Η κατοικία στην προανακτορική Κρήτη: αρχιτεκτονική μορφή, συγκρότηση και κοινωνική διάσταση

Abstract

The present thesis examined the domestic architecture of Prepalatial Crete. The aims were three. First, a new synthesis of the evolution of Prepalatial architecture. Second, the determination of its social role. Third, to evaluate its contribution to the palatial phenomenon. The reason for this was the absence of a study that would consider the Prepalatial architectural remains. The available architectural material, which has been greatly enriched following recent excavation research, had not been evaluated as a whole in the study of the social and historical development of the island during the Prepalatial period and towards the palaces. The present thesis considered it appropriate to distance itself from the typological and morphological approach because it had not yet borne fruit. It considered that Prepalatial architectural remains can be better approached from a design point of view because of, firstly, their considerable morphological heterogeneity and, secondly, the fragmentary nature that characterizes them in many cases. This thesis has demonstrated that Prepalatial architecture can be composed of buildings of varying form that at first level appear different, but that are nevertheless made up of individual spaces with common organizational principles. Furthermore, it was found to possess clear characteristics in the temporal evolution and geographical dispersion of these organizing principles. In the end, Prepalatial architecture is another form of material culture of Prepalatial Crete. This statement does not simply mean a set of human creations with common morphological characteristics, but another material medium and at the same time the result of social interaction in a specific geographical, temporal and historical context. Furthermore, the existence and significance of a Prepalatial domestic field as a whole was brought back into focus. The main conclusion of this thesis was that in Prepalatial Crete there was a common cultural consensus in the organization of space into the houses and ultimately in the design of the settlements. This view to some extent modifies the current image of the island as a set of fragmented communities. Finally, the Minoan palace can be placed in the genealogy of Minoan architecture after the Prepalatial communities, the architectural environment of which constituted a space for social interaction and ultimately the strengthening of a 'Minoan ethos'.

Η παρούσα διατριβή εξέτασε την οικιστική αρχιτεκτονική της προανακτορικής Κρήτης. Οι στόχοι ήταν τρεις. Πρώτον, μία νέα σύνθεση της εξέλιξης της προανακτορικής αρχιτεκτονικής. Δεύτερον, ο καθορισμός του κοινωνικού ρόλου της. Τρίτον, η αξιολόγηση της συμβολής της στο ανακτορικό φαινόμενο. Αφορμή αποτέλεσε η απουσία μίας μελέτης η οποία να συνεξετάζει τα προανακτορικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Το διαθέσιμο αρχιτεκτονικό υλικό, το οποίο ύστερα και από τις πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες εμπλουτίστηκε σε μεγάλο βαθμό, δεν είχε αξιολογηθεί συνολικά στη μελέτη για την κοινωνική και ιστορική εξέλιξη του νησιού κατά την Προανακτορική περίοδο και την πορεία προς τα ανάκτορα. Η παρούσα διατριβή έκρινε σκόπιμη την αποστασιοποίηση από την τυπολογική και μορφολογική προσέγγιση διότι μέχρι σήμερα δεν είχε αποδώσει καρπούς. Θεώρησε ότι τα προανακτορικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μπορούν να προσεγγιστούν καλύτερα από άποψη σχεδιασμού εξαιτίας πρώτον της σημαντικής μορφολογικής ετερογένειάς τους και δεύτερον της αποσπασματικότητας που τα χαρακτηρίζει σε αρκετές περιπτώσεις. Η παρούσα διατριβή απέδειξε ότι η προανακτορική αρχιτεκτονική μπορεί να αποτελείται από κτήρια ποικίλης μορφής που σε πρώτο επίπεδο δείχνουν διαφορετικά, ωστόσο αυτά συγκροτούνται από επιμέρους χώρους με κοινές οργανωτικές αρχές. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι διέθετε σαφή χαρακτηριστικά στη διαχρονική εξέλιξη και τη γεωγραφική διασπορά αυτών των οργανωτικών αρχών της. Εν τέλει, η προανακτορική αρχιτεκτονική αποτελεί μία ακόμα διακριτή μορφή υλικού πολιτισμού της προανακτορικής Κρήτης. Με τη διαπίστωση αυτή δεν εννοείται απλώς ένα σύνολο ανθρώπινων δημιουργημάτων με κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά, αλλά ένα ακόμη υλικό μέσο και ταυτόχρονα αποτέλεσμα της κοινωνικής διάδρασης σε συγκεκριμένο γεωγραφικό, χρονικό και ιστορικό πλαίσιο. Επιπλέον, τέθηκε ξανά στο επίκεντρο η ύπαρξη και η σημασία ενός προανακτορικού οικιστικού πεδίου συνολικά. Κύριο συμπέρασμα της παρούσας διατριβής ήταν ότι στην προανακτορική Κρήτη υπήρχε κοινή πολιτισμική συναντίληψη στην οργάνωση του χώρου των οικημάτων και εν τέλει στον γενικότερο σχεδιασμό των οικισμών. Η άποψη αυτή ως ένα βαθμό τροποποιεί την ισχύουσα εικόνα του νησιού ως συνόλου κατακερματισμένων κοινοτήτων. Τέλος, το μινωικό ανάκτορο μπορεί να τοποθετηθεί στη γενεαλογία της μινωικής αρχιτεκτονικής ύστερα από τις προανακτορικές κοινότητες, το αρχιτεκτονικό περιβάλλον των οποίων, συνιστούσε χώρο κοινωνικής συναναστροφής και τελικά ενδυνάμωσης ενός «μινωικού έθους».