Πανεπιστήμιο Αθηνών και φοιτητές 1922-1940

Abstract

The aim of the present PhD thesis is to define and describe the identity of the student body of the University of Athens during the Interwar, a period of major sociopolitical changes, transformation of the higher education, and restriction of the hitherto dominant role of the University. The thesis proceeded in two directions: on the one hand, it sought to outline the changes during this period by associating them with the historical context and, on the other, it sought to perceive and comprehend them within the overall course of the student body. During the Interwar period, the student community grew much stronger and more visible, primarily through an increase in numbers. This was due to the students’ return to the classrooms, after having served in the army during the war decade of 1912–1922, to the arrival and settlement of refugees in Greece, especially following the Asia Minor Catastrophe, as well as to students from the Greek diaspora, all of whom were granted “benefits” for their studies. Further contributing factors included the enrolment of female students at the University of Athens, combined with the expansion of the school network and the educational reforms of the period. At the same time, a new category was formed, much broader than in previous years: that of destitute or poor students. For its part, the University sought to reduce the student population, a demand to which the state consented by introducing measures for the selection and number of admitted students; nevertheless, the increase was significant. Meanwhile, the bonds between the members of the student community grew stronger, due to the systematisation and enrichment of university studies, providing a much more tangible dimension to the students’ status. Finally, as an outcome of all the above, a new kind of unionism developed in the universities, also tied to the intense political climate of the time. Student activism took on a multidimensional and more dynamic character, due also to the emergence of leftist ideas in student audiences, ideas that were met with a campaign of anti-communist discourse and disciplinary action by the University. Overall, the Interwar years were a crucial period in paving the way for the transition from the student body of the 19th century to that of the 20th, a transition that was bound up with the political and social context of the period.

Αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής είναι o προσδιορισμός και η περιγραφή της ταυτότητας του φοιτητικού σώματος του Πανεπιστημίου Αθηνών στον Μεσοπόλεμο, σε μια περίοδο μείζονων πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών, αλλά και μετασχηματισμού της ανώτατης εκπαίδευσης και περιορισμού του κυρίαρχου έως τότε ρόλου του Πανεπιστημίου. Η διατριβή κινήθηκε σε δυο κατευθύνσεις: έγινε προσπάθεια αφενός να περιγράψει τις αλλαγές της περιόδου συνδέοντάς τες με την ιστορική συγκυρία και αφετέρου να τις αντιληφθεί και να τις κατανοήσει μέσα στη συνολική διαδρομή του φοιτητικού σώματος. Κατά τη μεσοπολεμική περίοδο, η φοιτητική κοινότητα έγινε πολύ πιο ισχυρή και ορατή, μέσω καταρχάς της αριθμητικής της αύξησης. Οι παράγοντες γι’ αυτό ήταν η επιστροφή στις αίθουσες διδασκαλίας των φοιτητών που υπηρέτησαν στον στρατό την εμπόλεμη δεκαετία 1912-1922, η έλευση και εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, ιδιαίτερα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, και οι Έλληνες ομογενείς φοιτητές, για όλους τους οποίους υπήρχαν «ευεργετήματα» ως προς τις σπουδές τους. Ακόμα, συνέτεινε η εγγραφή των φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνδυασμό με τη διεύρυνση του σχολικού δικτύου και τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της περιόδου. Παράλληλα, δημιουργήθηκε μια νέα κατηγορία, πολύ πιο διευρυμένη από τα προηγούμενα χρόνια: εκείνη των άπορων ή φτωχών φοιτητών. Από την πλευρά του, το Πανεπιστήμιο διεκδίκησε τη μείωση του φοιτητικού πληθυσμού, αίτημα στο οποίο συναίνεσε και το κράτος με την καθιέρωση μέτρων για την επιλογή και τον αριθμό των εισερχομένων· παρ’ όλα αυτά, η αύξηση ήταν σημαντική. Την ίδια στιγμή, μέσα στη φοιτητική κοινότητα αναπτύχθηκαν περισσότερο οι δεσμοί ανάμεσα στα μέλη της, λόγω της συστηματοποίησης και του εμπλουτισμού των πανεπιστημιακών σπουδών, δίνοντας μια πολύ πιο απτή διάσταση στη φοιτητική ιδιότητα. Τέλος, απόρροια και των παραπάνω, αναπτύχθηκε ένας νέος συνδικαλισμός στα Πανεπιστήμια, συνδεδεμένος και με το έντονο πολιτικό κλίμα της εποχής. Η φοιτητική διεκδίκηση έγινε πολυδιάστατη και απέκτησε πιο δυναμικό χαρακτήρα, λόγω και της εμφάνισης των αριστερών ιδεών στα φοιτητικά ακροατήρια, ιδέες που αντιμετωπίστηκαν με μια εκστρατεία αντικομμουνιστικού λόγου αλλά και πειθαρχικών διώξεων από το Πανεπιστήμιο. Συνολικά, τα χρόνια του Μεσοπολέμου αποτέλεσαν την κρίσιμη περίοδο για την προετοιμασία της μετάβασης από το φοιτητικό σώμα του 19ου αιώνα σε εκείνο του 20ού, μια μετάβαση συνδεδεμένη με την πολιτική και κοινωνική συγκυρία της περιόδου.