Διαμόρφωση επιχειρηματικής πρόθεσης: ο ρόλος της προσωπικότητας και των πανεπιστημιακών προγραμμάτων επιχειρηματικότητας: μια συγκριτική μελέτη

Abstract

The purpose of this PhD thesis is to examine the role of personality and university entrepreneurship programs, in the development of the university students’ entrepreneurial intention. The research is based both on the study of the personality of each individual, in order to determine the role of certain characteristics that affect his / her intent, and on the theory of planned behaviour. The definition of the concept of entrepreneurial intention, its relation to entrepreneurship programs and the role of personality have been the subject of intensive research, having a central place in practice and literature, attracting the interest of both education professionals and policy makers. From the study of the relevant bibliography and the recent research data, some gaps concerning the subject under consideration have been identified. These gaps constitute opportunities for further study that will make research original, enhance the development of new knowledge and determine its contribution to the subject under investigation. By basing the development of the research objectives of the proposed doctoral research on these gaps, the information produced will contribute both to the existing knowledge and the practices of university entrepreneurship programs.After determining the scope of this thesis, the research questions were formulated. These questions focus on how personality is directly and indirectly related with entrepreneurial intention (combining the five-factor model of personality, risk aversion and the theory of planned behavior). Also, how students' attitudes, subjective norms and perceived behavioral control affect their entrepreneurial intention is examined and how subjective norms indirectly affect entrepreneurial intention through attitude and through perceived behavioral control. The dissertation also sheds light on how entrepreneurship education affects students' entrepreneurial intention, attitude, subjective norms and perceived behavioral control. Furthermore, it addresses how entrepreneurship education affects entrepreneurial intention, both directly and indirectly, through the changes caused by education, in the elements of the theory of planned behavior. Finally, how entrepreneurial intention is modulated after entrepreneurship education is demonstrated, for different levels of personality traits. A questionnaire method (pre-test – post-test group design) was employed to collect data and draw the conclusions of the research. A total of 315 business students who study in a Greek public university, participated in the survey. The first questionnaire was completed, at the beginning of entrepreneurship education class and the second questionnaire was completed 13 weeks later. An empirical analysis was conducted using the statistical software SPSS version 24, MEMORE macro and R programming language in conjunction with the statistical software Jamovi.Personal attitude and perceived behavioral control have a direct and positive effect on entrepreneurial intention. There is a statistically significant indirect relationship of subjective norms with entrepreneurial intention through attitude and perceived behavioral control. The direct and indirect relationships of personality with entrepreneurial intention were examined by combining the five-factor model of personality, risk aversion and the theory of planned behavior. The results indicated that conscientiousness has a negative direct relationship with entrepreneurial intention. The personality traits that indicated indirect and positive relationship with entrepreneurial intention were openness to experience, conscientiousness and extraversion through attitude and perceived behavioral control. The personality traits that indicated indirect and negative relationship with entrepreneurial intention are neuroticism through perceived behavioral control and risk aversion through attitude and perceived behavioral control.Entrepreneurship education affected positively perceived behavioral control. Entrepreneurial intention indicated a slight positive change that wasn't statistically significant at the 0.05 significance level (but was at the 0.10 level). Entrepreneurship education, however, affects indirectly entrepreneurial intention through the changes in perceived behavioral control (before and after entrepreneurship education). Finally, students with specific personality characteristics benefit more from entrepreneurship education. Students with statistically significant and positive change in entrepreneurial intention after entrepreneurship education had higher levels of openness to experience, conscientiousness, extraversion, and lower levels of risk aversion and neuroticism. Conversely, individuals with statistically significant and negative change in entrepreneurial intention after entrepreneurship education had the opposite characteristics.

Ο σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να εξετάσει το ρόλο της προσωπικότητας και των πανεπιστημιακών προγραμμάτων επιχειρηματικότητας στη διαμόρφωση της επιχειρηματικής πρόθεσης φοιτητών πανεπιστημίου. Η έρευνα βασίζεται τόσο στη μελέτη της προσωπικότητας του κάθε ατόμου για τη διακρίβωση του ρόλου ορισμένων χαρακτηριστικών που επηρεάζουν την πρόθεσή του όσο και στη θεωρία της προγραμματισμένης συμπεριφοράς. Ο ορισμός της έννοιας της επιχειρηματικής πρόθεσης, η σχέση της με τα προγράμματα επιχειρηματικότητας και ο ρόλος της προσωπικότητας έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονης μελέτης, κατέχοντας κεντρική θέση στην πρακτική και στη βιβλιογραφία και προσελκύοντας το ενδιαφέρον τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των υπευθύνων χάραξης πολιτικών (policy makers). Από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και των πρόσφατων ερευνητικών δεδομένων έχουν εντοπιστεί ορισμένα κενά που αφορούν το εξεταζόμενο θέμα. Τα κενά αυτά συνιστούν ευκαιρίες προς διερεύνηση, που θα καταστήσουν την έρευνα πρωτότυπη, θα ενισχύσουν την παραγωγή νέας γνώσης και θα καθορίσουν τη συμβολή της στο υπό διερεύνηση θέμα. Βασίζοντας την ανάπτυξη των ερευνητικών στόχων της προτεινόμενης διδακτορικής έρευνας σε αυτά τα κενά, οι παραχθείσες πληροφορίες θα συνεισφέρουν τόσο στην υπάρχουσα γνώση όσο και στις πρακτικές των πανεπιστημιακών προγραμμάτων επιχειρηματικότητας. Αφού προσδιορίστηκε ο σκοπός και οι στόχοι της διδακτορικής διατριβής, διατυπώθηκαν τα ερευνητικά ερωτήματα. Αυτά τα ερωτήματα επικεντρώνονται στα παρακάτω, πως η επιχειρηματική πρόθεση επηρεάζεται τόσο άμεσα όσο και έμμεσα από την προσωπικότητα συνδυάζοντας το μοντέλο των πέντε παραγόντων της προσωπικότητας, την αποστροφή στον κίνδυνο και τη θεωρία της προγραμματισμένης συμπεριφοράς. Πως η στάση των φοιτητών, οι κοινωνικές επιρροές τους και ο αντιληπτός έλεγχος για την επιχειρηματικότητα επηρεάζουν την επιχειρηματική τους πρόθεση αλλά και πως οι υποκειμενικοί κανόνες επηρεάζουν έμμεσα την επιχειρηματική πρόθεση μέσω της στάσης και μέσω του αντιληπτού ελέγχου. Πως η εκπαίδευση της επιχειρηματικότητας επηρεάζει την επιχειρηματική πρόθεση των φοιτητών, τη στάση τους, τους υποκειμενικούς κανόνες και τον αντιληπτό έλεγχο. Πως η εκπαίδευση της επιχειρηματικότητας, ερμηνεύει τις μεταβολές της επιχειρηματικής πρόθεσης τόσο άμεσα όσο και έμμεσα μέσω των μεταβολών των παραγόντων της θεωρίας της προγραμματισμένης συμπεριφοράς. Τέλος πως διαμορφώνονται τα επίπεδα της επιχειρηματικής πρόθεσης μετά τη διδασκαλία της επιχειρηματικότητας, για διαφορετικά επίπεδα των διαστάσεων της προσωπικότητας. Για τη συλλογή των δεδομένων και την εξαγωγή των συμπερασμάτων της έρευνας χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του ερωτηματολογίου. Το δείγμα των συμμετεχόντων αποτελείται από 315 φοιτητές του τμήματος διοίκησης επιχειρήσεων ελληνικού πανεπιστημίου και χωρίζεται σε δύο στάδια μελέτης. Στο πρώτο στάδιο έλαβαν μέρος οι φοιτητές του χειμερινού εξαμήνου της περιόδου 2020/2021 και στο δεύτερο στάδιο έλαβαν μέρος οι ίδιοι οι φοιτητές αφού εκτέθηκαν στη διδασκαλία της επιχειρηματικότητας 13 εβδομάδες αργότερα. Tα δεδομένα αναλύθηκαν με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος SPSS version 24, του πρόσθετου MEMORE και με τη χρήση της γλώσσας R με το στατιστικό πρόγραμμα Jamovi.Η προσωπική στάση και ο αντιληπτός έλεγχος έχουν άμεση και θετική επίδραση στην επιχειρηματική πρόθεση. Υπάρχει στατιστικά σημαντική έμμεση σχέση των υποκειμενικών κανόνων στην επιχειρηματική πρόθεση τόσο μέσω της στάσης όσο και μέσω του αντιληπτού ελέγχου. Ο έλεγχος των άμεσων και των έμμεσων σχέσεων της προσωπικότητας στην επιχειρηματική πρόθεση, ελέγχθηκε με τον συνδυασμό του μοντέλου των πέντε παραγόντων της προσωπικότητας, της αποστροφής στον κίνδυνο και της θεωρίας της προγραμματισμένης συμπεριφοράς. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ευσυνειδησία σχετίζεται άμεσα, με αρνητικό τρόπο με την επιχειρηματική πρόθεση. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που έδειξαν έμμεση και θετική σχέση με την επιχειρηματική πρόθεση είναι η δεκτικότητα στην εμπειρία, η ευσυνειδησία και η εξωστρέφεια μέσω της στάσης και μέσω του αντιληπτού ελέγχου. Αντιθέτως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που έδειξαν έμμεση και αρνητική σχέση με την επιχειρηματική πρόθεση είναι ο νευρωτισμός μέσω του αντιληπτού ελέγχου και η αποστροφή στον κίνδυνο μέσω της στάσης και του αντιληπτού ελέγχου. Η εκπαίδευση της επιχειρηματικότητας προκάλεσε στατικά σημαντική και θετική μεταβολή στον αντιληπτό έλεγχο. Φάνηκε μικρή σε μέγεθος θετική μεταβολή στην επιχειρηματική πρόθεση που δεν είναι στατιστικά σημαντική στο επίπεδο σημαντικότητας 0.05 (αντ’ αυτού είναι σημαντική σε επίπεδο 0.10). Αποδείχθηκε ότι η εκπαίδευση της επιχειρηματικότητας μπορεί να προκαλέσει έμμεση επίδραση στη μεταβολή της επιχειρηματικής πρόθεσης μόνο μέσω της μεταβολής του αντιληπτού ελέγχου (πριν και μετά τη διδασκαλία της επιχειρηματικότητας). Τέλος στο δείγμα παρατηρούνται διάφορες ομάδες φοιτητών με κοινά χαρακτηριστικά προσωπικότητας που παρουσιάζουν μεταβολές στην επιχειρηματική τους πρόθεση μετά τη διδασκαλία της επιχειρηματικότητας. Τα άτομα που παρουσίασαν στατιστικά σημαντική και θετική μεταβολή στην επιχειρηματική πρόθεση μετά τη διδασκαλία είχαν τα υψηλότερα επίπεδα δεκτικότητας στην εμπειρία, ευσυνειδησίας, εξωστρέφειας, και τα χαμηλότερα επίπεδα αποστροφής στον κίνδυνο και νευρωτισμού. Αντίστοιχα τα αντίθετα χαρακτηριστικά, είχαν τα άτομα που παρουσίασαν στατιστικά σημαντική και αρνητική μεταβολή στην επιχειρηματική τους πρόθεση μετά τη διδασκαλία της επιχειρηματικότητας.