The strange equation of populism in times of redistribution conflicts: the euro crisis and the shifting patterns of populist parties in debtor and creditor countries

Abstract

Populism is a complex and ideologically-charged concept, the definition and the causes of which are the subject of a long-standing debate among political scientists. In good economic times, the causal debate has focused on whether socio-economic or socio-cultural insecurities are the main factors behind the electoral success of populist parties (e.g. Norris and Inglehart, 2019; Rodrik, 2018). Nevertheless, the Eurozone crisis has shifted the academic attention towards whether and in what way economic turbulence may contribute to the increased demand for populist politics (e.g. Funke et al., 2016; Eichengreen, 2018; 2019; Frieden, 2015; 2017 Algan et al., 2017). The advocates of economic explanations for the recent rise of populism argue that austerity and fiscal consolidation measures are positively related to the electoral success of both left-and right-wing populist parties as they tend to trigger, or accentuate, a broad popular disenchantment with the political elites, thereby creating a window of opportunity for the challenger political players. In the immediate aftermath of the crisis, the positive relation between economic turmoil and populism was confirmed in a number of debtor countries, including Greece. Yet, Portugal remained a striking exception. Likewise, within the creditor group of countries Germany experienced a steep rise in populism, while in the Netherlands the aggregate populist vote share showed only marginal changes. These unexpected patterns of populism in such similar countries constitutes an interesting puzzle, with which this thesis is concerned. More specifically, this study seeks to find what is the causal mechanism behind the rise of populism in creditor and debtor countries in the aftermath of an economic crisis? And more generally, under what circumstances may the electoral gains for populist parties remain marginal? The argument of the thesis is that populism is not a direct or an inescapable fallout from an economic crisis, as the process that links them is context-dependent. Therefore, whether a debtor country will ride the wave of populism is conditioned on the duration of the crisis, the presence of viable alternative challenger parties and populists’ ‘bids’ on the crisis-related issues. On the other hand, in creditor countries, populist parties will be able to capitalize on popular discontent with the old party system only in the presence of pent-up grievances, low levels of electoral pragmatism and populist parties that can outbid the other parties. These mechanisms not only may apply to a number of other countries but they also offer new tools for studying the populist phenomenon in connection with other critical junctures.

Ο λαϊκισμός είναι μία σύνθετη και ιδεολογικά φορτισμένη έννοια, ο ορισμός και τα αίτια της οποίας βρίσκονται στον πυρήνα μιας μακροχρόνιας συζήτησης μεταξύ των πολιτικών επιστημόνων. Σε περιόδους οικονομικής ηρεμίας η συζήτηση αυτή περιστρεφόταν γύρω από το εάν είναι οι κοινωνικοοικονομικοί ή οι κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες εκείνοι που οδηγούν στην εκλογική άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων (π.χ. Norris and Inglehart, 2019; Rodrik, 2018). Η κρίση χρέους της Ευρωζώνης ωστόσο μετατόπισε το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον προς το εάν και με ποιον τρόπο οι οικονομικοί κλυδωνισμοί μπορούν να επηρεάσουν την άνοδο της ζήτησης για λαϊκισμό (e.g. Funke et al., 2016; Eichengreen, 2018; 2019; Frieden, 2015; 2017 Algan et al., 2017). Οι υπέρμαχοι των οικονομικών προσεγγίσεων γύρω από το θέμα της πρόσφατης ανόδου του λαϊκισμού υποστηρίζουν ότι η λιτότητα και τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης συνδέονται θετικά με την εκλογική επιτυχία τόσο των αριστερών όσο και των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων, καθώς τείνουν να πυροδοτούν ή να τονίζουν την λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντι στις πολιτικές ελιτ, και με αυτόν τον τρόπο να δημιουργούν ένα παράθυρο ευκαιρίας για τους αντισυστημικούς διεκδικητές της εξουσίας (challenger parties). Τα πρώτα χρόνια μετά την κρίση, η θετική αυτή σχέση μεταξύ οικονομικής αναταραχής και λαϊκισμού επιβεβαιώθηκε σε μία σειρά από δανειζόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Ωστόσο η Πορτογαλία υπήρξε εξαίρεση. Ομοίως, εντός της ομάδας των δανειστών, η Γερμανία κατέγραψε κατακόρυφη άνοδο του λαϊκισμού, αλλά η Ολλανδία μόλις μικρές διακυμάνσεις στην λαϊκιστική ψήφο. Αυτά τα αναπάντεχα μοτίβα σε τόσο όμοιες χώρες συνθέτουν ένα ενδιαφέρον γρίφο, τον οποίο και πραγματεύεται η εν λόγω διδακτορική διατριβή. Ειδικότερα, η μελέτη αναζητά: α) τον αιτιώδη μηχανισμό πίσω από την άνοδο του λαϊκισμού σε δανειζόμενες και δανείστριες χώρες στον απόηχο μιας οικονομικής κρίσης, αλλα και β) γενικότερα κάτω από ποιες συνθήκες ενδέχεται εν καιρώ κρίσης τα εκλογικά κέρδη για τα λαϊκιστικά κόμματα να παραμείνουν οριακά. Το επιχείρημα της διατριβής είναι ότι ο λαϊκισμός δεν είναι ούτε άμεσο προϊόν, ούτε αναπόφευκτη επίπτωση μιας οικονομικής κρίσης, καθώς η διαδικασία που τα συνδέει είναι εξαρτώμενη από άλλους συναφείς παράγοντες (contextual factors). Στους δανειζόμενους, η άνοδος του λαϊκισμού εξαρτάται από τη διάρκεια της κρίσης, την παρουσία βιώσιμων εκλογικά εναλλακτικών επιλογών (viable alternative challengers) καθώς και λαϊκιστικών κομμάτων έτοιμων να ‘πλειοδοτήσουν’ πάνω στα θέματα που σχετίζονται με την κρίση. Από την άλλη πλευρά, στις δανείστριες χώρες, μετά από μία οικονομική κρίση ο λαϊκισμός θα ανέβει μόνο υπό την παρουσία προϋπαρχουσών οικονομικών αιτιάσεων, χαμηλών επιπέδων εκλογικού πραγματισμού, καθώς και λαϊκιστικών κομμάτων έτοιμων να πλειοδοτήσουν υψηλότερα σε σχέση με τα υπόλοιπα κόμματα σε όλα τα σημαντικά ζητήματα της περιόδου. Οι δύο μηχανισμοί όχι μόνο μπορούν να έχουν εφαρμογή σε μία σειρά από άλλα κράτη, αλλά προσφέρουν επίσης νέα εργαλεία για τη μελέτη του λαϊκιστικού φαινομένου στο πλαίσιο άλλων κρίσιμων συγκυριών.