Η επίδραση οικονομικό-κοινωνικών δεικτών ανάπτυξης και δεικτών υπηρεσιών υγείας στην κατάσταση υγείας του πληθυσμού (κατά αιτίες νοσηρότητα και θνησιμότητα): μια στατιστική προσέγγιση μέσω μοντέλων γραμμικής παλινδρόμησης

Abstract

Objective: The purpose of this dissertation was to investigate the potential social impact of both the social and economic environment and the adequacy of healthcare services on morbidity and mortality - overall and by causes. The identification and evaluation of these relationships provide knowledge on the social and economic con-ditions that shape the level of health but would also facilitate the social and healthcare policy planning.Material - Methods: Two parallel studies were conducted to investigate the re-lationship between financial status and mortality and morbidity.The first study focused on investigating the impact of the economic environment on mortality, overall and by causes, in total and by sex in Greece, through the use of linear regression models, with unemployment rate used as proxy of the economic conditions, and utilization of available annual mortality data, from the Organization for Economic Co-operation and Development databases (OECD), analyzed for the period 1995- 2016. The second study aimed to describe the impact of subjects’ family income, which was used as a proxy for socioeconomic status, on the health characteristics and healthcare utilization of a large representative sample of population in Northern Greece, taking into account several socio-demographic characteristics and health behaviors of the participants. Individuals of 18 years old and older comprised the study population. Sample selection was based on a two-stage stratified sampling scheme on all adults living in the region of Thrace, in Northeastern Greece, and it was conducted between September 1st 2016 and May 1st 2019. Self-reported questionnaires for socio-demographic, lifestyle and health related characteristics were collected. Sleep characteristics, utilizing Epworth Sleepiness Scale, Athens Insomnia Scale, Pittsburgh Sleep Quality Index and Berlin Questionnaire, and mental health, using Zung Self-rating Anxiety Scale and Beck Depression Inventory have also been assessed. Statistical analysis was performed using the statistical package "Statistical Package for the Social Sciences" (SPSS), version 19.0 (IBM Corp., Armonk, NY, USA).Results: A strong negative correlation was observed between unemployment and all-cause mortality in the first study, with an increase in unemployment being associated with a decrease in all-cause mortality. More explicitly, looking at cause specific mortality, the same negative correlation was observed between unemployment and mortality from accidents, from heart disease and strokes. In addition, an increase in unemployment was associated with a decrease in mortality from violent attacks, after controlling for other socioeconomic indicators. Infant and perinatal mortality appear not to be influenced by a change in the unemployment rate but are associated with a change in the GDP per capita. More explicitly, our study indicated that an increase in the GDP per capita is associated with a decrease in both these two indicators. In contrast, unemployment increase was associated with an increase in suicides, in mortality from diabetes and mortality from peptic ulcer.The second study found that lower income level was associated with a higher prevalence of high alcohol consumption (p=0.030), low adherence to Mediterranean diet (p=0.016), low physical activity and either short or long nocturnal sleep duration (p<0,001). After adjusting for all socio-demographic and lifestyle characteristics, sub-jects with low income had a higher risk for anxiety (aOR=1.97, p=0.017), depression (aOR=4.88, p<0.001), dyslipidemia (aOR=2.50, p=0.007), diabetes (aOR=3.58, p<0.001), obesity (aOR=1.97, p=0.038), cardiovascular disease (aOR=3.04, p=0.015) and sleep disorders, as well as for primary (aOR=3.56, p=0.017) and secondary (aOR=2.49, p=0.010) healthcare utilization, compared to subjects with high income.Conclusions: The first study shows that economic fluctuations have indeed an impact on citizens' health, with rising unemployment linked to a decrease in all-cause mortality. However, when looking into cause-specific mortality, this trend may be changing, with other indicators moving in the same direction and others moving in the opposite direction, which is an interesting point for further investigation. Furthermore, low income is an important factor, which adversely affects the health of individuals via different pathways such as adaptation of harmful everyday habits. Large-scale prospective cohort studies are necessary to verify these associations in a methodologically more robust way.

Σκοπός: Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση των ενδεχόμενων επιδράσεων του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος και της επάρκειας των υπηρεσιών υγείας στη νοσηρότητα και θνησιμότητα - συνολικά και κατά αιτίες. Η εξακρίβωση και αξιολόγηση αυτών των σχέσεων είναι απαραίτητη για τη γνώση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που διαμορφώνουν το επίπεδο υγείας, αλλά και για το σχεδιασμό της κοινωνικής και υγειονομικής πολιτικής. Υλικό – Μέθοδοι: Δυο παράλληλες μελέτες έλαβαν χώρα για να διερευνήσουν τη συσχέτιση της οικονομικής κατάστασης με τη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα.Η πρώτη μελέτη αφορούσε την διερεύνηση των επιδράσεων του οικονομικού περιβάλλοντος στη θνησιμότητα στο σύνολο και κατά αιτίες νόσων, συνολικά και ανά φύλο στην Ελλάδα, μέσω μοντέλων γραμμικής παλινδρόμησης, με τη χρήση του δείκτη ανεργίας ως υποκατάστατο της οικονομικής κατάστασης και την χρήση των διαθεσίμων ετήσιων στοιχείων θνησιμότητας, από τις βάσεις του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) που αναλύθηκαν για την περίοδο από το 1995 έως και το 2016. Η δεύτερη μελέτη αφορούσε την περιγραφή της επίπτωσης που έχει το οικογενειακό εισόδημα των ατόμων, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως υποκατάστατο της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, στα χαρακτηριστικά υγείας και στην αξιοποίηση υγειονομικών πόρων ενός μεγάλου αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού από την Θράκη, λαμβάνοντας υπόψη διάφορα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές υγείας των συμμετεχόντων. Ο πληθυσμός της μελέτης περιελάμβανε άτομα ηλικίας >18 ετών. Η επιλογή δείγματος βασίστηκε σε στρωματοποιημένη δειγματοληψία δύο σταδίων ανάμεσα σε όλους τους ενήλικες που κατοικούν στην περιοχή της Θράκης και πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα από την 1η Σεπτεμβρίου του 2016 έως την 1η Μαΐου του 2019. Συλλέχθηκαν ερωτηματολόγια με τα αυτοαναφερθέντα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά, χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και την υγεία. Αξιολογήθηκαν επίσης τα χαρακτηριστικά ύπνου, με τη χρήση της κλίμακας μέτρησης ημερήσιας υπνηλίας Epworth, την κλίμακα αϋπνίας Athens, το δείκτη ποιότητας ύπνου Pittsburgh και το ερωτηματολόγιο Berlin, καθώς και η ψυχική υγεία, χρησιμοποιώντας την κλίμακα άγχους Zung (Zung Self-rating Anxiety Scale) και το ερωτηματολόγιο για την κατά-θλιψη του Beck (Beck Depression Inventory).Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με την χρήση του στατιστικού πακέτου "Statical Package for the Social Sciences" (SPSS), version 19.0 (IBM Corp., Ar-monk, NY, USA).Αποτελέσματα: Από την πρώτη μελέτη, παρατηρήθηκε ισχυρή αρνητική συσχέτιση μεταξύ της ανεργίας και της θνησιμότητας από όλες τις αιτίες, με την αύξηση της ανεργίας να συνδέεται σε μείωση της θνησιμότητας από όλες τις αιτίες. Ειδικότερα, κοιτώντας τη θνησιμότητα κατά αιτίες νόσων παρατηρήθηκε ότι η ίδια αρνητική συσχέτιση παραμένει ανάμεσα στην ανεργία και τη θνησιμότητα από ατυχήματα, από καρδιακές νόσους και από εγκεφαλικά. Επιπλέον φάνηκε ότι η αύξηση της ανεργίας οδηγεί σε μείωση της θνησιμότητας και από βίαιες επιθέσεις, μετά από την προσαρμογή για τους άλλους κοινωνικο-οικονομικούς δείκτες. Η βρεφική και περιγεννητική θνησιμότητα φαίνεται να μην επηρεάζονται από τη μεταβολή στο ποσοστό της ανεργίας, αλλά να συνδέονται με τη μεταβολή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, στη μελέτη μας φάνηκε ότι η αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ συνδέεται με μείωση των δυο αυτών δεικτών. Αντίθετα, η αύξηση της ανεργίας συνδέθηκε με αύξηση της θνησιμότητας από αυτοκτονίες, από διαβήτη και από πεπτικό έλκος.Από τη δεύτερη μελέτη φάνηκε ότι το χαμηλότερο επίπεδο εισοδήματος συσχετίστηκε με υψηλότερη εμφάνιση υψηλής κατανάλωσης αλκοόλ (p=0,030), χαμηλή προσκόλληση στη μεσογειακή διατροφή (p=0,016), χαμηλή σωματική δραστηριότητα (p<0,001) και είτε σύντομη (<6 ώρες) είτε μακριά (>8 ώρες) διάρκεια νυχτερινού ύπνου (p<0,001). Μετά την προσαρμογή ως προς τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και τον τρόπο ζωής, τα άτομα με το χαμηλό εισόδημα είχαν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άγχους (aOR=1,97, p=0,017), κατάθλιψης (aOR=4,88, p<0,001), δυσλιπιδαιμίας (aOR=2,50, p=0,007), διαβήτη (aOR=3,58, p<0,001), παχυσαρκίας (aOR=1,97, p=0,038), καρδιαγγειακής νόσου (aOR=3,04, p=0,015) και διαταραχών ύπνου, καθώς και για χρήση πρωτοβάθμιας (aOR=3,56, p=0,017) και δευτεροβάθμιας (aOR=2,49, p=0,010) περίθαλψης σε σύγκριση με τα άτομα με υψηλό εισόδημα.Συμπεράσματα: Η πρώτη μελέτη καταδεικνύει ότι όντως η μεταβολές στις οικονομικές συνθήκες έχουν επίπτωση στην υγεία των πολιτών, με την αύξηση της ανεργίας να συνδέεται με μείωση της συνολικής θνησιμότητας. Ωστόσο φαίνεται πως αν διερευνηθούν οι επιμέρους αιτίες θνησιμότητας μεμονωμένα, η σχέση αυτή μπορεί να μεταβάλλεται, με άλλους δείκτες να κινούνται με την ίδια φορά και με άλλους με αντίθετη, το οποίο αποτελεί ενδιαφέρον σημείο περαιτέρω διερεύνησης. Επιπλέον, το χαμηλό εισόδημα είναι ένας σημαντικός παράγοντας, ο οποίος επηρεάζει αρνητικά την υγεία των ατόμων μέσω διαφορετικών οδών, όπως είναι η υιοθέτηση επιβλαβών καθημερινών συνηθειών. Μεγάλης κλίμακας προοπτικές μελέτες είναι απαραίτητες για την επαλήθευση αυτών των συσχετίσεων με μεθοδολογικά πιο τεκμηριωμένο τρόπο.