), as well as for Sideritis clandestina subsp. peloponnesiaca, a Greek endemic taxon with restricted distribution in the mountains of the North and North-Eastern Peloponnese. The extinction risk assessment resulted the classification of 4 taxa in the category "Critically Endangered", one "Endangered" and one "Near Threatened". The knowledge gained from all the results and the prioritization of the species and habitats that need protection and conservation, taking into account their rarity and uniqueness, as well as the intensity of the pressures and threats they face, is a useful and integral tool for the implementation of targeted actions that will contribute to the effective management of biodiversity at the level of plant species and ecosystems in the Protected Area of the Chelmos-Vouraikos National Park. For the integrated management of the area, actions such as monitoring, establishment of Plant Micro-Reserves of plant species and habitat types as an innovative management tool, as well as in situ ex situ conservation are suggested.

Η Προστατευόμενη Περιοχή του Εθνικού Πάρκου Χελμού - Βουραϊκού παρουσιάζει εξαιρετικό επιστημονικό ενδιαφέρον και έχει χαρακτηριστεί ως θερμό σημείο χλωριδικής ποικιλότητας και ενδημισμού για την Ελλάδα, φιλοξενώντας μεγάλο αριθμό σπάνιων και ενδημικών φυτικών taxa, καθώς και αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Γι’ αυτό τον λόγο, προσελκύει διαχρονικά επιστήμονες από διάφορα ερευνητικά πεδία της Επιστήμης των Φυτών. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι: α) η μελέτη και η συμβολή στην ολοκληρωμένη γνώση της χλωριδικής ποικιλότητας του Εθνικού Πάρκο Χελμού - Βουραϊκου, β) η μελέτη και η αξιολόγηση των τύπων οικοτόπων, των τύπων οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους, καθώς και η αξιολόγηση των πιέσεων και απειλών που υφίστανται τα οικοσυστήματα, και τέλος, γ) η κατάρτιση προγράμματος βιο-παρακολούθησης σπάνιων και απειλουμένων ενδημικών φυτικών taxa και η αξιολόγηση του κίνδυνου εξαφάνισης αυτών σύμφωνα με τα κριτήρια της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Η αυτοφυής αγγειώδης χλωρίδα του Εθνικού Πάρκου, βάσει της πολυετούς έρευνας πεδίου, σε συνδυασμό με βιβλιογραφική έρευνα, περιλαμβάνει 1467 φυτικά taxa, εκ των οποίων 177 taxa είναι ελληνικά ενδημικά. Ταυτόχρονα, καταγράφονται και άλλα ενδιαφέροντα φυτικά taxa στην περιοχή, όπως βαλκανικά και αρκτικο-αλπικά στοιχεία, taxa περιορισμένης εξάπλωσης, taxa που περιλαμβάνονται σε ερυθρούς καταλόγους ή/και προστατεύονται από την ελληνική και τη διεθνή νομοθεσία. Όσον αφορά τη βλάστηση, η περιοχή φιλοξενεί 14 τύπους φυσικών οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, εκ των οποίων δύο είναι οικότοποι Προτεραιότητας, καθώς και 3 ελληνικούς τύπους φυσικών οικοτόπων που δεν περιλαμβάνονται στην Οδηγία. Η χαρτογράφηση και η αξιολόγηση των τύπων οικοτόπων, των τύπων οικοσυστημάτων και των οικοσυστημικών τους υπηρεσιών πραγματοποιήθηκε σε επίπεδο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης για τις Προστατευόμενες Περιοχές που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Πάρκο (Όρος Χελμός-Ύδατα Στυγός, Φαράγγι Βουραϊκού, Αισθητικό Δάσος Καλαβρύτων, Σπήλαιο Καστριών). Ο Βαθμός Διατήρησης των περισσότερων τύπων οικοτόπων αξιολογήθηκε ως Ικανοποιητικός, ωστόσο οι οικότοποι 5210, 72Β0, 92C0, 92D0 και ο οικότοπος προτεραιότητας 6230* αξιολογήθηκαν με Μη Ικανοποιητικό Βαθμό Διατήρησης. Σε επίπεδο οικοσυστημάτων προσδιορίστηκαν 8 τύποι οικοσυστημάτων MAES επιπέδου 2 που αντιστοιχούν σε 18 τύπους οικοσυστημάτων MAES επιπέδου 3. Η πλειοψηφία των τύπων οικοσυστημάτων (74,5%) χαρακτηρίζεται από καλή έως άριστη κατάσταση, ενώ το 22,4% αξιολογήθηκε σε μέτρια κατάσταση και μόλις το 2,6% αξιολογήθηκε σε φτωχή κατάσταση και το 0,4% σε κακή κατάσταση. Για το σύνολο των τύπων οικοσυστημάτων προσδιορίστηκαν 53 διαφορετικές οικοσυστημικές υπηρεσίες. Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση του κίνδυνου εξαφάνισης, σύμφωνα με τα κριτήρια της IUCN, πραγματοποιήθηκε για τα πέντε αποκλειστικά ενδημικά του Εθνικού Πάρκου Χελμού - Βουραϊκου (Alchemilla aroanica, Lonicera alpigena subsp. hellenica, Polygala subuniflora, Silene conglomeratica και Valeriana crinii subsp. crinii), καθώς και για το Sideritis clandestina subsp. peloponnesiaca, ελληνικό ενδημικό taxon με περιορισμένη εξάπλωση στα βουνά της Β και ΒΚ Πελοποννήσου. Η αξιολόγηση του κινδύνου εξαφάνισης είχε ως αποτέλεσμα την ένταξη 4 taxa στην κατηγορία «Κρισίμων Κινδυνεύον», ένα «Κινδυνεύον» και ένα «Σχεδόν Απειλούμενο». Η γνώση που προέκυψε από το σύνολο των αποτελεσμάτων της παρακολούθησης και της αξιολόγησης του κίνδυνου εξαφάνισης και η προτεραιοποίηση των ειδών και των οικοτόπων που χρήζουν προστασίας και διατήρησης, λαμβάνοντας υπόψη κριτήρια σπανιότητας και μοναδικότητας, καθώς και την ένταση των πιέσεων και απειλών που υφίστανται, αποτελεί χρήσιμο και αναπόσπαστο εργαλείο, για την υλοποίηση στοχευμένων δράσεων που θα συμβάλουν στην αποτελεσματική διαχείριση της βιοποικιλότητας σε επίπεδο φυτικών ειδών και οικοσυστημάτων της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Χελμού-Βουραϊκού. Για την ολοκληρωμένη διαχείριση της περιοχής, προτείνονται δράσεις όπως η παρακολούθηση, η ίδρυση και εγκατάσταση Μικρο-Αποθεμάτων φυτικών ειδών και τύπων οικοτόπων ως καινοτόμο εργαλείο διαχείρισης, καθώς και δράσεις in situ και ex situ διατήρησης.