Άσκηση της ιατρικής και περίθαλψη στην Κρήτη τον 19ου αιώνα

Abstract

The purpose of the proposed doctoral dissertation is to present the ways of practicing medical science and therapeutic practices, as well as the study of treatment and hospitalization procedures in the Turkish-occupied Crete of the 19th century. In the period under review, Europe is marked by significant reshuffles at the political, economic and military levels, with changes in the balance of power and the imposition of new situations and perceptions. In the old continent, at this time, the borders of the countries are often changed, the alliances are differentiated, various national movements are evolving, the eastern issue is expanding, the Crimean War is over and the industrial revolution is established. Greece, for its part, enters the 19th century under the heavy Ottoman yoke, with a number of economic and social problems for the local population. The most important event, the mentioned period, is the revolution of 1821, the liberation from the Turks, the establishment and organization of the Greek state, in the midst of international instability and intense border crises, such as the Balkan one. During the 19th century, the island of Crete was constantly under Ottoman occupation (1645-1898). However, despite the fact that the Cretans took an active part in the Greek Revolution of 1821, the Turks, with the help of the Pasha of Egypt, crushed the resistance on the island and violently suppressed the uprising. Thus, the Greek State founded in 1832 did not include Crete and the island passed into the hands of the Egyptians, in return for their help to the Turks. After years of fierce struggle, the Great Powers (Britain, France, Italy and Russia) decided to remove the hegemony of Crete from Turkey and so the Turkish forces were expelled in 1898 and the island was declared independent and the Cretan State was established. The coveted union of Crete with Greece took place in 1913, when with the Treaty of London Sultan Mohammed II resigned his rights from the island. This paper presents the social, political and demographic situation of the 19th century, as well as the difficult living conditions of people both in Crete and throughout Greece. Factors related to the health status of the population, popular and religious beliefs, common medical practices, infectious diseases, hospitals, but also the doctors of the time are also analyzed. It is worth mentioning that in the mentioned period, the Turkish occupiers hindered the smooth practice of medicine on the island, inserting various obstacles, while the heavy taxation, hard work, authoritarian governance, often inhuman living conditions, lack of education and population, at every level, kept the health level of the inhabitants very low. The pessimistic and fatalistic attitude of the uneducated and fanatical Muslims, regarding illness and death, the absence of rules for the practice of medical science, until the end of the 19th century, the prohibition of autopsies and the study of the human body, but also the establishment of vaccinations only in 1881, show the significant delay in the development of medical care in Crete, in relation to the rest of Greece and even more in relation to Europe. A milestone in the development of internationally recognized medical practices on the island was the Convention of Aleppo in 1878, which marked the beginning of the establishment of modern medical science in Crete, away from the endless ankylosis and disparaging introversion of the past. The 19th century, that is, was turbulent for the island of Crete and this situation, of course, had a major impact on the practice of medicine and care on the island, which, through countless problems, difficulties and adventures, succeeded in the early 20th century to break free from Muslim obscurantism and embrace "European" therapeutic ideas and practices, improving the health status and, consequently, the standard of living of the population.

Σκοπός της προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής, είναι η παρουσίαση των τρόπων άσκησης της ιατρικής επιστήμης και των θεραπευτικών πρακτικών, καθώς και η μελέτη των διαδικασιών περίθαλψης και νοσηλείας στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη του 19ου αιώνα. Την εξεταζόμενη χρονική περίοδο η Ευρώπη σημαδεύεται από σημαντικές ανακατατάξεις σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο, με αλλαγές στην ισορροπία δυνάμεων και με την επιβολή νέων καταστάσεων και αντιλήψεων. Στη γηραιά ήπειρο, αυτήν την περίοδο, μεταβάλλονται συχνά τα σύνορα των χωρών, οι συμμαχίες διαφοροποιούνται, διάφορα εθνικά κινήματα εξελίσσονται, το ανατολικό ζήτημα διευρύνεται, ενσκήπτει ο Κριμαϊκός πόλεμος και εγκαθιδρύεται η βιομηχανική επανάσταση. Η Ελλάδα, από την πλευρά της, εισέρχεται στο 19ο αιώνα κάτω από το βαρύ οθωμανικό ζυγό, με πλήθος οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων για τον ντόπιο πληθυσμό. Σημαντικότερο γεγονός, το αναφερόμενο διάστημα, είναι η επανάσταση του 1821, η απελευθέρωση από τους Τούρκους, η ίδρυση και η οργάνωση του ελληνικού κράτους, εν μέσω διεθνούς αστάθειας και έντονων συνοριακών κρίσεων, όπως η Βαλκανική.Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, το νησί της Κρήτης βρισκόταν συνεχώς υπό Οθωμανική κατοχή (1645-1898). Παρά το γεγονός, όμως, ότι οι Κρητικοί συμμετείχαν δυναμικά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, οι Τούρκοι με τη βοήθεια του Πασά της Αιγύπτου, έκαμψαν την αντίσταση στο νησί και κατέπνιξαν βιαίως την εξέγερση. Έτσι, το Ελληνικό Κράτος που ιδρύθηκε το 1832 δεν περιλάμβανε την Κρήτη και το νησί πέρασε στα χέρια των Αιγυπτίων, ως ανταπόδοση για τη βοήθειά τους στους Τούρκους. Μετά από χρόνια σκληρών αγώνων οι Μεγάλες Δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία και Ρωσία) αποφάσισαν να αφαιρέσουν από την Τουρκία την ηγεμονία της Κρήτης και έτσι οι Τουρκικές δυνάμεις εκδιώχθηκαν το 1898 και κηρύχθηκε η ανεξαρτησία του νησιού και η ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας. Η πολυπόθητη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκε το 1913, όταν με τη Συνθήκη του Λονδίνου ο Σουλτάνος Μωχάμετ ΙΙ παραιτήθηκε των δικαιωμάτων του από το νησί.Στο παρόν πόνημα παρουσιάζεται η κοινωνική, η πολιτική και η δημογραφική κατάσταση του 19ου αιώνα, καθώς και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων τόσο στην Κρήτη, όσο και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Αναλύονται, επίσης, οι παράγοντες που σχετίζονται με την υγειονομική κατάσταση του πληθυσμού, οι λαϊκές και οι θρησκευτικές δοξασίες, οι συνήθεις ιατρικές πράξεις, τα λοιμώδη νοσήματα, τα θεραπευτήρια, αλλά και οι γιατροί της εποχής. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην αναφερόμενη περίοδο, οι Τούρκοι κατακτητές εμπόδιζαν την ομαλή άσκηση της ιατρικής στο νησί, παρεμβάλλοντας ποικίλα εμπόδια, ενώ η βαριά φορολογία, η σκληρή εργασία, η αυταρχική διακυβέρνηση, οι συχνά απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, η ελλιπής εκπαίδευση και η καταπίεση του πληθυσμού, σε κάθε επίπεδο, διατηρούσαν πολύ χαμηλά το υγειονομικό επίπεδο των κατοίκων. Η πεσιμιστική και μοιρολατρική στάση των απαίδευτων και φανατικών μουσουλμάνων, ως προς την ασθένεια και το θάνατο, η ανυπαρξία κανόνων άσκησης της ιατρικής επιστήμης, μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, η απαγόρευση των νεκροτομών και της μελέτης του ανθρώπινου σώματος, αλλά και η καθιέρωση των εμβολιασμών μόλις το 1881, καταδεικνύουν τη σημαντική καθυστέρηση στην εξέλιξη της ιατρικής περίθαλψης στην Κρήτη, σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα και ακόμη περισσότερο σε σχέση με την Ευρώπη. Ορόσημο στην ανάπτυξη των διεθνώς αναγνωρισμένων ιατρικών πρακτικών στο νησί απετέλεσε η Σύμβαση της Χαλέπας το 1878, η οποία σήμανε την απαρχή της εγκαθίδρυσης της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης στην Κρήτη, μακριά από τις ατέρμονες αγκυλώσεις και την απαξιωτική εσωστρέφεια του παρελθόντος. Ο 19ος αιώνας, δηλαδή, ήταν ταραχώδης για το νησί της Κρήτης και η κατάσταση αυτή, όπως είναι φυσικό, επηρέασε καίρια την άσκηση της ιατρικής και την περίθαλψη στο νησί, το οποίο διερχόμενο από αμέτρητα προβλήματα, δυσχέρειες και περιπέτειες, κατάφερε στις απαρχές του 20ου αιώνα να απαγκιστρωθεί από τον μουσουλμανικό σκοταδισμό και να ενστερνιστεί τις ‘’ευρωπαϊκές’’ θεραπευτικές ιδέες και πρακτικές, βελτιώνοντας την υγειονομική κατάσταση και, κατ’ επέκταση, το επίπεδο ζωής του πληθυσμού.