Προσφυγική εγκατάσταση, σύλλογοι και μνήμη στη Νίκαια (1923-1967)

Abstract

The thesis studies the settlement of refugees in Nice and the associations they founded from 1922 to 1967. The research was organized on the basis of these two overlapping themes. First the settlement in Nea Kokkinia, which was the largest refugee settlement in Piraeus and second in volunteer associations. In order to investigate in depth the formation, evolution and transformation of the refugee memory and the impact of the historical sections of the Second World War, the Civil War and the post-war reconstruction, we extended the period of study of the action of the associations in Nice until the imposition of the dictatorship in 1967. During all this time we are watching the changes in the city and the developments in the associations and the memory of the refugees. The thesis was based on social and cultural history and followed the new historical findings on the refugee issue, memory and voluntary associations. Various public and private archives were studied as sources and the national and local press of the period was indexed. The thesis contains four chapters. The first chapter deals with the arrival, initial care and gradual settlement of refugees exploring the processes of urban rehabilitation. The establishment of N. Kokkinia is an example of urban settlement of refugees in which the spatial, social, and cultural dimensions caused by the arrival of refugees from Asia Minor were crystallized and was associated with the wider processes of urbanization and industrialization of Greek society during the interwar period. People of different backgrounds tended to coexist in the same space with the same traumatic experience of uprooting, refuge and memory that produced sociability and pushed refugees to establish associations, with strong bonds of solidarity, in order to claim integration into the new place. The refugee settlement and the gradual building of the city were the result of the interaction of state, private and international foundations with the refugees and their newly established associations. In the second chapter the thesis focuses on the analysis of the activities of the 150 associations of the interwar period and their various actions from practical needs, such as settlement, charity, education to entertainment and sports. The construction of the refugee identity with the ethno-local is described. The third chapter examines the period of war and the Occupation and the Civil War and the changes it brought to the city, the associations and the memory. The mass participation in the Resistance and the weakening of the pre-war dipole of natives - refugees with the emergence of a new dipole between nationalist and leftists. The fourth chapter highlights the changes that took place in the city, in the associations and in the memory of the refugees during the period of post-war reconstruction. The city tried to reconstruct its neighborhoods through state programs, and associations sought to respond to the new demands of the time related to public residence, the preservation of the memory of Asia Minor, the recognition of Resistance, and the demands of social classes such as women and youth. The collective memory of Nikea was based on refuge and Resistance, defining elements for other popular neighborhoods.

Η διατριβή εξετάζει την εγκατάσταση των προσφύγων στη Νίκαια και τους συλλόγους που ίδρυσαν από το 1922 έως το 1967. Η έρευνα οργανώθηκε με βάση αυτές τις δύο μεγάλες θεματικές, οι οποίες επικαλύπτονται: πρώτον, την εγκατάσταση των προσφύγων σε έναν νέο χώρο, τη δημιουργία του αμιγώς προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Κοκκινιάς, που ήταν ο μεγαλύτερος αστικός προσφυγικός συνοικισμός του Πειραιά και δεύτερον τη συλλογική εθελοντική δράση των προσφύγων στον αστικό αυτό συνοικισμό. Προκειμένου να διερευνηθεί σε βάθος η διαμόρφωση, η εξέλιξη και ο μετασχηματισμός της προσφυγικής μνήμης και ο αντίκτυπος που είχαν οι ιστορικές τομές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, του Εμφυλίου και της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης επεκτείναμε την περίοδο μελέτης της δράσης των συλλόγων στη Νίκαια έως την επιβολή της δικτατορίας το 1967. Σε όλο αυτό το διάστημα παρακολουθούμε τις αλλαγές στην πόλη και τις μετεξελίξεις στο σωματειακό φαινόμενο και την μνήμη των προσφύγων. Η διατριβή βασίστηκε στην κοινωνική και πολιτισμική ιστορία και ακολούθησε τα νέα επιστημονικά ευρήματα για το προσφυγικό ζήτημα, τη μνήμη και τις εθελοντικές συσσωματώσεις. Για την αναζήτηση πρωτογενούς υλικού μελετήθηκαν διάφορα δημόσια και ιδιωτικά αρχεία και αποδελτιώθηκε ο εθνικός και ο τοπικός τύπος της εποχής. Η διατριβή περιέχει τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην άφιξη, την αρχική περίθαλψη και τη σταδιακή στέγαση των προσφύγων διερευνώντας τις διαδικασίες της αστικής αποκατάστασης. Η ίδρυση της Ν. Κοκκινιάς αποτελεί παράδειγμα αστικής αποκατάστασης των προσφύγων στον οποίο αποκρυσταλλώθηκαν οι χωρικές, κοινωνικές, και πολιτισμικές διαστάσεις που προκάλεσε η έλευση των μικρασιατών προσφύγων και συνδέθηκε με τις ευρύτερες διεργασίες αστικοποίησης και εκβιομηχάνισης της ελληνικής κοινωνίας την περίοδο του Μεσοπολέμου. Άνθρωποι με διαφορετικές καταβολές κλίθηκαν να συνυπάρξουν στον ίδιο χώρο με κοινό χαρακτηριστικό την τραυματική εμπειρία του ξεριζωμού, της προσφυγιάς και της μνήμης που παρήγαγαν κοινωνικότητα και ώθησαν τους πρόσφυγες στην ίδρυση συλλογικοτήτων, με ισχυρούς δεσμούς αλληλεγγύης, προκειμένου να διεκδικήσουν την ένταξη στο νέο τόπο. Η στέγαση των προσφύγων και η σταδιακή διαμόρφωση της πόλης ήταν αποτέλεσμα της αλληλόδρασης κρατικών, ιδιωτικών και διεθνών φορέων με τους πρόσφυγες και τους νεοϊδρυθέντες συλλόγους τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο η διατριβή εστιάζει στην ανάλυση της δράσης των 150 συλλόγων του Μεσοπολέμου και τις πολυσχιδείς τους δράσεις από την εξυπηρέτηση πρακτικών αναγκών, όπως η στέγαση, η φιλανθρωπία, η εκπαίδευση μέχρι και η ψυχαγωγία και ο αθλητισμός. Περιγράφεται η συγκρότηση της προσφυγικής ταυτότητας με τις παράλληλες εθνοτοπικές. Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει την περίοδο του πολέμου και της Κατοχής και του Εμφυλίου και τις αλλαγές που επέφερε στην πόλη, τους συλλόγους και τη μνήμη. Η μαζική συμμετοχή στην αντίσταση και η εξασθένηση του προπολεμικού δίπολου γηγενείς – πρόσφυγες με την ανάδειξη ενός νέου δίπολου ανάμεσα σε εθνικόφρονες και αριστερούς. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναδεικνύονται οι αλλαγές που επήλθαν στην πόλη, στους συλλόγους και στη μνήμη των προσφύγων κατά την περίοδο της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης. Η πόλη προσπάθησε να αναμορφώσει τις συνοικίες της μέσα από τα προγράμματα λαϊκής κατοικίας και οι σύλλογοι προσπάθησαν να ανταποκριθούν στις νέες απατήσεις της εποχής που σχετίστηκαν με τη λαϊκή κατοικία, τη διαφύλαξη της μικρασιατικής μνήμης, τη διεκδίκηση της αναγνώρισης της αντίστασης καθώς και τα αιτήματα κοινωνικών κατηγοριών όπως οι γυναίκες και η νεολαία. Η συλλογική μνήμη της Νίκαιας βασίστηκε στους άξονες της προσφυγιάς και της Αντίστασης, στοιχεία προσδιοριστικά και για άλλες λαϊκές συνοικίες.