Στο απόγειο του μεγαλοϊδεατισμού: τα ελληνικά παιδικά περιοδικά και η πατριωτική παιδεία κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων

Abstract

This doctoral thesis aims to examine the relation between Greek magazines for children and Greek national ideology, an understudied thematic field, because there is no study dealing with this specific issue in Greek bibliography at least until now. Its originality refers also to the fact that it introduces a new perspective to the academic discussion on the elements of the substantive content of national ideology and the ways that these are being transferred to younger generations. In this context the contribution of schoolbooks to the cultivation of national identity has so far attracted academic interest. But are textbooks authorized by the state the unique tool for the development of national education? What is the role of magazines for children? This dissertation addresses this question focusing on two magazines for children, “Paidikos Astir” (Children’s Star) and “Ellinopais” (Greek Child) which were being published during the period of the Balkan Wars. These particular magazines were chosen not only because they are unexplored, but also because they and comparable. Being issued at a time of national exaltation caused by the war and the culmination of the Greek Great Idea they are suitable for exploring the way that national ideals are passed on to young people. The Balkan Wars initiated great ideological and political changes in the Greek state. As a result of the military victories against the traditional enemies, the Turks, and the new rivals, the Bulgarians, Greece doubled in territory and population, accomplishing at least to some extend its irredentist policy. Under this backdrop it is examined how such developments affected Greek national ideals and how these ideals were reflected in the publications of the abovementioned magazines for children and determined the formation of national education. All in all, this thesis makes a comparative analysis of the profiles of “Paidikos Astir” and “Ellinopais” with regard to national ideology and the way they depict the Balkan Wars. At the same time it traces convergences and divergences from the Greek Great Idea.

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ παιδικών περιοδικών και εθνικής ιδεολογίας, μια ανεξερεύνητη επιστημονικά θεματική περιοχή τουλάχιστον μέχρι στιγμής, καθώς απουσιάζει από την ελληνική βιβλιογραφία μια συνολική μελέτη που να εστιάζει στη συγκεκριμένη προβληματική. Πρόκειται για μια πρωτότυπη θεώρηση η οποία καινοτομεί και για έναν ακόμη λόγο, επειδή προσθέτει μια νέα οπτική στην επιστημονική συζήτηση για το περιεχόμενο της εθνικής ιδέας που μεταδίδεται στις νέες γενιές, αλλά και για τους τρόπους μεταβίβασής της. Μέχρι σήμερα, το ερευνητικό ενδιαφέρον προσέλκυσαν κυρίως τα σχολικά βιβλία που διανέμονται στα σχολεία μετά από έγκριση της εκάστοτε εκπαιδευτικής ηγεσίας, και η συμβολή τους στην καλλιέργεια εθνικής ταυτότητας. Είναι όμως τα σχολικά εγχειρίδια τα μοναδικά έντυπα που συμβάλλουν στη διαμόρφωση και ανάπτυξη της εθνικής παιδείας; Ποιος είναι ο ρόλος των παιδικών περιοδικών που εκδίδονται από ιδιώτες; Σ’ αυτό ακριβώς το ερώτημα επιχειρεί να δώσει απάντηση η παρούσα διατριβή, επιλέγοντας ως μελέτη περίπτωσης δύο αθηναϊκά παιδικά περιοδικά, τον «Παιδικό Αστέρα» και τον «Ελληνόπαιδα» που κυκλοφορούσαν συγχρόνως κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Η επιλογή των συγκεκριμένων περιοδικών έγινε αφενός μεν γιατί δεν έχουν μελετηθεί, αφετέρου δε γιατί πληρούν τις προϋποθέσεις για συγκριτική ανάλυση, καθώς είχαν σχεδόν παράλληλη εκδοτική πορεία, η οποία άρχισε μήνες πριν από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων και διακόπηκε απότομα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα μετά τη λήξη τους. Επιπλέον η περίοδος κυκλοφορίας τους χαρακτηρίζεται από εθνική έξαρση και κορύφωση του μεγαλοϊδεατισμού, και επομένως ενδείκνυται για τη διερεύνηση του τρόπου διάδοσης των εθνικών ιδεωδών στη νέα γενιά. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτέλεσαν την αφετηρία ριζικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων στα Βαλκάνια, ενώ επηρέασαν καθοριστικά τις ιδεολογικές και πολιτικο-κοινωνικές εξελίξεις στο ελληνικό κράτος. Μετά από στρατιωτικές επιτυχίες εναντίον των παραδοσιακών και νεοφανών της εχθρών –Τούρκων και Βουλγάρων αντίστοιχα, η Ελλάδα κατάφερε να διπλασιάσει την έκταση και τον πληθυσμό της, υλοποιώντας εν μέρει τουλάχιστον τις επιδιώξεις της αλυτρωτικής της πολιτικής. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν να εξεταστεί πώς οι εξελίξεις αυτές επιδρούν στα εθνικά ιδανικά της εποχής όπως αυτά αντανακλώνται στην αρθρογραφία των παιδικών περιοδικών, και κατά προέκταση στην επιδιωκόμενη πατριωτική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς. Σκοπός λοιπόν της διατριβής είναι να παρουσιάσει συγκριτικά τη φυσιογνωμία του «Παιδικού Αστέρα» και του «Ελληνόπαιδα» έχοντας ως σημείο αναφοράς την εθνική ιδεολογία που προβάλλουν σε συνδυασμό με τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζουν τους Βαλκανικούς Πολέμους, και συγχρόνως να διερευνήσει κατά πόσο ο εθνικός τους λόγος συγκλίνει ή αποκλίνει από τη Μεγάλη Ιδέα. Η προσέγγιση του θέματος γίνεται με βάση την ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου τους.