Ειδησεογραφική εγκληματολογία: μια κριτική διερεύνηση στον τρόπο προβολής του εγκλήματος από τα ΜΜΕ

Abstract

The subject of this thesis is the examination of the way crime is presented in the media, focusing on the case of Zak Kostopoulos and the perceptual patterns of journalists regarding police and court reporting on the one hand, and on the other hand whether and under what conditions it is feasible for criminologists to be present in the media in order to interpret events related to crime. This research uses qualitative methods and triangulation by data source and within method and comes to the following general conclusions: in terms of the lived experience of the participants/criminologists just two participants had no experience with any media. Of the remainder, most reported involvement with print or online media either in the form of writing articles or being interviewed on television or radio. All participants who had a media presence were involved at the invitation of the media themselves, and all disagreed with the TV media logic. The contribution of criminologists - according to the participating journalists - seems to be peripheral and supportive in terms of improving the quality of journalists' content, that is linking crime to the wider social context in which it is produced, in developing journalists' knowledge of crime as a social phenomenon, in addition to developing analytical tools, criminologists could also contribute to the empirical dimension (proper methods of researching the phenomenon) and to ethical compliance. From the analysis of the articles, two discourses seem to emerge in relation to the event, one from the dominant left and the alternative media and the other from the two other dominant media in relation to the event and the victim. On the one hand, there is a conservative discourse, which starts already from the first reports on the event, mainly outlines the profile of the guilty victim and reflects the liberal model of anti-crime policy. A progressive discourse is also developed, through which mainstream media and official social control bodies are criticized and the figure of the innocent victim is constructed. However, when the discourse reaches the perpetrators either directly through journalistic discourse, or indirectly through the incorporation of other discourses (e.g. collectives, relatives of the victim, etc.) and in this case the liberal model of counter-crime policy is reflected, calling for exemplary punishment through years of imprisonment for all perpetrators, highlighting the fragile boundaries between progressive and conservative discourse.

Το θέμα της παρούσας διατριβής είναι η εξέταση του τρόπου προβολής του εγκλήματος από τα ΜΜΕ, εστιάζοντας στην υπόθεση Ζακ Κωστόπουλου και των αντιληπτικών σχημάτων των δημοσιογράφων αναφορικά με το αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ αφενός και αφετέρου αν είναι εφικτή και υπό ποιες συνθήκες η παρουσία των εγκληματολόγων στα ΜΜΕ, προκειμένου να ερμηνεύσουν γεγονότα, τα οποία σχετίζονται με το έγκλημα. Στην παρούσα έρευνα γίνεται χρήση ποιοτικών μεθόδων και τριγωνοποίηση κατά πηγή δεδομένων και εντός μεθόδου και καταλήγει στα εξής γενικά συμπεράσματα: αναφορικά με τη βιωμένη εμπειρία των συμμετεχόντων/ουσων εγκληματολόγων μόλις δυο συμμετέχοντες δεν είχαν καμία εμπειρία με κάποιο μέσο ενημέρωσης. Από τους υπόλοιπους οι περισσότεροι ανέφεραν την εμπλοκή τους με έντυπα ή διαδικτυακά ΜΜΕ είτε με την μορφή της αρθρογραφίας, είτε με αυτή των συνεντεύξεων σε τηλεοπτικά ή ραδιοφωνικά μέσα. Όλοι/ες οι συμμετέχοντες/ουσες, οι οποίοι/ες είχαν παρουσία στα ΜΜΕ συμμετείχαν κατόπιν πρόσκλησης από το ίδιο το μέσο, ενώ όλοι διαφωνούσαν με τη λογική των τηλεοπτικών μέσων. Η συμβολή των εγκληματολόγων-σύμφωνα με τους/ις συμμετέχοντες/ουσες δημοσιογράφους-φαίνεται να είναι περιφερειακή και υποστηρικτική ως προς την βελτίωση της ποιότητας του περιεχομένου των δημοσιογράφων, ήτοι τη σύνδεση του εγκλήματος με το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο παράγεται, στην ανάπτυξη γνωστικού φορτίου των δημοσιογράφων αναφορικά με το έγκλημα ως κοινωνικό φαινόμενο, πέρα από την ανάπτυξη των αναλυτικών εργαλείων οι εγκληματολόγοι θα μπορούσαν να συμβάλλουν και στην εμπειρική διάσταση (ορθές μέθοδοι έρευνας του φαινομένου) και στην τήρηση της δεοντολογίας. Από την ανάλυση των άρθρων φαίνεται να αναδύονται δυο Λόγοι αναφορικά με το γεγονός ο ένας από το κυρίαρχο αριστερό και τα εναλλακτικά μέσα και ο άλλος από τα δυο άλλα κυρίαρχα μέσα σε σχέση με το γεγονός και το θύμα. Αφενός παρατηρείται ένας συντηρητικός Λόγος, ο οποίος εκκινεί ήδη από τις πρώτες αναφορές για το γεγονός, σκιαγραφεί κυρίως το προφίλ του ένοχου θύματος και αντανακλά το φιλελεύθερο πρότυπο αντεγκληματικής πολιτικής. Αναπτύσσεται ακόμη ένας προοδευτικός Λόγος, μέσω του οποίου ασκείται κριτική σε κυρίαρχα ΜΜΕ και φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου και δομείται η φιγούρα του αθώου θύματος. Ωστόσο όταν ο λόγος φτάνει στους δράστες είτε άμεσα μέσω του δημοσιογραφικού λόγου, είτε έμμεσα μέσω της ενσωμάτωσης άλλων λόγων (πχ συλλογικοτήτων, συγγενών του θύματος κλπ.) και σε αυτή τη περίπτωση αντανακλάται το φιλελεύθερο πρότυπο αντεγκληματικής πολιτικής ζητώντας παραδειγματική τιμωρία μέσω πολυετούς φυλάκισης σε όλους τους δράστες, αναδεικνύοντας τα εύθραυστα όρια μεταξύ προοδευτικού και συντηρητικού λόγου.