Αστική βιοαρχαιολογία: βιοκοινωνική προσέγγιση της ταυτότητας των κατοίκων της Θεσσαλονίκης από την ίδρυση της έως τους βυζαντινούς χρόνους, μέσα από τη μελέτη του ανθρωπολογικού υλικού από τις ανασκαφές του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου

Abstract

Urbanization is one of the most important historical transitions. Bioarchaeological studies have shown that its effects are unevenly distributed among urban populations. To examine the impact of the changing urban environment of ancient Thessaloniki on its inhabitants, we investigated whether the historical transformations from the 3rd century BC to the 15th century AD were associated with changes in living conditions. We studied skeletal material (N=650) from four distinct time periods (Hellenistic, Roman, Byzantine, post-Byzantine), excavated from both intra and extramural cemeteries of the city. We analyzed various skeletal markers of growth (height, body mass, linear enamel hypoplasia) and social behavior (cranial trauma). To evaluate demographic trends, we used life tables, Kaplan-Meier survival analysis, and the D5-19/D5+ index. Additionally, to investigate population history, we examined the phenotypic diversity of the temporal bone using geometric morphometrics (3D GM).Our research discovered that the average life expectancy at birth (e0) was 26.6 years. During the Roman period, urbanization intensified, potentially by increasing population pressure. Although height, body mass, and head injuries support this trend, they do not show a statistically significant difference. How-ever, the frequency of enamel hypoplasia significantly increased from the Hellenistic (53.8%) to the Roman period (84.4%), while the rates remained similar between the Byzantine (72.2%) and post-Byzantine (70%) periods. Further-more, the geometric morphometric analysis of the temporal bone shows population diversity and differentiation between Roman and Byzantine periods. This study uses biocultural data incorporated into the skeleton to assess the impact of urbanization on stress levels. Its results contribute to the deepening of historical knowledge, providing important information on the biohistory of Thessaloniki΄s inhabitants.

Η αστικοποίηση είναι μία από τις σημαντικότερες ιστορικές μεταβάσεις όσο αφορά την εγκατάσταση και τη διαβίωση των ανθρώπων. Βιοαρχαιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι επιπτώσεις της είναι άνισα κατανεμημένες στους αστικούς πληθυσμούς. Για να αξιολογήσουμε τις συνέπειες των μεταβαλλόμενων συνθηκών του αστικού περιβάλλοντος στους κατοίκους της Θεσσαλονί-κης, εξετάσαμε αν οι ιστορικοί μετασχηματισμοί ανάμεσα στον 3ο αι. π.Χ. και τον 15ο αι. μ.Χ., συνδέονται με αλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης. Μελετήσαμε σκελετικό υλικό (Ν=695) από τις εκτός των τειχών νεκροπόλεις και τα ενάστια κοιμητήρια, το οποίο προέρχεται από τέσσερις διακριτές χρονοπολιτισμικές περιόδους (ελληνιστική, ρωμαϊκή, βυζαντινή, μεταβυζαντινή). Αναλύσαμε πολλαπλούς σκελετικούς δείκτες ανάπτυξης (ύψος, μάζα σώματος, γραμμική υποπλασία της αδαμαντίνης) και κοινωνικής συμπεριφοράς (κρανιακές κακώσεις). Για την αξιολόγηση των δημογραφικών τάσεων κατασκευάσαμε πίνακες επιβίωσης, εφαρμόσαμε την ανάλυση επιβίωσης Kaplan-Meier και τον δείκτη γεννητικότητας D5-19/D5+. Για τη διερεύνηση της πληθυσμιακής ιστορίας, εξετάσαμε την φαινοτυπική ποικιλομορφία του κροταφικού οστού με τη χρήση γεωμετρικής μορφομετρίας (3D GM). Tο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση (e0), διαχρονικά, υπολογίστηκε σε 26,6 έτη. Με την εντατικοποίηση της αστικοποίησης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο φαίνεται ότι η πίεση στον πληθυσμό αυξάνεται. Το ανάστημα, η μάζα σώματος και οι κρανιακές κακώσεις, αν και υποστηρίζουν αυτή τη τάση δεν εμφανίζουν στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση. Αντίθετα, η συχνότητα της υποπλασίας της αδαμαντίνης παρουσιάζει σημαντική αύξηση από την ελληνιστική (53,8%) στη ρωμαϊκή (84,4%) περίοδο και παρόμοια ποσοστά μεταξύ βυζαντινής (72,2%) και μεταβυζαντινής (70%) περιόδου. Η ανάλυση γεωμετρικής μορφομετρίας του κροταφικού αποτυπώνει την ποικιλότητα του πληθυσμού και δείχνει διαφοροποίηση μεταξύ ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου. Η παρούσα έρευνα χρησιμοποιεί βιοπολιτισμικά δεδομένα τα οποία ενσωματώνονται στο σκελετό, για να προσδιορίσει το στρες που προκαλεί το αστικό περιβάλλον. Τα αποτελέσματά της συνεισφέρουν στην εμβάθυνση της ιστορικής γνώσης, παρέχοντας σημαντικές πληροφορίες για την βιοϊστορία των κατοίκων της Θεσσαλονίκης.