Ερμηνευτικό υπόμνημα στον Επιτάφιο του Δημοσθένη

Abstract

Epitaphs were delivered in Athens to officially honour the war casualties. From the six that have survived, the Epitaph of Demosthenes was delivered in 338 BC, shortly after the ill-fated battle of Chaeronea. Because it is known that it was delivered as an actual speech and does not form part of a wider text, its study allows us to establish the rhetorical technique in relation to the current historical situation in Greece. The present thesis is written as an interpretative lemmatic Commentary of an extended form, something that was missing from the Epitaph Bibliography until now, mainly because the speech was rejected as spurious already in antiquity, as not related to the language and spirit of Demosthenes. By studying the most important manuscripts that make up the two main families of manuscripts we made observations related to the edition of the text which, in many places, allowed us to clarify issues of content. The study of Style is necessary as it allows, firstly, the understanding of the rhetoric of Demosthenes in an epideictic speech; secondly, it contributes to clarifying the question of the authenticity of the Epitaph. The typical linguistic expression of the orator is absent, this however can be interpreted due to the different genre, which requires temperance and decorum, in no case passion. The vocabulary and figures of speech and thought used by the orator, however, are not alien to Demosthenes. The usual topoi, presented in a hurry, are characterized by the occasion, whose main parameter, the painful defeat, is detected in the speech: Demosthenes refers both to his policy and to the causes of Philip's victory and to the dignified peace that, according to him, allows the Athenians to feel proud. These essential elements convince us that the speech we have studied was intended to be delivered - in thegloomy autumn of 338 BC, we believe, as an Epitaph by Demosthenes. In conclusion, the LX speech of the Corpus Demosthenicum, full of innovations and digressions, proves worthy of scholarly attention, as it depicts a turning point in the political and military history of Athens and, most importantly, Demosthenes's reaction immediately after a failure of his policy. The benefits for Rhetoric and History, Philology in general, are not meager.

Οι Επιτάφιοι λόγοι εκφωνούνταν στην Αθήνα για να τιμηθούν επίσημα οι νεκροί των πολέμων. Από τους έξι σωζόμενους, ο Επιτάφιος του Δημοσθένη εκφωνήθηκε το 338 π.Χ., λίγο μετά την ατυχή μάχη της Χαιρώνειας. Επειδή είναι γνωστό πως όντως εκφωνήθηκε και δεν αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου κειμένου, η μελέτη του μάς επιτρέπει να διαπιστώσουμε τη Ρητορική τεχνική σε σχέση με την τρέχουσα ιστορική συγκυρία στην Ελλάδα. Η παρούσα διατριβή συντάχθηκε ως ένα ερμηνευτικό λημματικό υπόμνημα εκτεταμένης μορφής, κάτι που έλειπε από την έως τώρα Βιβλιογραφία του Επιταφίου, κυρίως διότι ο λόγος αθετήθηκε ήδη από την αρχαιότητα, ως μη σχετικός με τη γλώσσα και το πνεύμα του Δημοσθένη. Μελετώντας τα σημαντικότερα χειρόγραφα που συνθέτουν τις δύο κύριες οικογένειες χειρογράφων προβήκαμε σε παρατηρήσεις σχετικές με την έκδοση του κειμένου που, σε πολλά σημεία, επέτρεψαν τη διασάφηση ζητημάτων περιεχομένου. Η μελέτη του Ύφους είναι αναγκαία καθώς επιτρέπει, πρώτον, την κατανόηση της ρητορείας του Δημοσθένη σε έναν επιδεικτικό λόγο· δεύτερον, συμβάλλει στη διαλεύκανση του ζητήματος της αυθεντικότητας του Επιταφίου. Η τυπική γλωσσική έκφραση του ρήτορα απουσιάζει, τούτο ερμηνεύεται ωστόσο λόγω του διαφορετικού είδους, το οποίο απαιτεί μετριοπάθεια και ευπρέπεια, σε καμία πάντως περίπτωση πάθος. Το λεξιλόγιο και τα σχήματα λόγου και διανοίας που αξιοποίησε ο ρήτορας, όμως, δεν είναι ξένα στον Δημοσθένη. Οι συνήθεις τόποι, παρουσιασμένοι εν τάχει, προσιδιάζουν με τη συγκυρία, της οποία η βασική παράμετρος, η οδυνηρή ήττα, ανιχνεύεται στον λόγο: ο Δημοσθένης αναφέρεται και στην πολιτική του αλλά και στα αίτια της νίκης του Φιλίππου και στην αξιοπρεπή ειρήνη που, κατ’ αυτόν, επιτρέπει στους Αθηναίους να αισθάνονται υπερήφανοι. Τα ουσιώδη τούτα στοιχεία πείθουν πως ο λόγος που μελετήσαμε προοριζόταν να εκφωνηθεί -το μελαγχολικό φθινόπωρο του 338 π.Χ., πιστεύουμε, ως ο Δημοσθένους Ἐπιτάφιος. Εν κατακλείδι, ο LX λόγος του δημοσθενικού corpus, πλήρης καινοτομιών και παρεκκλίσεων, αποδεικνύει πως αξίζει την προσοχή των μελετητών, καθώς απεικονίζει ένα σημείο καμπής στην πολιτική και στρατιωτική ιστορία της Αθήνας και, το σημαντικότερο, την αντίδραση του Δημοσθένη αμέσως μετά από μία αποτυχία της πολιτικής του. Τα συμπεράσματα για τη Ρητορική και την Ιστορία, τη Φιλολογία εν γένει, δεν είναι πενιχρά.