Χωρικοί μετασχηματισμοί της οικειότητας στην ελληνική μεταπολεμική κατοικία: το έργο των Σουζάνας και Δημήτρη Αντωνακάκη

Abstract

Τhis doctoral thesis investigates the notion of intimacy in contemporary Greek architecture. First, the research sets its primary conceptual framework in relation to different spatial manifestations of intimacy in the field of architecture. Then, the study focuses on the architectural office Atelier 66, through establishing an analytical methodological model in the form of a triptych (subject-verb-object). The theoretical analysis of intimacy, especially in the fields of philosophy, psychology, and sociology, is used as a conceptual prism for understanding selected examples of Greek post-war architecture. Through historical research, we investigate the importance of emotion as a means of resisting the dynamics of rigid rationalism, both in the western European and the Greek society, since the beginning of the last century. Regarding the specific case study of Suzana and Dimitris Antonakakis’ architectural work, the research analyzes the persons themselves through anthropological parameters, psychoanalytical structures, and gender roles. Afterwards, the dialectical process of design is examined through the identification of spatial and conceptual tools that constitute an identifiable vocabulary of architectural composition. Lastly, Atelier 66 built work is studied through typological and constructional analysis following an evolutionary transition from examples of public to private realm. The thesis’ conclusion answers the question whether intimate architecture is bound by the critical approach of its creator, as well as by the place and time of its execution and not by registered, categorized compositional and morphological suggestions of the past that are detached from their historical and socio-political context.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται την έννοια της οικειότητας στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική. Αρχικά ορίζεται το κυρίαρχο εννοιολογικό πλαίσιο ως προς τις χωρικές εκφάνσεις της οικειότητας στο πεδίο της αρχιτεκτονικής, ενώ στη συνέχεια η έρευνα εξειδικεύει στο παράδειγμα μελέτης του αρχιτεκτονικού γραφείου Atelier 66, μέσα από τη συγκρότηση ενός αναλυτικού μεθοδολογικού μοντέλου υπό μορφή τριπτύχου (υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο). Oι θεωρητικές αναλύσεις επί της οικειότητας, με έμφαση στα πεδία της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, χρησιμοποιούνται ως εννοιολογικά πρίσματα ανάγνωσης επιλεγμένων παραδειγμάτων της ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής. Μέσα από ιστορικές διερευνήσεις, αναζητούμε τη σημασία του συναισθήματος ως μέσου αντίστασης στη δυναμική του άκαμπτου ορθολογισμού, αρχικά στην δυτικοευρωπαϊκή και μετέπειτα στην ελληνική κοινωνία, από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Αναφορικά με το ειδικό αντικείμενο μελέτης του αρχιτεκτονικού έργου της Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη, διερευνώνται τα πρόσωπα που παράγουν αρχιτεκτονική, μέσα από ανθρωπολογικές παραμέτρους, ψυχαναλυτικές δομές και έμφυλους ρόλους. Έπειτα, εξετάζεται η διαλεκτική διαδικασία του σχεδιάζειν μέσα από τον προσδιορισμό χωρικών και εννοιολογικών εργαλείων που συνιστούν το ειδικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο σύνθεσης. Τέλος, αναφερόμενοι στην υλική παραγωγή του κτισμένου έργου, διαμέσου μιας εξελικτικής πορείας διαβάθμισης από τον δημόσιο στον ιδιωτικό χώρο, πραγματοποιούνται τυπολογικές και κτηριολογικές αναλύσεις παραδειγμάτων του πραγματοποιημένου αρχιτεκτονικού έργου των Αντωνακάκη. Οι συμπερασματικές προτάσεις απαντούν στο ερώτημα εάν η οικεία αρχιτεκτονική δεσμεύεται από την κριτική στάση του δημιουργού της, καθώς και από τον τόπο και το χρόνο εκτέλεσής της και όχι από κατοχυρωμένες, ταξινομημένες συνθετικές και μορφολογικές προτάσεις του παρελθόντος, αποσυνδεδεμένες από το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιό τους.