Η ένταξη κοινωνικών πτυχών στο στάδιο ανάθεσης των δημοσίων συμβάσεων στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο ελληνικό δίκαιο

Abstract

The thesis is the first comprehensive study in the Greek literature that examines public procurement in the light of social aspects as a whole. The concept of socially responsible public procurement encompasses a wide range of concepts and fields of action, from fundamental human rights, the principles of equal treatment and non-discrimination, to the implementation of labour and social security legislation, the social integration of vulnerable social groups and positive measures to combat unemployment and social exclusion. It examines whether public procurement law succeeds in striking the right balance between social and economic objectives, or whether it remains wedded to a view of social aspects as exceptions to the primary economic objective, which must always be justified. The article argues that the conflict between economic and social elements in public procurement is obsolete and does not reflect the current state of EU law. At the same time, it examines the prospects opened up by such an approach, as well as the obstacles and potential dead-ends. It focuses first on the clarification of definitions and concepts, the historical milestones for the integration of social aspects in public procurement and some key issues at the level of primary EU law during this integration in the light of three categories of its provisions (general principles, economic freedoms, social market economy, fundamental rights and social policy). It then examines the integration of social aspects at the stage of the award of public contracts in the light of secondary EU law (Directives 2014/24/EU, 2014/25/EU and 2014/23/EU) and the Greek law that incorporated them (Law 4412/2016). In this context, regulations concerning reserved contracts and concessions awarded exclusively to social enterprises, the technical specifications as minimum social requirements, the reasons for exclusion and the selection criteria bearing a social character, the social award criteria, the social costing of the life cycle, as well as the manner and means of proof for the social characteristics of the technical specifications and criteria must be considered. Furthermore, the analysis encompasses a comprehensive examination of the recently introduced horizontal social clause (art. 18, par. 2, Dir. 2014/24/EU) while also offering a novel perspective on the enduring requirement to link the terms and criteria to the subject matter of the contract, with a particular focus on socially responsible public contracts. The research is not limited to, nor does it rely solely on, the provisions of positive law, international, supranational (especially EU) or national. Instead, it considers the global debate in the international scientific literature, as well as non-binding legal texts of international and national organisations and authorities, or even civil society actors.

Η διατριβή αποτελεί την πρώτη εκτενή μελέτη στην ελληνική βιβλιογραφία που εξετάζει την ανάθεση των δημοσίων συμβάσεων υπό το πρίσμα των κοινωνικών πτυχών συνολικά. Με τον όρο κοινωνικά υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις εγγράφονται πολλές και ετερόκλιτες έννοιες και σφαίρες δράσης από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, τις αρχές της ίσης μεταχείρισης και της απαγόρευσης των διακρίσεων μέχρι την εφαρμογή της εργατικής και κοινωνικοασφαλιστικής νομοθεσίας, την κοινωνική ένταξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και τα θετικά μέτρα για την καταπολέμηση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Εξετάζεται το κατά πόσον το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων καταφέρνει να βρει τη σωστή ισορροπία κοινωνικών και οικονομικών στόχων ή αν παραμένει προσκολλημένο σε μία θεώρηση των κοινωνικών πτυχών ως εξαιρέσεων στην οικονομική πρωτεύουσα στόχευση, οι οποίες πρέπει σε κάθε περίπτωση να δικαιολογούνται. Εισάγεται η προσέγγιση σύμφωνα με την οποία η σύγκρουση οικονομικού και κοινωνικού στοιχείου στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων είναι παρωχημένη και δεν εδράζεται στη γενικότερη οικονομία του ενωσιακού δικαίου στο παρόν στάδιο εξέλιξής του. Ταυτόχρονα η διατριβή εξετάζει τις προοπτικές που ανοίγει μια τέτοια προσέγγιση, τα εμπόδια και τα ενδεχόμενα αδιέξοδα. Εστιάζει καταρχάς στην αποσαφήνιση των ορισμών και εννοιών, στους ιστορικούς σταθμούς για την ένταξη κοινωνικών πτυχών στις δημόσιες συμβάσεις και σε ορισμένα καίρια ζητήματα σε επίπεδο πρωτογενούς δικαίου της ΕΕ κατά την ένταξη αυτή υπό το πρίσμα τριών κατηγοριών διατάξεων αυτού (γενικές αρχές, οικονομικές ελευθερίες, κοινωνική οικονομία της αγοράς, θεμελιώδη δικαιώματα και κοινωνική πολιτική). Εν συνεχεία ερευνάται η ένταξη κοινωνικών πτυχών στο στάδιο της ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων υπό το πρίσμα του παράγωγου δίκαιου της ΕΕ (Οδηγίες 2014/24/ΕΕ, 2014/25/ΕΕ και 2014/23/ΕΕ) και του ελληνικού δικαίου που το ενσωμάτωσε (ν. 4412/2016). Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται ρυθμίσεις που αφορούν τις συμβάσεις/παραχωρήσεις ανατιθέμενες κατ’ αποκλειστικότητα σε κοινωνικές επιχειρήσεις, τις τεχνικές προδιαγραφές ως ελάχιστες κοινωνικές απαιτήσεις, τους λόγους αποκλεισμού και τα κριτήρια επιλογής με κοινωνικό πρόσημο, τα κοινωνικά κριτήρια ανάθεσης, την κοινωνική κοστολόγηση του κύκλου ζωής, καθώς και τον τρόπο και τα μέσα απόδειξης των κοινωνικών χαρακτηριστικών των τεχνικών προδιαγραφών και των κριτηρίων. Περιλαμβάνει δε μία άκρως διεξοδική και εις βάθος ανάλυση της νεοεισαχθείσας οριζόντιας κοινωνικής ρήτρας (αρ. 18 παρ. 2 Οδ. 2014/24/ΕΕ) και ταυτόχρονα εξετάζει υπό μία νέα οπτική την πάγια απαίτηση σύνδεσης των όρων και κριτηρίων με το αντικείμενο της σύμβασης, και συγκεκριμένα υπό την οπτική μιας κοινωνικά υπεύθυνης δημόσιας σύμβασης. Η έρευνα δεν βασίζεται αποκλειστικά, ούτε εξαντλείται στις διατάξεις του θετού δικαίου, διεθνούς, υπερεθνικού (ιδίως ενωσιακού) ή εθνικού, αλλά λαμβάνει υπόψη την παγκόσμια συζήτηση στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία καθώς και μέσα από νομικά κείμενα μη δεσμευτικής ισχύος διεθνών και εθνικών οργανισμών και αρχών, ή ακόμα και φορέων της κοινωνίας των πολιτών.

Cette thèse est la première étude complète dans la littérature grecque qui examine l'attribution des marchés publics du point de vue des aspects sociaux dans leur ensemble. L'expression « marchés publics socialement responsables » couvre de nombreux concepts et domaines d'action différents, allant des droits de l'homme fondamentaux, des principes d'égalité de traitement et de non-discrimination à la mise en œuvre de la législation sur le travail et la sécurité sociale, à l'intégration sociale des groupes sociaux vulnérables et aux mesures positives de lutte contre le chômage et l'exclusion sociale. Il examine si le droit des marchés publics parvient à trouver un juste équilibre entre les objectifs sociaux et économiques ou s'il reste attaché à une conception des aspects sociaux comme des exceptions à l'objectif économique premier, qui doit en tout état de cause être justifié. L'approche adoptée est que le conflit entre les éléments économiques et sociaux dans le domaine des marchés publics est dépassé et n'est pas ancré dans l'économie générale du droit de l'UE à ce stade de son développement. En même temps, la thèse examine les perspectives ouvertes par une telle approche, les obstacles et les impasses possibles. Il se concentre tout d'abord sur la clarification des définitions et des concepts, les étapes historiques de l'intégration des aspects sociaux dans les marchés publics et certaines questions clés au niveau du droit primaire de l'UE lors de cette intégration à la lumière de trois catégories de ses dispositions (principes généraux, libertés économiques, économie sociale de marché, droits fondamentaux et politique sociale). Elle comprend une analyse très complète et approfondie de la clause sociale horizontale nouvellement introduite (Art.18(2) Dir. 2014/24/UE) et examine en même temps sous une nouvelle perspective l'exigence de longue date de lier les termes et critères avec le champ d'application du contrat, et spécifiquement dans la perspective d'un contrat public socialement responsable. La recherche ne se fonde pas exclusivement sur les dispositions du droit législatif, qu'il soit international, supranational (en particulier l'UE) ou national, et ne s'y limite pas. Elle prend également en compte le débat global dans la littérature scientifique internationale ainsi que dans les textes juridiques non contraignants d'organisations et d'autorités internationales et nationales, ou même d'acteurs de la société civile.