Από τον ποιητικό και εικαστικό Ρίτσο στους Γερμανούς εξπρεσιονιστές ζωγράφους: μια διακαλλιτεχνική ερμηνευτική προσέγγιση

Abstract

The object of study of this thesis is the poetic work of Yiannis Ritsos written during the period of the seven-year military dictatorship - specifically, from the collection The Fourth Dimension to the collection Gignesthai -, seen through an inter-artistic/intermediate interpretive prism. In particular, we are concerned with the issue of (re)presentation, that is, the different ways of visualizing the expressive tension of Ritsos’ poetic discourse as it emerges at the points of its condensation, in such a way that the visual-and-verbal figures stand out as rhizomatically articulated. In order to make this clear, we run through visual examples of German Expressionism, in which the sensory received shock of the emergent present moment is inscribed and thematized as a distortion of the depicted forms and, thus, as a reversal of their visual relations. In this context, the aforementioned expressive means (of poetry and painting) are studied alongside, in order to explore their points of convergence and divergence. The aim of the present thesis is to identify and analyze those parameters that inscribe Ritsos’ poetic discourse in the aesthetic paradigm of modernism, such as, the dislocation of linear time and its subsequent restructuring, the painterly and sculptural attribution of the momentarily emergent Event that bears a particular materiality, the question of the chiasmatic presence/absence of the spatialized visual/tactile volume, as well as the multi-layered thematization of the visible and invisible aspects of reality, as synchronically emerging.

Αντικείμενο μελέτης της ανά χείρας διατριβής αποτελεί το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου που συνεγράφη κατά την περίοδο της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας – συγκεκριμένα, από την συλλογή Τέταρτη Διάσταση έως την συλλογή Γίγνεσθαι – ιδωμένο μέσα από ένα διακαλλιτεχνικό/διαμεσικό ερμηνευτικό πρίσμα. Ειδικότερα, μας απασχολεί το ζήτημα της (ανα)παράστασης, οι διαφορετικοί, δηλαδή, τρόποι οπτικοποίησης της εκφραστικής έντασης στα σημεία πύκνωσης του ποιητικού λόγου του Ρίτσου, με τέτοιον τρόπο ώστε τα οπτικά-και-λεκτικά, ριζωματικά αρθρωμένα, μεγέθη να εξέχουν ανάγλυφα από το ρηματικό. Προκειμένου αυτό να καταστεί σαφές, διατρέχουμε εικαστικά παραδείγματα του γερμανικού εξπρεσιονισμού, εντός των οποίων εγγράφεται και θεματοποιείται το αισθητηριακά προσληφθέν σοκ της παροντικά αναδυόμενης στιγμής ως παραμόρφωση των εξεικονιζόμενων μεγεθών και, επομένως, ως ανατροπή των οπτικών σχέσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, μελετώνται από κοινού τα εν λόγω διεστώτα εκφραστικά μέσα (της ποίησης και της ζωγραφικής), προκειμένου να διερευνηθούν τα σημεία σύγκλισης και απόκλισής τους. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι ο εντοπισμός και η ανάλυση των παραμέτρων εκείνων που εντάσσουν τον ποιητικό λόγο του Ρίτσου στο αισθητικό παράδειγμα του μοντερνισμού, όπως είναι, για παράδειγμα, η κατάλυση του γραμμικού χρόνου και η ακόλουθη αναδιάρθρωσή του, η ζωγραφικής και γλυπτικής τάξεως απόδοση του ενεστωτικά αναδυόμενου Συμβάντος που φέρει ιδιαίτερα υλικό ποιόν, το ζήτημα της χιασματικής παρουσίας/απουσίας του χωροποιημένου οπτικού/απτικού όγκου, καθώς και η πολυεπίπεδη θεματοποίηση των ορατών και αθέατων όψεων της πραγματικότητας ως συγχρονικά αναδυόμενες.