Μικτή μακροχρόνια μελέτη του ρυθμού αύξησης των ελληνοπαίδων σχολικής ηλικίας

Abstract

Background: Growth is a mirror of children’s health status. Children withchronic disease may have as an only symptom, for a long time, retarded growthvelocity. The main objective of our study was to examine the growth of Greekschoolchildren, especially growth velocity. The usually used reference ranges forgrowth velocity is from international studies done many years ago and probablythey do not reflect growth velocity contemporary Greek schoolchildren, especiallyduring puberty. Furthermore we calculated the age of take-off, peak velocity andtotal pubertal growth. Another objective of our study was to examine the weightstatus of Greek schoolchildren in West Attika and alteration during the 3 years ofthe study. In addition another aim of our study was to determine whether a seculartrend for taller final height in Greek girls had continued and to record the age thatfinal height occurred. Material and methods: 1514 Greek schoolchildren, 6-18 years old, participatedin our study which took place from November 2009 until May 2012. A total ofalmost 7500 measurements were obtained. It was a mixed longitudinal study andchildren who were in the 1st, 4th, 7th and 10th grades at the ages of 6–7, 9–10,12–13 and 15–16 years, respectively, were followed every six months for twoand-a-half years until they finished the 3rd grade, 6th grade, 9th grade and 12thgrade, respectively. Results: The mean peak height velocity (PHV) was 7.82 cm/year in boys seen at12.61 years and 6.76 cm/year in girls at 10.93 years. Age at take-off (ATO) was5.18 cm/year and seen at 9.86 years and 6.45 cm/year at 9.06 years in boys andgirls respectively. Total amount of gaining height until final height in boys was35.8 cm and in girls 27.3 cm. The mean peak weight velocity was 7.2 kg/year seen at 12.5 years in boys and 4.9kg/year seen at 11.5 years in girls. During the 2.5-year study period, there was a decrease in the total prevalence ofoverweight and obesity, which reached a statistical significance for both sexes. Itdecreased from 43% to 37.3% (p = 0.02) in boys and from 33.4% to 26.9% (p =0.0056) in girls. There was also a statistically significant increase in normalweight children and a slight but insignificant increase in underweight children ofboth sexes. The final height of the girls was 163.3 cm and between the ages of 16.34 and16.67 years, the mean height gain was only 0.7 mm. No further increases in heightwere recorded at later ages, so we presumed that the final height was achieved atabout 16.50 years of age. Comparing these data with other cross-sectional studiesperformed in Athens in 1995 and 2000, the final height was 163.3 cm and 163.1cm respectively. Conclusions: Height and weight velocity curves are sensitive indicators of growthand offer useful information of contemporary Greek schoolchildren. Theprevalence of overweight and obesity is alarmingly high, but decreased during theearly years of the Greek economic crisis where our study took place. Finally ourfindings showed a levelling off of the secular trend in final height in Greek girlsand that the final height was achieved at the age of 16.5 years.

Εισαγωγή: Η αύξηση του παιδιού αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τη γενική του υγεία. Παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας, ενδέχεται να παρουσιάζουν ως μόνο σύμπτωμα, για αρκετό χρονικό διάστημα πριν την εκδήλωση των κυρίων συμπτωμάτων της νόσου, χαμηλό ρυθμό αύξησης. Κύριος στόχος της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνηθεί η αύξηση των ελληνοπαίδων και πιο συγκεκριμένα ο ρυθμός αύξησής τους. Τα συνήθως χρησιμοποιούμενα διαγράμματα εκτίμησης του ρυθμού αύξησης των παιδιών προέρχονται από διεθνείς μελέτες που έγιναν προ πολλών ετών και παρά τη χρησιμότητά τους είναι πολύ πιθανό ότι δεν αντικατοπτρίζουν το ρυθμό αύξησης των σύγχρονων Ελληνοπαίδων, ιδιαίτερα στα περιεφηβικά και εφηβικά χρόνια. Επιπλέον του ρυθμού της αύξησης θέλαμε να υπολογίσουμε την ηλικία έναρξης της εφηβικής αυξητικής έκρηξης, της κορυφαίας ταχύτητας ύψους και της συνολικής εφηβικής αύξησης. Ένας άλλος στόχος της μελέτης ήταν να διερευνηθεί η επίπτωση της παχυσαρκίας στον παιδικό πληθυσμό της Δυτικής Αττικής, καθώς και η μεταβολή της κατά τα περίπου 3 χρόνια που διήρκεσε η μελέτη. Επίσης σκοπός της μελέτης ήταν να υπολογιστεί η ηλικία που τα κορίτσια επιτυγχάνουν το τελικό τους ανάστημα και αν υπάρχει ακόμη θετική τάση για υψηλότερο ανάστημα. Υλικό και Μέθοδοι: Από το Νοέμβριο του 2009 έως το Μάιο του 2012 πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις του ύψους και του βάρους 1514 Ελληνοπαίδων ηλικίας 6 – 18 ετών, σε σχολεία της περιοχής Χαϊδαρίου, Αιγάλεω, Περιστερίου και Αγίων Αναργύρων. Συνολικά έγιναν περίπου 7500 μετρήσεις. Η μελέτη ήταν μικτή μακροχρόνια και οι μετρήσεις αφορούσαν σε 4 ηλικιακές ομάδες. Συγκεκριμένα μετρήθηκαν τα παιδιά που φοιτούσαν κατά την πρώτη μέτρηση στην πρώτη και τετάρτη τάξη του Δημοτικού, στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου και στην πρώτη τάξη του Λυκείου, ενώ κατά την τελευταία μέτρηση φοιτούσαν στην τρίτη και έκτη τάξη του Δημοτικού, στην τρίτη τάξη του Γυμνασίου και στην τρίτη τάξη του Λυκείου, αντίστοιχα. Οι σωματομετρήσεις διεξάγονταν κάθε 6 μήνες επί 2,5 συνεχή έτη. Έτσι στα 3 χρόνια που διήρκεσε η μελέτη ελέγχθηκε η αύξηση των παιδιών όλου του σχολικού ηλικιακού φάσματος. Για την εκτίμηση του ρυθμού της αύξησης κάθε παιδιού έγινε αναγωγή των μετρήσεων κάθε 6μήνου σε ετήσιο ρυθμό εκφρασμένο για το ύψος σε cm/έτος, για το βάρος σε kg/έτος, και για το ΔΜΣ σε kg/m2/έτος. Υπολογίσαμε την ταχύτητα αύξησης για κάθε σωματομετρική παράμετρο ανά ηλικιακό 6μηνο, σε όλες τις ηλικίες από 6-18 χρόνων, ξεχωριστά για το κάθε φύλο. Αποτελέσματα: Συγκρίνοντας το μέσο ύψος αγοριών και κοριτσιών μέχρι την ηλικία των 11 χρόνων τα αγόρια είναι λίγο ψηλότερα από τα κορίτσια. Μεταξύ 11 και 12 χρόνων τα κορίτσια γίνονται λίγο ψηλότερα και από τα 12,5 χρόνια και μετά τα αγόρια είναι σημαντικά ψηλότερα από τα κορίτσια. Ο ρυθμός αύξησης του ύψους είναι υψηλότερος στην ηλικία των 6 και στα δύο φύλα. Στα αγόρια παρουσιάζει σταθερή μείωση ως την ηλικία των 9,86 (5,18 εκ./έτος) οπότε αρχίζει η επιτάχυνση (ATO) που οδηγεί στην κορύφωσή του στην ηλικία των 12,61 (PHV 7,82 εκ./έτος) και στη συνέχεια μειώνεται κάτω από 1 εκ./έτος μετά την ηλικία των 17. Τα αγόρια από την ηλικία έναρξης της επιτάχυνσης έως το σχεδόν τελικό ανάστημα τους κερδίζουν συνολικά 35,8 εκ. ενώ μετά από τη PHV 18,3 εκ. Στα κορίτσια η μείωση του ρυθμού φθάνει στο ναδίρ σε ηλικία 9,06 (6,45 εκ./έτος) οπότε αρχίζει η επιτάχυνση εκ νέου. Η κορύφωση του ρυθμού συμβαίνει στην ηλικία των 10,93 (6,76 εκ./έτος) και ο ρυθμός γίνεται σχεδόν μηδενικός, κάτω από 0,5 εκ./έτος, μετά την ηλικία των 16,5 ετών. Από την ηλικία έναρξης της επιτάχυνσης έως το σχεδόν τελικό ανάστημα τους κερδίζουν συνολικά 27,3 εκ., ενώ μετά την PHV αποκτούν 16,5 εκ.Κατά την ηλικία «απογείωσης» το ύψος των αγοριών ήταν 141 cm και των κοριτσιών 136 cm. Η διαφορά της συνολικής εφηβικής αύξησης, δηλαδή από την αρχή της ΑΤΟ μέχρι το τελικό ανάστημα, μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών ήταν 8,5 cm υπέρ των αγοριών. Ο ρυθμός αύξησης του βάρους στα αγόρια παραμένει περίπου σταθερός από 6 έως 8 ετών, με μικρή μείωση ως την ηλικία των 9 ετών, οπότε αρχίζει η επιτάχυνση που κορυφώνεται στα 12,5 (7,2 κιλά/έτος) όπως συμβαίνει και με το ρυθμό του ύψους, ενώ σταδιακή επιβράδυνση εμφανίζεται στη συνέχεια. Στα κορίτσια υπάρχει σταδιακή αύξηση από την ηλικία των 6 μέχρι 7 ετών, με σταθεροποίηση του ρυθμού έως την ηλικία των 9 που αρχίζει εκ νέου η επιτάχυνση που κορυφώνεται στα 11,5 χρόνια (4,9 κιλά/έτος). Στην ταχύτητα του BMI στα αγόρια, μετά από μια αρχική αύξηση, παρατηρείται σταθερή επιβράδυνση που χρονικά συμπίπτει με την έναρξη της εφηβικής αυξητικής έκρηξης (ΑΤΟ). Η επιβράδυνση μάλιστα γίνεται αρνητική στην ηλικία των 12 ετών, δηλαδή 6 μήνες πριν την ηλικία της PHV. Στην ηλικία των 12,5 ετών κατά την οποία παρουσιάζεται η PHV, παραδόξως εμφανίζεται εκ νέου σημαντική αύξηση του ΒΜΙ, η οποία όμως είναι παροδική, γιατί μετά από ένα χρόνο ακολουθεί εκ νέου συνεχής επιβράδυνση με αρνητικό ναδίρ στην ηλικία των 15,5 χρόνων. Σημαντική όμως επιτάχυνση του BMI παρατηρείται μετά την ηλικία των 17 χρόνων. Στα κορίτσια, μετά την ηλικία των 7 ετών παρατηρείται σταθερά μικρή αύξηση του ΒΜΙ, εκτός από την ηλικία των 9 χρόνων οπότε παρατηρείται αρνητική αύξηση, που ηλικιακά συμπίπτει με την ΑΤΟ. Σημαντική επιτάχυνση του ΒΜΙ παρατηρείται, όπως και στα αγόρια, μετά την ηλικία των 17 ετών. Επίσης καταγράφηκε ο επιπολασμός της παχυσαρκίας, του υπερβάλλοντος βάρους, του φυσιολογικού βάρους και του λιποβαρούς, των αγοριών και των κοριτσιών, σε 2 χρονικές περιόδους, κατά την πρώτη και την τελευταία μέτρηση. Στη συνέχεια καταγράφηκε ο επιπολασμός του υπερβάλλοντος βάρους (συμπεριλαμβάνοντας την παχυσαρκία), του φυσιολογικού βάρους και του λιποβαρούς σε όλο τον πληθυσμό των παιδιών ανά φύλο κατά τις 2 αυτές χρονικές περιόδους. Κατά τα 2,5 χρόνια της μελέτης υπήρξε μείωση του επιπολασμού της παχυσαρκίας και του υπερβάλλοντος βάρους που όταν συνδυάζονταν ήταν στατιστικά σημαντική p= 0.02 για τα αγόρια και p=0.0056 για τα κορίτσια. Αντίστοιχα υπήρξε στατιστικά σημαντική αύξηση του φυσιολογικού βάρους και μικρή αλλά μη στατιστικά σημαντική αύξηση του λιποβαρούς και στα 2 φύλα. Επίσης υπολογίστηκε η μεταβολή του ποσοστού επί της εκατό στον επιπολασμό της παχυσαρκίας, του υπέρβαρου, του φυσιολογικού βάρους και του λιποβαρούς στις διάφορες ηλικιακές ομάδες κατά την πρώτη και τελευταία μέτρηση και ανά φύλο, όπως και το BMI z-score σε κάθε ηλικιακή ομάδα κατά την έναρξη και λήξη της μελέτης. Σε όλες τις ομάδες υπήρχε μείωση του BMI z-score κατά τη λήξη της μελέτης, η οποία γινόταν στατιστικά σημαντική σε κάποιες μόνο ηλικιακές ομάδες, δηλαδή στα αγόρια της Δ’ Δημοτικού (ηλικία 9-10 ετών) στην αρχή της μελέτης και στα κορίτσια της Δ’ Δημοτικού και 1ης Λυκείου (ηλικία 9-10 & 15-16 ετών). Ενώ υπήρχε και υψηλή στατιστική σημαντικότητα στη μείωση του BMI z-score όταν συγκρίθηκε η πρώτη με την τελευταία μέτρηση του συνόλου των παιδιών 0,68 (0,94) έναντι 0,55 (1,12) αντίστοιχα. Για τον υπολογισμό της ηλικίας επίτευξης του τελικού αναστήματος στα κορίτσια καθώς και το αν υπάρχει θετική τάση υψηλότερου αναστήματος, χρησιμοποιήθηκαν οι μετρήσεις των κοριτσιών Γυμνασίου και Λυκείου. Το τελικό ανάστημα ήταν 163,3 cm, ενώ μεταξύ των ηλικιών 16,34 και 16,67 χρόνων η αύξηση ήταν μόλις 0,7 mm. Επειδή δεν διαπιστώθηκε περαιτέρω αύξηση σε μεγαλύτερη ηλικία συμπεραίνουμε ότι το τελικό ανάστημα επετεύχθη γύρω στα 16,5 έτη.Συγκρίνοντας το τελικό ανάστημα των κοριτσιών της μελέτης μας με πρόσφατες μελέτες διατομής πληθυσμού (cross-sectional) στην Αθήνα, είδαμε ότι το 1995 το τελικό ανάστημα ήταν 163,3 cm και επετεύχθη στο 16ο έτος ζωής, ενώ το 2000 στην ηλικία των 16 χρόνων ήταν 162,2 cm και το τελικό ανάστημα ήταν 163,1 στην ηλικία των 17 χρόνων, χωρίς περαιτέρω αύξηση στην ηλικία των 18 χρόνων.Συμπεράσματα: Τα διαγράμματα του ρυθμού αύξησης του ύψους και του βάρους είναι πολλοί ευαίσθητοι δείκτες της αύξησης, που προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες και μας βοηθούν να εκτιμήσουμε καλύτερα την αύξηση των ελληνοπαίδων αποδίδοντας τη σύγχρονη εικόνα του ελληνικού πληθυσμού.Επίσης, τα στοιχεία μας δείχνουν ένα ανησυχητικά υψηλό ποσοστό επίπτωσης υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών, το οποίο βελτιώθηκε κατά τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης που έπληξε τη χώρα μας και συνέπεσαν με το χρόνο που εκπονήθηκε η μελέτη μας.Τέλος φαίνεται ότι η τάση για υψηλότερο ανάστημα στα κορίτσια έχει ουσιαστικά ανασταλεί.