Οι παραδοσιακές διαδρομές μετακίνησης των ζώων και ο ρόλος τους στην οικολογία του λιβαδικού τοπίου: η περίπτωση των μετακινούμενων κτηνοτρόφων της Θεσσαλίας

Abstract

Transhumance is a traditional livestock farming system adapted to seasonal climate change and available grazing forage and is one of the most typical breeding methods throughout Mediterranean basin. Through this thesis, an attempt was made to note down the role of transhumance in landscape ecology, particularly in rangeland ecology. Specifically, the purpose of the research was to map the land use/land cover changes in transhumance routes from Thessaly to Northern Greece and how those have been affected by this activity over time. In recent decades there has been a significant reduction in transhumance and these routes are being abandoned. To achieve the aim, the traditional routes of Thessaly transhumance herders were recorded, which were/are the spatial link between the winter and summer pastures, and a spatiotemporal analysis was became for these routes. Moreover, landscape metrics were calculated. Furthermore, through interviews there were recorded herders’ perception for ecosystem services provided by transhumance and its benefits. Finally, an ethnobotany research was conducted for the recording of native plants that were used through this activity. According to the results, three different ethnic groups, Sarakatsanaioi, Vlachs and Koupatsaraioi are those that they moved/move their flocks at summer on mountain pastures with the last two groups presenting a common route. Although, some of the Vlach herders still move their flocks by foot, the results did not show any difference between the Vlach route and the Sarakatsanaioi route. In both areas, there was a decrease in rangelands area and an increase in shrublands and forests, reducing the landscape heterogeneity. There were recorded 29 ecosystem services from the three ethnic groups which where belong in the four major ecosystem services categories. In addition, the similarity between ethnic groups showed that there is a great similarity in the perception of ecosystem services offered by transhumance and especially between Sarakatsanaioi-Vlachs was very great. Ethnobotanical research showed that transhumance herders use 79 different plant species which were belong to 29 families with the Rosaceae family being the most numerous (12 plant species).

Η μετακινούμενη κτηνοτροφία αποτελεί ένα παραδοσιακό κτηνοτροφικό σύστημα προσαρμοσμένο στις εποχικές μεταβολές του κλίματος, αλλά και της διαθέσιμης βοσκήσιμης ύλης και αποτελεί έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς τρόπους εκτροφής των ζώων σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Μέσω αυτής της διδακτορικής διατριβής, έγινε προσπάθεια να αποτυπωθεί ο ρόλος των μετακινούμενων κοπαδιών στην οικολογία του τοπίου και ειδικότερα του λιβαδικού. Συγκεκριμένα, σκοπός της έρευνας ήταν να αποτυπωθεί το δίκτυο των μετακινούμενων κτηνοτρόφων της Θεσσαλίας προς τη Βόρεια Ελλάδα και το πως επηρεάστηκε διαχρονικά το τοπίο από αυτήν τη δραστηριότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταγραφεί σημαντική μείωση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας και οι διαδρομές αυτές εγκαταλείπονται. Για την επίτευξη του σκοπού, αναζητήθηκαν οι παραδοσιακές στράτες των Θεσσαλών μετακινούμενων κτηνοτρόφων, οι οποίες αποτελούσαν/αποτελούν χωρικά το συνδετικό κρίκο μεταξύ των χειμερινών και καλοκαιρινών βοσκοτόπων και έγινε διαχρονική αποτύπωση των χρήσεων/καλύψεων γης των περιοχών αυτών και υπολογίστηκαν δείκτες τοπίου για την αξιολόγησή του. Επιπλέον, μέσω συνεντεύξεων καταγράφηκε η αντίληψη των ίδιων των κτηνοτρόφων για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες που προσφέρει η μετακινούμενη κτηνοτροφία και τα οφέλη αυτής. Τέλος, πραγματοποιήθηκε εθνοβοτανική έρευνα για την καταγραφή των αυτοφυών φυτών που χρησιμοποιούσαν κατά τη δραστηριότητα αυτή. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, τρεις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες, Σαρακατσαναίοι, Βλάχοι και Κουπατσαραίοι, είναι αυτές που μετακινούσαν/μετακινούν τα ζώα το καλοκαίρι σε ορεινά λιβάδια με τις δύο τελευταίες ομάδες να παρουσιάζουν κοινή διαδρομή. Αν και μέρος των Βλάχων κτηνοτρόφων πραγματοποιεί ακόμη και σήμερα τη μετακίνηση με τα πόδια, τα αποτελέσματα δεν έδειξαν διαφορές μεταξύ της διαδρομής που πραγματοποιούσαν αυτοί, με τη διαδρομή που πραγματοποιούσαν οι Σαρακατσαναίοι κτηνοτρόφοι. Στις δύο αυτές διαδρομές, προέκυψε μείωση των ποολίβαδων και αύξηση των εκτάσεων που αποτελούν τα θαμνολίβαδα και τα δάση προκαλώντας μείωση της ετερογένειας του τοπίου. Είκοσι εννέα οικοσυστημικές υπηρεσίες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν και τις τέσσερις κύριες ομάδες οικοσυστημικών υπηρεσιών καταγράφηκαν στις τρεις εθνοτικές ομάδες. Επιπλέον, υπολογίστηκε η ομοιότητα μεταξύ των ομάδων ως προς την αντίληψη για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες που προσφέρει η μετακινούμενη κτηνοτροφία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα η ομοιότητα είναι μεγάλη και ιδιαίτερα μεταξύ Σαρακατσαναίων-Βλάχων. Η εθνοβοτανική έρευνα έδειξε πως χρησιμοποιούσαν 79 διαφορετικά φυτά που ανήκουν σε 29 οικογένειες, με την οικογένεια των Rosaceae να είναι η πολυπληθέστερη (12 είδη).