Die gruppenidentität als dynamischer aspekt bei der vermittlung neuer inhalte im rahmen der interkulturellen didaktik am beispiel von DaF

Abstract

The conquest of a new linguistic world is shaped by the influence and combination of a variety of intercultural, socio-linguistic, pragmatological and psycholinguistic factors, which render each educational situation an unprecedented, autonomous and multilevel phenomenon. It is precisely because of this element of complexity in each learning environment that similarities, differences, contrasts and divergences emerge, both in the transmitted linguistic reality and the one of teachers’ and pupils’ , which undoubtedly present elements of differentiation between themselves. The very structure of modern societies and conditions, the current social circumstances shape and are shaped by individuals’ diversity, both as individual identities, and as a whole, as interacting entities. On the basis of these considerations, intercultural teaching theories should facilitate access to the new linguistic world, which can be fulfilled when considering both the planning, design and conduct of the lesson of cultural, pragmatological, sociological and psycholinguistic elements, which no longer concern only the learner’s individual identity, but also the group’s identity as a whole, recognizing it as the influencer and the modifier of each learning identity involved. Therefore, particularly in today's globalized societies, it is precisely this group identity as a dynamic and contributing factor to the re-classification, evaluation and understanding of intercultural, factual and sociological similarities, differences and contrasts, with the aim of developing and expanding both social and communicative as well as intercultural competences. It is precisely this new identity of the whole that functions as a bridge between the transmitted linguistic world and the linguistic reality of each individual learner, smoothing and normalizing the transition to this new intercultural experience. This thesis explores these factors of the group identity within the context of intercultural teaching method.

Η κατάκτηση ενός νέου γλωσσικού κόσμου διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση ποικίλων διαπολιτισμικών, κοινωνικογλωσσολογικών, πραγματολογικών και ψυχογλωσσολογικών παραγόντων, οι οποίοι καθιστούν κάθε εκπαιδευτική διαδικασίαένα ανεπανάληπτο, αυτόνομο και πολυεπίπεδο φαινόμενο. Εξαιτίας αυτού ακριβώς του στοιχείου πολυπλοκότητας, στο πλαίσιο κάθε μαθησιακής περίστασης αναδύονται ομοιότητες, διαφορές, αντιθέσεις και αποκλίσεις όσον αφορά τόσο στη μεταδιδόμενη γλωσσική πραγματικότητα, όσο και σε εκείνη των διδασκόντων και των διδασκομέμων, πραγματικότητες που αναμφίβολα παρουσιάζουν στοιχεία διαφοροποίησης και μεταξύ τους. Κάθε γλωσσική πραγματικότητα διαμορφώνεται μέσα από ποικίλα πολιτισμικά και πραγματολογικά στοιχεία, ενώ ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά της γλώσσας επιδεικνύουν ουσιαστικές διαφορές, όσον αφορά τόσο στις ταυτότητες των μαθητευόμενων όσο και στη πολιτισμική τους διαμόρφωση. Η ίδια η δομή των σύγχρονων κοινωνιών και συνθηκών, οι ισχύουσες κοινωνικές περιστάσεις διαμορφώνουν και διαμορφώνονται μέσα από τη διαφορετικότητα των ατόμων, τόσο ως μεμονωμένων ταυτοτήτων, όσο και ως συνόλου, ως αλληλοεπιδρώμενων οντοτήτων.Βάσει αυτών των συλλογισμών θα έπρεπε στo πλαίσιο της Διαπολιτισμικής Διδακτικής να διευκολύνεται η πρόσβαση στο νέο γλωσσικό κόσμο,κάτι το οποίο δύναται να εκπληρωθεί, όταν λαμβάνονται υπόψη τόσο στο σχεδιασμόόσο και στη διεξαγωγή του μαθήματος πολιτισμικοί, πραγματολογικοί, κοινωνιολογικοί και ψυχογλωσσολογικοί παράμετροι, οι οποίοι πλέον δεν αφορούν μόνο στη ταυτότητα των μαθητευόμενων ως μεμονωμένα άτομα, αλλά και στην ταυτότητα των μαθητευόμενων ως ομάδα αναγνωρίζοντας την εκ νέου ως φορέαστοιχείων και διαμορφωτή κάθε εμπλεκόμενης ταυτότητας στo πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας. Η μαθησιακή πραγματικότητα διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτισμών και ο ίδιος η/ο μαθησιακά εμπλεκόμενη/ος ως ταυτότητα αποτελεί το μοναδικό στοιχείο αναφοράς και το μέσο γεφύρωσης των διαφορών μεταξύ της ατομικής γλωσσικής πραγματικότητας και του νέου διαπολιτισμικού κόσμού, με την αποδοχή πολυεπίπεδων ρόλων τόσο ως μεμονωμένη οντότητα όσο και ως μέλος ενός συνόλου. Επομένως, ιδιαίτερα στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, η αξιολόγηση, ταξινόμηση και κατανόηση διαπολιτισμικών ομοιοτήτων και διαφοροποιήσεων αναδεικνύεται ως κεντρικός παράγοντας κατά την εκμάθηση μίας ξένης γλώσσας, με στόχο την ανάπτυξη και διεύρυνση ικανοτήτων και δεξιοτήτων τόσο κοινωνικών και επικοινωνιακών όσο και διαπολιτισμικών.Υπό αυτό το πρίσμα διαφαίνεται, ότι η ανάπτυξη και προώθηση διαπολιτισμικών ικανοτήτων διαμορφώνεται μέσα από την σύνθεση και την αλληλεπίδραση διαπολιτισμικών γλωσσικών πραγματικοτήτων. Επιδιωκόμενος στόχος της μαθησιακής διαδικασιάς παραμένει ωστόσο η συνεννόηση στη γλώσσα-στόχο μέσω της αντίληψηςτου νέου γλωσσικού κόσμου όχι πια ως ξένου, αλλά ως μιας νέας διαπολιτισμικής πραγματικότητας, την οποία η/ο μαθησιακά εμπλεκόμενη/ος πρέπει να ανακαλύψει και της οποίας η επίδραση διαμορφώνεται και κατευθύνεται μέσα από την ταυτότητατης ομάδας, μέσα από τις αντιλήψεις των μεμονωμένων ατόμων, όπως και μέσα από τα κοινωνιολογικά και ψυχογλωσσολογικά στοιχεία κάθε εμπλεκόμενης ταυτότητας. Ταυτόχρονα, ως στόχος της διατριβής παραμένει η κατανόηση διαφορών μεταξύ του οικείου και του κόσμου στόχου, των οποίων οι αντιθέσεις δύνανται να γεφυρωθούν μέσω του κατάλληλου μαθησιακού/διδακτικού σχεδιασμού, ώστε να αναπτυχθεί η διαπολιτισμική ικανότητα. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών είναι απαραίτητο να αναγνωρίζεται αυτή ακριβώς η δυναμική που προκύπτειαπό τη διάδραση των ατόμων βάσει της διαφορετικότητας της ως ένας βασικός παράγοντας της μαθησιακής διαδικασίας. Αναμφίβολα, η διαμεσολάβηση και η συνειδητή στοχοθεσία στην διαπολιτισμική κατανόηση είναι στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες πρωταρχικής σημασίας, ώστε οι διδασκόμενοι/ες να βιώνουν το νέο εμπειρικό κόσμο ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της δομής της προσωπικότητάς τους, κατανοώντας αφενός το μη οικείο και αφετέρου τοποθετώντας τον ίδιο τους τον εαυτό μέσα σε αυτό το νέο κόσμο. Έχοντας ως βάση όλα τα παραπάνω, τίθεται η υπόθεση, ότι η ταυτότητα της ομάδας στο πλαίσιο της Διδακτικής των Ξένων Γλωσσών αποτελεί δυναμικό διαμορφωτή ως προς την κατανόηση της νέας γλωσσικής πραγματικότητας, τη διαμόρφωση μίας διευρυμένης άποψης για τον κόσμο και τη γεφύρωση πραγματολογικών και πολιτισμικών διαφορών. Η μαθησιακή διαδικασία δύναται να θεωρηθεί ως ένας πολυπολιτισμικός και πλούσιος σε ερεθίσματα και επιρροές χώρος έκφρασης, μέσα στον οποίο προωθείται η ανάπτυξη ικανοτήτων και στο πλαίσιο του οποίου η/ο μαθήτρια/τής συναντά τόσο τον ίδιο τον εαυτό του ως μεμονωμένη οντότητα, αλλά και ως μέρος ενός διευρυμένου συνόλου, μεταβάλλοντας την ίδια του την ταυτότητα. Η συνύπαρξη, η εμπλοκή στη διαδικασία και η διάδραση των εμπειρικών κόσμων των μαθητευόμενων με το νέο εμπειρικό κόσμο εξυπηρετεί τη διεύρυνση ικανοτήτων της ομάδας και θέτει τη συνολική διαδικασία σε μία πολυδιάστατη βάση. Στα πλαίσια της παρούσας διδακτορικής διατριβής ερευνώνται οι παράγοντες της ταυτότητας της ομάδας στο πλαίσιο της Διαπολιτισμικής Διδακτικής. Η εμπειρική έρευνα διευρύνθηκε λόγω των παγκόσμιων μεταβαλλόμενων συνθηκών εξαιτίας της πανδημίας από την έρευνα σε επίπεδο δια ζώσης διδασκαλίας και στο κομμάτι που αφορά σε διαδικτυακές και υβριδικές μορφές μαθημάτων, η σύγκριση των οποίων δύναται να αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω έρευνας και αξιολόγησης σχετικά με διαφορετικές μορφές ύπαρξης της ταυτότητας του συνόλου, η οποία πλέον αποτελεί μια εικονική ταυτότητα της ομάδας και της οποίας η επιρροή στην κατάκτηση του νέου γλωσσικού κόσμου εξακολουθεί να είναι υπαρκτή. Για την διερέυνηση όλων των παραπάνω, η εμπειρική έρευνα εμπεριέχει τόσο την εφαρμογή ενός διδακτικού σεναρίου με βάση τη Διαφοροποιημένη Μάθηση όσο και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων με τη χρήση διαφόρων ποιοτικών και ποσοτικών εργαλείων, όπως ερωτηματολόγια, φύλλα αξιολόγησης ικανοτήτων και ποιότητας σεναρίου και στατιστική ανάλυση αποτελεσμάτων προς τριγωνοποίηση της μεθοδολογίας της έρευνας. Η συνολική απεικόνιση, καταμέτρηση, αξιολόγηση και καταγραφή των εμπειρικών αποτελεσμάτων καταλήγει σε προτάσεις ενσωμάτωσης του παράγοντα της ταυτότητας της ομάδας τόσο στο σχεδιασμό διδακτικού υλικού όσο και στην αναγνώρισή του ως ένα σημαντικό και βασικό παράγοντα ανάπτυξης της Διαπολιτισμικής Ικανότητας, με σκοπό την ανάπτυξη συνειδητής κατανόησης αλλά και ανεκτικότητας και την ενίσχυση των Επικοινωνιακών Ικανοτήτων στο πλαίσιο της γεφύρωσης πολιτισμικών διαφορών και της κατάκτησης νέων γλωσσικών κόσμων. Επιπλέον,γίνεται αντιληπτό, ότι η Σεναριακή Διδακτική δύναται να είναι η όψιμη επιλογή ως μορφή διδασκαλίας για την ανάπτυξη γλωσσικών, διαπολιτισμικών και επικοινωνιακών ικανοτήτων στο μάθημα της Γερμανικής ως Ξένη Γλώσσα και σε άλλες μορφές υβριδικής διδακτικής διαδικασίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, προκύπτουν νέα επιστημονικά ερωτήματα ως προς την πολυεπίπεδη λειτουργικότητα της ταυτότητας της ομάδας, τα οποία μπορούν στο μέλλον να αποτελέσουν έναυσμα νέων ερευνητικών εργασιών.

Unterschiedliche Faktoren und Lernvoraussetzungen sowie Einflussdimensionen und Entwicklungsmöglichkeiten prägen und steuern dasErwerben einer neuen Sprachwelt, wobei sich die Einzigartigkeit des Prozessesjeder Lernsituation als einmalig und unwiederholbar deuten lässt. Spracheselbst wird als eine neu zu erobernde Welt betrachtet, die mehrmals abweichend,verwirrend oder sogar gegensätzlich im Vergleich zu der eigenen wirkt. Aufgrundder Komplexität des Unterrichtsgeschehens in einer jeglichen Lernsituation ergeben sich Gemeinsamkeiten, Differenzen,Gegensätze und Abweichungen, die sich sowohl in Bezug auf die zu vermittelndeSprachrealität als auch auf die Realität der Lehrenden und die der Lernendenverstehen lassen; Realitäten, die in allen erwähnten Fällen unausweichlichwesentliche Differenzierungsmerkmale aufweisen. Jede Sprache wird durch unterschiedliche kulturelle undpragmatische Merkmale geprägt, während genau diese sprachlichen Merkmalewesentliche Unterschiede vorweisen, was die Identitäten der Lernenden und derenkulturelle Ausprägungen angeht. Der Aufbau der heutigen Gesellschaften und dieherrschenden globalisierten sozialen Umstände werden von der Diversität derLernenden sowie von der Identität der Lernergruppe als Ganzes geprägt. Αufbauend auf dieser Grundlage sollten entsprechende didaktische Konzeptualisierungen,Modelle und Lernszenarien entwickelt werden, damit effektiv und optimal gelerntund gelehrt werden kann. Die Eröffnung der Möglichkeit des Zugangs zu neuen,interkulturellen Sprachwelten soll in der mehrdimensionalen Realität desfremdsprachlichen Unterrichts als wesenttlicher Bestandteil der Planungund Durchführung des Lernprozessesangesehen werden und lässt sich unter bestimmten pragmatischen, kulturellen,soziolinguistischen und psycholinguistischen Parametern erweisen, die von denLernenden sowohl als Individuen als auch als Gruppe als eine erweiterteVariable der Lernsituation erkannt und im Lernprozess berücksichtigt werdensollten. einschließen. Die Unterrichtsrealität wird also durch dasZusammenwirken von unterschiedlichen Kulturen geprägt, während die/der Lernendeals Individuum als das einzige Bezugselement und Mittel zur Überbrückung derKluft zwischen der neuen interkulturellen Sprachwelt und der eigenen steht,indem jede/jeder Gruppenteilnehmende vielschichtige Rollen sowohl alsIndividuum als auch als Teil eines Ganzen aufnimmt. Die Zuordnung und dasWahrnehmen von kulturellen Ähnlichkeiten und Differenzen gehört in hohem Gradezu den zentralen Aspekten des Erlernens einer Fremdsprache, besonders in denheutigen globalisierten Gesellschaften, so dass die/der Lernende auf dasEntfalten und Erweitern von sozialer, kommunikativer sowie kulturellerKompetenz abzielen kann. Anhand der vorliegenden Anmerkungen wird es ersichtlich,dass das Entwickeln und Fördern vonKulturkompetenz durch die Zusammensetzung und Wechselwirkung voninterkulturellen Sprachrealitäten geprägt werden. Erstrebenswertes Ziel dabeiist, sich in der fremden Sprache verstanden zu werden, indem die neue Weltnicht mehr als fremde empfunden wird, sondern als eine neu zu entdeckendeinterkulturelle Realität, deren Wirkung und Einstellungen sowie die eigenensoziolinguistischen und psycholinguistischen Merkmale durch die Identität derLernergruppe gesteuert werden können. Es geht um das Vermindern und Wahrnehmenvon Differenzen, deren Gegensatz zum Eigenen durch das effektive Planen derLehrenden überbrückt wird, um zum Entfalten von Kulturkompetenz zu kommen.Gerade in den heutigen multikulturellen Gesellschaften wird es erforderlich,die durch die Interaktion der Lernenden entstehende Dynamik auf Grundlage ihrerUnterschiedlichkeit als einen zentralen Aspekt des Unterrichts zu erkennen, waszur Überbrückung der Kluft zwischen der zu vermittelnden Sprachwelt und der eigenen beitragen kann. Es ist imWeiteren unumstritten, dass das Vermitteln und das bewusste Abzielen aufinterkulturelles Verständnis in den heutigen multikulturellen Gesellschaftenvorrangig sind, so dass die Lernenden die neue Erfahrungswelt als ein Teilihrer eigenen Persönlichkeitsstruktur annehmen, indem sie das Fremde wahrnehmenund gleichzeitig sich selbst in diesem Fremden zurechtfinden. Auf dieser Grundage aufbauend wird es angenommen, dassGruppenidentität im Rahmen der Fremdsprachendidaktik als ein dynamischer Faktorzu sehen ist, mithilfe dessen die Lernenden die neue Sprachweltwahrnehmen, eine neueWeltanschauung bilden und pragmatischeund kulturelle Differenzen überwinden können. DerLernprozess wird als ein multikultureller, kompetenzfördernder undeinflussreicher Ausdrucksraum angesehen, worin die Lernenden sowohl alseinzelne Wesen als auch als Teile eines erweiterten Ganzen einander begegnenund sich selbst ständig verwandeln. Das Mitwirken, das Einbeziehen und dasInteragieren der Erfahrungswelten der Lernenden und der neuen sprachlichenErfahrungswelt dienen zur Erweiterung der Kompetenzen der Gruppe, was denganzen Prozess auf eine mehrdimensionale Basis stellt. Die Erforschung dieser Aspekte der Gruppenidentität imRahmen der Interkulturellen Fremdsprachendidaktik steht als zentraleFragestellung der vorliegenden Dissertation. Das Forschungsvorgehen wurdeaufgrund der veränderten globalen Umstände wegen der Corona-Pandemie erweitert,was den Bereich vom Online-Unterricht und von Hybriden Lernumgebungen betrifft.Das Vergleichen von unterschiedlichen Lernformen kann wesentlichewissenschaftliche Bereiche eröffnen, durch deren Zuordnen und Erforschengrundsätzliche Erkenntnisse über unterschiedliche Formen des Entfaltens derGruppenidentität als Ganzes eingebracht werden können, indem dieGruppenidentität eine virtuelle Form einer Entität entfaltet, deren Einflussbeim Aneignen von neuen Sprachwelten trotz unterscheidlicher Lernform nochvorhanden ist. Die empirische Forschung, die im Rahmen der vorliegendenDissertation stattfindet, wird aufgrund der veränderten Bedingungen in einemethodisch-didaktische Annäherung in Form eines Lernszenarios auf der Grundlagedes Differenzierten Lernens und in eine Erforschung und Bewertung derErgebnisse geteilt, die durch das Anwenden unterschiedlicher qualitativen undquantitativen methodologischen Ansätzen kategorisiert werden können, wie zumBeispiel durch das Anwenden von Fragebögen, Evaluationsfragebögen und Aufgaben,Bewertungsraster zur Beobachtung des Entfaltens der Kompetenzen und desAufbauens von Toleranz innerhalb der Gruppe. Die ergebenen Daten wurdenstatistisch analysiert, um Schlussfolgerungen zu ziehen. Die Erarbeitung, Analyse und Intepretation der Ergebnissebringen Vorschläge in den Vordergrund, was das Einbeziehen der Gruppenidentitätals Bestandteil und bestimmender Faktor des Lernprozesses betrifft, damit dieGruppenteilnehmenden Interkulturelle Kompetenz entwickeln können und auf das Wahrnehmen, Akzeptierenund Verstärken von kommunikativer Kompetenz im Rahmen der Überbrückung voninterkulturellen Differenzen beim Erwerben einer neuen sprachlichen Weltabzielen. Zusätzlich wird es erforderlich, dass die Szenariendidaktik als diegeeignete Auswahl als didaktischer Ansatz und Lernform angesehen werden soll,um angemessene Kompetenzen entwickeln zu können und um kommunikative Kompetenzeim Rahmen der Didaktisierung des Deutschen als Fremdsprache im Präsenz-,Online- und im hybriden Unterricht zu entfalten. Laut der Ergebnisse desForschungsvorgehens ergeben sich neue wissenschaftliche Fragestellungen, wasdie multidimensionale Funktionalität der Gruppenidentität betrifft, die in derZukunft erheblicher erforscht werden kann.