Δ(δίκη) και δίκαιο: από τον Όμηρο στον Θουκυδίδη

Abstract

The subject of this dissertation is the exploration of the content of the concepts of D(d)ike and dikaio, as well as related derivative and cognate terms. The central focus is on examining the semantics and conceptual transformation of these terms from the Homeric period to the 5th century BCE.In the first chapter, the focus is on examining the use of the two concepts within the context of the Homeric world and Hesiodic society. The aim is to relate them to the social, political, theological, and ethical components that constitute the characteristics of the Homeric era. Additionally, the integration of the two concepts in the human geographic environment depicted through the epics of Hesiod is examined, along with the correlation with the parameters that make up the living conditions of the agricultural society in the Hellenic continental area during the late 8th century, as well as the variables that gradually transform this society.In the second chapter, an attempt is made to examine the conceptual content of the two concepts as reflected in the lyric poetry of Solon, Theognis, and Pindar. Specifically, in the poetry of Solon and Theognis, the connection between the two concepts is examined by reflecting on the explosive situation within the cities of the sixth century as they experience economic, social, ideological, and ultimately political upheavals, leading gradually to the transition from their aristocratic to timocratic political structure. In Pindaric poetry, the connection of the two concepts is explored within the value system of a group with specific social characteristics, the aristocratic class of the first half of the fifth century. Additionally, their incorporation into the discussion of issues that constitute the guiding axes upon which the content of Pindaric poetry is shaped is examined.In the third chapter, the orientation that the significance of the two concepts takes on is explored through their coupling in the reflection that emerges with the appearance of logical doubt and the beginning of the intellectual effort to rationalize the cosmic and worldly reality, as depicted in the philosophical thought of the pre-Socratic philosophers. Additionally, an attempt is made to highlight the conceptual content of the two concepts as they are integrated into the intellectual environment of Sophisticism. Specifically, their interconnection with historical, political, intellectual, and ideological contexts that shape the basic axes of Sophistic thought during the 5th century is examined.In the fourth chapter, the focus is on the conceptual extensions that the content of the concepts of justice and law take on in the historical works of Herodotus and Thucydides. Specifically, their incorporation into the multicultural environment traced in the historical narrative of Herodotus is explored, while in Thucydides' historical and political analysis, the significance of the two concepts is sought by different actors within the multidimensional and multi-factorial system of Greek city-states during the Peloponnesian War.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η διερεύνηση του περιεχομένου των εννοιών Δ(δ)ίκη και δίκαιο, αλλά και –παραπληρωματικά- όρων παράγωγων και ομόρριζων προς αυτές. Ο κεντρικός προβληματισμός επικεντρώνεται στην εξέταση της σημασιοδότησης, αλλά και του εννοιολογικού μετασχηματισμού τους, από την ομηρική εποχή έως και τον 5ο αιώνα π.Χ. Στο πρώτο κεφάλαιο ο προβληματισμός επικεντρώνεται στην εξέταση της χρήσης των δύο εννοιών στο πλαίσιο του ομηρικού κόσμου και την ησιόδειας κοινωνίας. Επιχειρείται ο συσχετισμός τους με τις κοινωνικές, πολιτικές, θεολογικές και ηθικές συνιστώσες που συγκροτούν τα χαρακτηριστικά της ομηρικής εποχής. Επιπρόσθετα, εξετάζεται η ένταξη των δύο εννοιών στο ανθρωπογεωγραφικό περιβάλλον που αποτυπώνεται μέσα από τα έπη του Ησίοδου και ο συσχετισμός τους με τις παραμέτρους που συγκροτούν τις συνθήκες ζωής της αγροτικής κοινωνίας του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου κατά τον ύστερο 8ο αιώνα, αλλά και τις μεταβλητές που σταδιακά μετασχηματίζουν την κοινωνία αυτή. Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται η εξέταση του εννοιολογικού περιεχομένου των δύο εννοιών, όπως αυτό αποτυπώνεται στη λυρική ποιητική δημιουργία του Σόλωνα, του Θέογνι και του Πίνδαρου. Ειδικότερα, στην ποίηση του Σόλωνα και του Θέογνι εξετάζεται η σύνδεση των δύο εννοιών με με την απήχηση της εκρηκτικής κατάστασης στο εσωτερικό των πόλεων του έκτου αιώνα, καθώς αυτές βιώνουν τις οικονομικές, κοινωνικές, ιδεολογικές και, τελικά, πολιτικές ανακατατάξεις, που οδηγούν σταδιακά στη μετάβαση από την αριστοκρατική στην τιμοκρατική πολιτειακή δομή τους. Στην πινδαρική ποίηση διερευνάται η σύνδεση των δύο εννοιών με το αξιακό σύστημα μιας ομάδας με συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά, της αριστοκρατικής τάξης του πρώτου μισού του πέμπτου αιώνα. Επιπρόσθετα, εξετάζεται η ένταξή τους στην πραγμάτευση ζητημάτων που αποτελούν τους κατευθυντήριους άξονες, πάνω στους οποίους διαμορφώνεται το περιεχόμενο της πινδαρικής ποίησηςΣτο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται ο προσανατολισμός που προσλαμβάνει η σημασιοδότηση των δύο εννοιών με τη σύζευξή τους στον προβληματισμό που αναδύεται με την εμφάνιση της λογικής απορίας και την έναρξη της πνευματικής προσπάθειας για εκλογίκευση της συμπαντικής και κοσμικής πραγματικότητας, όπως αυτός αποτυπώνεται στη φιλοσοφική σκέψη των προσωκρατικών φιλοσόφων. Επιπρόσθετα, επιχειρείται η ανάδειξη του εννοιολογικού περιεχομένου των δύο εννοιών, καθώς αυτές ενσωματώνονται στο πνευματικό περιβάλλον της Σοφιστικής. Ειδικότερα, ερευνάται η διασύνδεσή τους με τα ιστορικά, πολιτικά, πνευματικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα, που διαμορφώνουν τους βασικούς άξονες του προβληματισμού των σοφιστικής σκέψης, κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα.Στο τέταρτο κεφάλαιο ο προβληματισμός επικεντρώνεται στις εννοιολογικές προεκτάσεις που προσλαμβάνει το περιεχόμενο των εννοιών Δ(δ)ίκη και δίκαιο στο ιστορικό έργο του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη. Ειδικότερα, διερευνάται η ένταξή τους στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον που ιχνογραφείται στην ιστορική αφήγηση του Ηρόδοτου, ενώ στην ιστορική και πολιτική ανάλυση του Θουκυδίδη αναζητείται η σημασιοδότηση των δύο εννοιών από διαφορετικούς δρώντες στο εσωτερικό του πολυδιάστατου και πολυπαραγοντικού συστήματος των ελληνικών πόλεων κρατών, κατά τη διάρκεια του Πελοπποννησιακού πολέμου.