Δερματικές παθήσεις στην αρχαιότητα: η συμβολή των παπύρων στην ιατρική γνώση

Abstract

The present doctoral thesis addresses the topic of skin conditions, as they appear in texts written in papyri of the Greco-Roman and early Byzantine periods. The study begins with a short overview of the term “skin” in dictionaries of the ancient Greek language, as well as in modern medical dictionaries, making it thus obvious that the skin was not perceived as a human organ in ancient times. Following that, the research proceeds to analyse the skin conditions categorized by their type. In each chapter there is a brief introduction, where the symptoms and the clinical picture of the skin conditions are clearly presented. The study continues with the analysis and interpretation of the skin conditions based on the data collected from the papyri and the contribution of parallel texts. Ulcers and wounds are included among others in the field of inquiry. They are, also, recorded quite frequently both in papyri and in ancient treatises. At the same time, inflammatory skin conditions, such as herpes, lichen, anthrax and chilblains, are examined. Skin conditions, like the ancient leprosy and scabies, are integrated in the thesis, too. The former is contrasted with today’s leprosy or Hansen’s disease. A separate chapter is dedicated to skin and sculp conditions and especially alopecia, which is mentioned in a plethora of texts. A distinct chapter is also devoted to the study of gangrene, a skin condition with severe symptoms, which require special treatment. A further subject of discussion is scars, which are mainly mentioned in various texts of notarial content as a sign of recognition, though there are a few medical papyri that have references of the condition. The thesis concludes with the study of minor skin conditions, as well as the analysis of texts that bear evidence of such conditions. The final chapter includes a medical prescription for a skin condition, whose name is not preserved in the text followed by the conclusions drawn in the thesis.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει θέμα τις δερματικές παθήσεις, όπως αυτές αποτυπώνονται σε παπυρικά κείμενα της ελληνορωμαϊκής και πρώιμης βυζαντινής περιόδου. Στόχος της πραγμάτευσης είναι να εντάξει στο πλαίσιο μελέτης των δερματικών παθήσεων στην αρχαιότητα ελληνικά κείμενα που σώζονται σε πάπυρο και δεν έχουν ληφθεί υπόψη στην έως τούδε έρευνα. Η μελέτη ξεκινά με ευσύνοπτη επισκόπηση του λήμματος «δέρμα» σε λεξικά της αρχαίας ελληνικής, αλλά και σύγχρονα (εγκυκλοπαιδικά) ιατρικά λεξικά, προκειμένου να αναδειχθεί ότι για πολλά χρόνια το δέρμα δεν γινόταν αντιληπτό ως όργανο του ανθρώπινου σώματος. Στη συνέχεια, ακολουθεί ανάλυση με βάση τα είδη των δερματικών παθήσεων. Σε κάθε ενότητα προηγείται μία σύντομη εισαγωγή στην πάθηση, όπου αναπτύσσονται τα συμπτώματα και η κλινική εικόνα της. Ακολουθεί η μελέτη των παθήσεων στο σώμα των παπυρικών κειμένων, όπου με τη βοήθεια παράλληλων κειμένων γίνεται η ανάλυση και η ερμηνεία του υλικού. Στις παθήσεις εντάσσονται μεταξύ άλλων τα έλκη και οι πληγές, τα οποία καταγράφονται αρκετά συχνά σε παπυρικά κείμενα αλλά και σε πραγματείες. Παράλληλα, εξετάζονται φλεγμονώδεις παθήσεις, όπως ο έρπης, ο λειχήνας, ο άνθρακας και οι χιονίστρες. Στη μελέτη των δερματικών παθήσεων περιλαμβάνονται, επίσης, η λέπρα και η ψώρα, ενώ γίνεται διάκριση της πρώτης με την ελεφαντίαση. Ξεχωριστή ενότητα αφιερώνεται στις παθήσεις του τριχωτού της κεφαλής, και ιδιαίτερα στην αλωπεκία, για την οποία διατίθεται πλήθος μαρτυριών. Ακόμη μία δερματική πάθηση που μελετάται είναι η γάγγραινα, η οποία λόγω της σοβαρότητας των συμπτωμάτων που τη συνοδεύουν εξετάστηκε ξεχωριστά από τις λοιπές φλεγμονώδεις παθήσεις. Στη διατριβή εντάσσεται, επίσης, η μελέτη της ουλής, η οποία καταγράφεται σε πλήθος παπυρικών κειμένων συμβολαιογραφικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της αναγνώρισης, αλλά και σε λίγα κείμενα ιατρικού χαρακτήρα. Το ερευνητικό σκέλος της διατριβής ολοκληρώνεται με τη μελέτη δερματικών παθήσεων ήσσονος σημασίας αλλά και την ερμηνεία κειμένων που φέρουν ενδείξεις για δερματικές παθήσεις. Στο πλαίσιο της διατριβής εξετάζεται, επίσης, κείμενο που περιέχει ιατρική συνταγή για δερματική πάθηση που δεν κατονομάζεται. Τέλος, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν κατά την ερευνητική διαδικασία.