Μετατρέποντας το παρελθόν σε ιστορία: εθνογραφικές προσεγγίσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς σε μια νησιωτική κοινότητα

Abstract

Focusing on four distinct cases, this dissertation explores how cultural heritage shapes the narratives of locality and the historical interpretations of the past on the Greek island of Paros, renowned as a top tourist destination. Paros presents a compelling study due to its profound experiences with overtourism. In recent years, the island's diverse local community has shown a keen interest in preserving remnants from its pre-tourism era, reflecting a collective effort to both preserve and redefine their sense of place. To delve into the political and poetic dimensions of heritage making, this research centered on four distinct cases of heritage. These cases exhibit unique attributes, values, and meanings, each evoking a range of senses, emotions, experiences, and relationships among the people involved. Public engagements with heritage intertwine with institutional processes of historicization and archaeologization in compelling ways, sometimes reinforcing, and other times challenging prevailing narratives. Investigating the transformation of the past into history required employing a diverse array of methods drawn from various disciplines, along with gathering ethnographic and historical material. Significant effort was devoted to capturing the complexity and nuances of the motivations, desires, expectations, sensations, and experiences that shape individuals' relationships with the past. The "Traditional Settlement" of Paroikia, a small part of the ever-expanding capital of the island, serves as the space where the sensory, emotional, and affective bonds of the local people meet with the aesthetic and imaginative dimensions that "tradition" acquires within the context of the heavily aesthetically imbued tourism industry. The Ekatontapiliani Church represents an example of cultural heritage that has never ceased to belong to the realm of the community's religious practices. Its archaeological "restoration" (1959-1965), a lengthy and technically challenging endeavour, has influenced and continues to impact the perceptions of the past. The Parian marble quarries in Marathi have, for decades, been the subject of the local community's expectations for the recognition of their relationship with ancient classical sculpture. The multi-year struggle to establish an organised archaeological site has shaped the perception of an "unfulfilled" heritage among the people. Finally, the island's power plant, which was set on reserve in 2018, is examined as an element that has been excluded from the processes of heritagization. As such, it reveals the selective processes of heritage production. The last chapter offers a unified perspective on the historicization of the past through heritage, a multifaceted process intricately interwoven with localities and aesthetics and profoundly impacted by tourism and the contemporary imperative for small island sustainability.

Η διατριβή εστιάζει σε τέσσερις διαφορετικές «κληρονομιές» ώστε να εξετάσει τους τρόπους με τους οποίους το παρελθόν μετέχει στη συγκρότηση αφηγήσεων της τοπικότητας, ενώ εξετάζει τις βιωματικές σχέσεις των ανθρώπων με τα υλικά στοιχεία του παρελθόντος τα οποία δεν αποκτούν πάντα την αξία και τη θέση της κληρονομιάς αλλά διαμορφώνουν και μεταβιβάζουν ιστορίες και αφηγήσεις του παρελθόντος στο παρόν. Η περίπτωση της Πάρου που μελετά η διατριβή, είναι ξεχωριστή διότι τα τελευταία χρόνια η λεγόμενη «τουριστική ανάπτυξη» έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις, μεταξύ των οποίων η αναμόχλευση του παρελθόντος και η πύκνωση του ενδιαφέροντος για την τοπική ιστορία και την πολιτισμική κληρονομιά του τόπου αποκτούν τη βαρύτητα μιας αντίδρασης στον υπερτουρισμό από τη μεριά μιας ιδιαιτέρως ετερογενούς τοπικής κοινότητας. Για τη διερεύνηση των πολιτικών και των ποιητικών πρακτικών παραγωγής κληρονομιών της τοπικής κοινότητας της Πάρου, επιλέχθηκαν τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις κληρονομιάς, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διαφορετικές κάθε φορά ιδιότητες, αξίες, νοήματα και συνδέονται με τους ανθρώπους μέσα από εξίσου διαφορετικές αισθήσεις, συναισθήματα, βιώματα, συν-κινήσεις και σχέσεις. Αυτές οι πρακτικές της κοινότητας συνυφαίνονται με τις επίσημες και θεσμικές ιστορικοποιητικές και αρχαιολογικοποιητικές διαδικασίες με ενδιαφέροντες τρόπους, άλλοτε ενισχύοντας και άλλοτε αμφισβητώντας τα παραγόμενα αφηγήματα. Η διερεύνηση των πρακτικών με τις οποίες το παρελθόν μετατρέπεται σε ιστορία μέσα από τις διαφορετικές «κληρονομιές» απαιτούσε μια ευρύτητα μεθόδων από διαφορετικά πεδία και τη συγκέντρωση πολυποίκιλου εθνογραφικού και ιστορικού υλικού, ώστε να καταφέρει να αποτυπώσει τη συνθετότητα και πολυπλοκότητα των κινήτρων, των επιθυμιών, των προσδοκιών, των αισθήσεων και των εμπειριών που οδηγούν στη διαμόρφωση σχέσεων με το παρελθόν. Ο «Παραδοσιακός Οικισμός» της Παροικιάς –της ολοένα επεκτεινόμενης πρωτεύουσας του νησιού– είναι ο χώρος στον οποίο συμπυκνώνονται οι αισθητηριακοί, συναισθηματικοί και συν-κινησιακοί δεσμοί των ανθρώπων του τόπου με τις αισθητικές και φαντασιακές διαστάσεις που το «παραδοσιακό» λαμβάνει στο πλαίσιο της βαριά αισθητικοποιημένης βιομηχανίας του τουρισμού. Η Εκατονταπυλιανή αποτελεί ένα παράδειγμα πολιτιστικής κληρονομιάς που δεν έπαψε ποτέ να ανήκει στη σφαίρα των θρησκευτικών πρακτικών της κοινότητας. Η αρχαιολογικοποίηση της μέσα από ένα πολυετές και δύσκολο τεχνικά έργο «αποκατάστασης» (1959-1965) επηρέασε και εξακολουθεί να επιδρά στις προσλήψεις του παρελθόντος. Τα Λατομεία παριανού μαρμάρου στο Μαράθι, έχουν αποτελέσει, εδώ και δεκαετίες, το αντικείμενο των προσδοκιών της τοπικής κοινότητας για την ανάδειξη της σχέσης τους με την αρχαία κλασική γλυπτική. Ο πολυετής αγώνας για τη διαμόρφωση ενός οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου έχει διαμορφώσει την αίσθηση μιας «ανεκπλήρωτης» κληρονομιάς στους ανθρώπους. Τέλος, το ηλεκτροπαραγωγικό εργοστάσιο του νησιού, το οποίο τέθηκε σε εφεδρεία το 2018 εξετάζεται ως ένα στοιχείο το οποίο έχει απορριφθεί από τις διαδικασίες «κληρονομοποίησης». Ως τέτοιο αφήνει να διαφανούν οι όροι και τα όρια των επιλεκτικών διαδικασιών παραγωγής κληρονομιών. Την παράθεση των παραπάνω περιπτώσεων ακολουθεί ο συσχετισμός τους από τον οποίο προκύπτει μια συνθετική προσέγγιση των κεντρικών ζητημάτων της διατριβής που αφορούν την ιστορικοποίηση του παρελθόντος μέσα από την κληρονομιά, μια περίπλοκη διαδικασία που διαμορφώνει τοπικότητες και αισθητικές, ενώ επηρεάζεται από τον τουρισμό και τη σύγχρονη αγωνία για τη βιωσιμότητα των μικρών νησιών.