Φιλελευθερισμός και δημοκρατία: αντινομίες και ρήξεις στη φιλελεύθερη παράδοση: η περίπτωση του John Stuart Mill

Abstract

The current dissertation examines the notion of democracy in the liberal theoretical tradition of the nineteenth century and more specifically in the work of John Stuart Mill. It is attempted to establish the terms that render the context of democracy antinomical and democracy itself a contradictory concept, as it is appealed tο denote different and in good part negating meanings. Ιn the work of Mill, those contradictions attain the nature of a profound rupture, since the philosopher attempts to go beyond the strictly defined spectrum of urban society, moving from the fragmented world of individual rights to the presentation of a society of equality, freedom and solidarity. The main literature I review is five of the most important works of the mature era of the writer (On Liberty, Utilitarianism, The Subjection of Women, Principles of Political Economy, Considerations on Representative Government). I argue that despite the fact that Mill himself comprehends that the actual democratic endeavour at stake is in fact placed in modernity, his philosophical descents are binding him to an empirical method that continuously deduces the specific into abstract, thus obscuring the terms of this transition. His perception of the society as a sum of separate individualities, as well as his fundamental anthropological assumptions, undermine his broader perfectionist vision, while his attempt to render the context of values like justice and equality visible and specific, leads to the invocation of some equally abstract "benefit", which in turn leaves the last word to current civil law, common sense or whatever he perceives as objective conclusions of science - in particular political economy. In these circumstances, the ideal political system, as it is presented in Representative Government, does not manage to exceed a -limited in extent and depth- liberal democracy, while it does not live up -despite the potential intentions of the writer- to the expectations of the augmenting democratic movement of its times.

Στην ανά χείρας διατριβή εξετάζεται η έννοια της δημοκρατίας στη φιλελεύθερη θεωρητική παράδοση του δέκατου ένατου αιώνα και πιο συγκεκριμένα στη σκέψη του John Stuart Mill. Επιχειρείται να καταδειχθούν οι όροι εκείνοι που καθιστούν το περιεχόμενο της δημοκρατίας αντινομικό και την ίδια τη δημοκρατία μια οριακή έννοια, καθώς καλείται να δηλώσει διαφορετικές και εν πολλοίς αλληλοαναιρούμενες σημασίες. Αυτές οι αντιφάσεις αποκτούν στο έργο του Mill τον χαρακτήρα μιας ανειρήνευτης ρήξης, αφού ο φιλόσοφος επιχειρεί να υπερβεί τον στενά εννοούμενο ορίζοντα της αστικής κοινωνίας, περνώντας από τον κατακερματισμένο κόσμο των ατομικών συμφερόντων στην παράσταση μιας κοινωνίας ισότητας, ελευθερίας και αλληλεγγύης. Το βασικό βιβλιογραφικό υλικό που εξετάζω είναι πέντε από τα σημαντικότερα έργα της ώριμης περιόδου του συγγραφέα (On Liberty, Utilitarianism, The Subjection of Women, Principles of Political Economy, Considerations on Representative Government). Επιχειρηματολογώ ότι παρά το γεγονός πως ο ίδιος αντιλαμβάνεται το πραγματικό επίδικο του δημοκρατικού εγχειρήματος στη νεωτερικότητα, οι φιλοσοφικές του καταβολές τον δεσμεύουν σε μια εμπειρική μέθοδο που ανάγει διαρκώς το συγκεκριμένο σε αφηρημένο, συσκοτίζοντας τους όρους αυτής της μετάβασης. Η πρόσληψη από πλευράς του της κοινωνίας ως αθροίσματος επιμέρους ατομικοτήτων, καθώς και οι θεμελιώδεις ανθρωπολογικές παραδοχές του υπονομεύουν το ευρύτερο τελειοκρατικό του όραμα, ενώ η απόπειρά του να καταστήσει ορατό και συγκεκριμένο το περιεχόμενο αρχών όπως η δικαιοσύνη και η ισότητα φτάνει ως την επίκληση κάποιας ομοίως αφηρημένης «ωφέλειας», αφήνοντας αντικειμενικά τον τελευταίο λόγο στο τρέχον αστικό δίκαιο, στον κοινό νου ή σε ό,τι ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως αντικειμενικά συμπεράσματα της επιστήμης, και δη της πολιτικής οικονομίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, το ιδεώδες πολίτευμα, όπως αυτό εκτίθεται στο Representative Government, δεν κατορθώνει να ξεπεράσει το μέτρο μιας περιορισμένης σε έκταση και βάθος φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ δεν ανταποκρίνεται –παρά τις όποιες πιθανές προθέσεις του συγγραφέα– στις προσδοκίες του ογκούμενου δημοκρατικού κινήματος της εποχής του.