Η διάκριση γεγονότων - αξιών και η αντικειμενικότητα της επιστήμης

Abstract

The present study focuses on the problem of the objectivity of scientific knowledge, and in particular on the way in which the concept of fact is – scientifically – constructed from the mid-19th century onwards, when, with the development of non-Euclidean geometries and the gradual prevalence of atomism in chemistry, the Newtonian framework of understanding the world is deconstructed. The question that arises is whether and how the fact-value distinction is now attempted in the philosophy of science. The concept of objectivity is here inextricably linked with that of the value freedom of science. And in the light of this basic question the thesis discusses the debate over science and values. Three main milestones - on the historical axis - of this debate are distinguished: a) Henri Poincaré’s and Pierre Duhem’s conventionalism at the end of nineteenth century; b) the problem of the empirical foundation of knowledge, as reflected in the work of Carnap; and finally, c) the historicist turn that takes place from the sixties onwards, with Kuhn's critique and Laudan's normative naturalism. It is then that the arguments that would later dominate the philosophical debate about the role of values in science are developed, as argued, while the evolution of this debate, as it is conducted today, between those who reject the ideal of the value freedom of science and those who continue to support it, is more systematically examined. The thesis discusses the problem of the underdetermination of scientific theories by data. It focuses on the debate that has begun about the 'inductive risk' or the risk of error involved in accepting or rejecting a scientific proposition, as well as the problem of distinguishing between epistemic and non-scientific values and the language (or thickness of concepts) of science. But it also argues that there is a huge confusion at the level of the meanings or the language used by those involved in this debate today, which often makes the differences between them unclear. This is confirmed by the alternative ideals they propose too: they are not in fact opposed or antagonistic to the ideal of evaluative freedom, but some extensions of it - or mainly complementary ideals. The objectivity of science seems finally to be grounded in a dual or combined justification of presuppositions and values, which, however, presupposes a distinction between epistemic and social values.

Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στο πρόβλημα της αντικειμενικότητας της επιστημονικής γνώσης, και ειδικότερα στον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται – επιστημονικά – η έννοια του γεγονότος από τα μέσα του 19ου αιώνα και έπειτα, όταν με την ανάπτυξη των μη ευκλείδειων γεωμετριών και τη σταδιακή επικράτηση του ατομισμού στη Χημεία αρχίζει να αποδομείται το νευτώνειο πλαίσιο κατανόησης του κόσμου. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν και πώς επιχειρείται πλέον στη φιλοσοφία της επιστήμης η διάκριση γεγονότων – αξιών. Η έννοια της αντικειμενικότητας συνδέεται, δηλαδή, εδώ άρρηκτα – χωρίς όμως και να ταυτίζεται – με εκείνην της αξιολογικής ελευθερίας της επιστήμης. Και με γνώμονα το βασικό αυτό ερώτημα, παρουσιάζεται η συζήτηση που διεξάγεται γύρω από το πρόβλημα της αντικειμενικότητας της επιστήμης μέχρι σήμερα. Διακρίνονται τρεις κυρίως σταθμοί – στον ιστορικό άξονα – αυτής της συζήτησης: α) η συμβασιοκρατική αντίληψη των Henri Poincaré και Pierre Duhem του 19ου αιώνα, β) το πρόβλημα της εμπειρικής θεμελίωσης της γνώσης, όπως αποτύπωνεται στο έργο του Carnap και τέλος, γ) η ιστοριστική στροφή που συντελείται από την δεκαετία του εξήντα και μετά, με την κριτική του Kuhn και τον κανονιστικό νατουραλισμό του Laudan. Τότε συγκροτούνται τα επιχειρήματα που θα κυριαρχήσουν στη φιλοσοφική διαμάχη σχετικά με τον ρόλο των αξιών στη συγκρότηση της επιστημονικής γνώσης κατά τα χρόνια που θα ακολουθήσουν, όπως υποστηρίζεται, ενώ πιο συστηματικά εξετάζεται η εξέλιξη αυτής της συζήτησης, όπως διεξάγεται σήμερα, ανάμεσα σε όσους απορρίπτουν το ιδεώδες της αξιολογικής ελευθερίας της επιστήμης και όσους εξακολουθούν να το υποστηρίζουν. Συζητείται το πρόβλημα του υποπροσδιορισμού των επιστημονικών θεωριών από τα δεδομένα. Παρουσιάζεται, επίσης, η συζήτηση που έχει ξεκινήσει για τον «επαγωγικό κίνδυνο» ή τον κίνδυνο του σφάλματος τον οποίο ενέχει η αποδοχή ή η απόρριψη μιας επιστημονικής πρότασης, όπως και για το πρόβλημα της διάκρισης μεταξύ των επιστημικών και μη επιστημικών αξιών και τη γλώσσα (ή την πυκνότητα των εννοιών) της επιστήμης. Παρατηρείται όμως και μια σύγχυση στο επίπεδο των σημασιών ή της γλώσσας που χρησιμοποιούν όσοι εμπλέκονται σε αυτή τη διαμάχη σήμερα, που καθιστά συχνά ασαφείς τις μεταξύ τους διαφορές. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα εναλλακτικά ιδεώδη τα οποία προτείνουν: στην πραγματικότητα δεν είναι αντίθετα ή ανταγωνιστικά προς το ιδεώδες της αξιολογικής ελευθερίας, αλλά κάποιες προεκτάσεις αυτού – ή συμπληρωματικά κυρίως ιδεώδη. H αντικειμενικότητα της επιστήμης φαίνεται τελικά να θεμελιώνεται σε μια διπλή ή συνδυαστική δικαιολόγηση τεκμηρίων και αξιών, η οποία όμως προϋποθέτει την διάκριση μεταξύ επιστημικών και κοινωνικών αξιών.