Η επίδραση της θρησκείας στην μεσανατολική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας

Abstract

The Kingdom of Saudi Arabia has great interest for many reasons, most notably the fact that its birth was based on the religious-political alliance that took place in 1744 in the Nazd region. Since then, Saudi Arabia has claimed not only the title of "guardian of the Sacred Lands of Islam" in its territory but also the role of guarantor of "true faith", expressed by Wahhabi dogma. About two and a half centuries later, the royal dynasty of the Saudis still rules and governs the country on the basis of shari'a, while the values of Wahhabism as the state's official religion were also transferred to the government’s country, providing the Saudi regime with the political legitimacy it needed. In modern times, Saudi Arabia exploits its oil revenues to support and promote its conservative Wahhabi doctrine and exerts significant political and economic influence over the wider Middle East, with the ultimate goal of Arab world hegemony. But its inability to ensure its security and its consequent political choices has pushed it from the 1950s to the present in an unbreakable alliance with the US which shields it from the so-called progressive ideologies that have been overwhelming the Third World for nearly three decades. At the same time, its financial strength enables it to play an important role, at least in the Arab-Muslim world, and to minimize the criticism against it.Nevertheless, in 1979 an unexpected and serious threat emerges against the kingdom originating from neighboring Iran, after the overthrow of the Shah and the establishment of a theocratic shiite regime, which attributes itself to the messianic worldview, and strongly disputes the legitimacy of the Saudi regime based on Wahhabism. Thus, at first glance it seems to be a religious dispute, which, if not purely political, uses religion as a vehicle of political rivalry, which not only lasts but also worsens. The dramatic emergence of islamic terrorism in the wake of the September 11th 2001 attacks on the United States is also a testament to Saudi Arabia, which has been hit by islamic movements and is facing strong fundamentalist challenges that threaten the survival of its regime. At the same time, the ideological and social gaps of a society that are bound to adhere to religious rules that reject social change in a constantly changing world. The Arab uprisings of 2011 have created new challenges for the Saudi regime, because their demands were secular. Since then, the regime's big bet has focused on maintaining its security, resolving its internal problems related to the downturn of the economy, reforms and modernization, and finally consolidating its regional hegemony, which is threatened by multiple and and widespread conflicts in the broader Middle East and the Gulf subsystem. In this context of lasting change, the purpose of the present study is twofold: to investigate the impact of religion on the policies adopted and implemented by Saudi Arabia, as well as to analyze its relations and alliances with Arab and non-Arab states in order to ensure its security and to play a leading role in the wider region of the Middle East. The conclusions have confirmed the working hypothesis and it has been shown that the religious doctrine of Wahhabism is transformed into a political ideology that legitimizes and serves the political purposes of Saudi Arabia's domestic leadership while at the same time being an important foreign policy tool. This doctoral dissertation is expected to be a useful tool for enrichment, further study and a detailed analysis of this issue by the scientific community and the reading public, regarding on the dual impact of religion on Saudi Arabia's domestic and foreign policy.

Το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για πολλούς λόγους, εκ των οποίων ιδιαίτερα σημαντικός είναι το γεγονός ότι η γέννησή του στηρίχτηκε στη θρησκευτικο-πολιτική συμμαχία που πραγματοποιήθηκε το 1744 στην περιοχή της Ναζντ. Έκτοτε, η Σαουδική Αραβία διεκδικεί όχι μόνο τον τίτλο του «θεματοφύλακα των Ιερών Τόπων του Ισλάμ», οι οποίοι βρίσκονται στο έδαφός της αλλά και τον ρόλο του εγγυητή της «πραγματικής πίστης», που εκφράζεται από το ουαχαμπιτικό δόγμα. Δυόμισι περίπου αιώνες μετά, η βασιλική δυναστεία των Σαούντ εξακολουθεί να κυβερνάει και να διοικεί τη χώρα με βάση τη σαρία, ενώ οι αξίες και οι επιταγές του ουαχαμπισμού ως επίσημης θρησκείας του κράτους μεταφέρονται και στη διακυβέρνηση της χώρας, εξασφαλίζοντας στο σαουδαραβικό καθεστώς την πολιτική νομιμοποίηση που χρειάζεται. Στην σύγχρονη εποχή, η Σαουδική Αραβία αξιοποιεί τα πετρελαϊκά της έσοδα για να ενισχύσει και να προωθήσει το συντηρητικό ουαχαμπιτικό της δόγμα και ασκεί σημαντική πολιτική και οικονομική επιρροή στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, με απώτερο στόχο την ηγεμονία του αραβικού κόσμου. Η αδυναμία της όμως, να διασφαλίσει την ασφάλειά της και οι συνακόλουθες πολιτικές της επιλογές, την ωθούν από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα σε μία αδιάσπαστη συμμαχία με τις ΗΠΑ, η οποία την προφυλάσσει από τις λεγόμενες προοδευτικές ιδεολογίες που κατακλύζουν τον Τρίτο Κόσμο για τρεις περίπου δεκαετίες. Ταυτόχρονα, η οικονομική της ευρωστία, της επιτρέπει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, τουλάχιστον στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο και να ελαχιστοποιεί τις κριτικές που ασκούνται εις βάρος της. Παρ’ όλα αυτά, το 1979 αναδύεται μία απροσδόκητη και σοβαρή απειλή εναντίον του βασιλείου προερχόμενη από το γειτονικό Ιράν, μετά την ανατροπή του σάχη και την εγκαθίδρυση ενός θεοκρατικού σιιτικού καθεστώτος, το οποίο αποδίδει στον εαυτό του μεσσιανικά χαρακτηριστικά, διεκδικεί την ηγεμονία του ισλαμικού κόσμου και αμφισβητεί εκ βάθρων την νομιμότητα του σαουδαραβικού καθεστώτος που στηρίζεται στον ουαχαμπισμό. Έτσι, εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι πρόκειται για μία θρησκευτική διαμάχη, η οποία, εάν δεν είναι αμιγώς πολιτική, χρησιμοποιεί την θρησκεία ως όχημα πολιτικής αντιπαλότητας, που όχι μόνο διαρκεί μέχρι σήμερα αλλά και παροξύνεται. Η δραματική εμφάνιση της ισλαμικής τρομοκρατίας με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 εναντίον των ΗΠΑ, δοκιμάζει σκληρά και την Σαουδική Αραβία, η οποία βάλλεται από ισλαμιστικά κινήματα και βρίσκεται αντιμέτωπη με ισχυρές φονταμενταλιστικές προκλήσεις που απειλούν την επιβίωση του καθεστώτος της. Ταυτόχρονα αναδεικνύονται τα ιδεολογικά και κοινωνικά χάσματα μιας κοινωνίας που υποχρεώνεται στην απόλυτη τήρηση των θρησκευτικών κανόνων, οι οποίοι απορρίπτουν τις κοινωνικές αλλαγές, σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται. Οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 δημιούργησαν νέες προκλήσεις για το σαουδαραβικό καθεστώς, αφού τα αιτήματα τους είχαν κοσμικό χαρακτήρα. Έκτοτε, το μεγάλο στοίχημα του καθεστώτος επικεντρώνεται στην διατήρηση της ασφάλειας του, στην επίλυση των εσωτερικών του προβλημάτων που σχετίζονται με την καθοδική πορεία της οικονομίας, τις μεταρρυθμίσεις και τον εκσυγχρονισμό και τέλος στην εδραίωση της περιφερειακής του ηγεμονίας, η οποία απειλείται από τις πολλαπλές και διευρυμένες συγκρούσεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και στο υποσύστημα του Κόλπου. Σε αυτό το πλαίσιο των διαρκών αλλαγών, ο σκοπός της παρούσας επιστημονικής μελέτης είναι διττός: να διερευνήσει την επίδραση της θρησκείας στις πολιτικές που υιοθετεί και εφαρμόζει η Σαουδική Αραβία και να αναλύσει τις σχέσεις και τις συμμαχίες της με τα αραβικά και τα μη αραβικά κράτη, προκειμένου να διασφαλίσει την ασφάλειά της και να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας πραγματοποιήθηκε εκτενής επισκόπηση της σχετικής ξενόγλωσσης και ελληνικής βιβλιογραφίας. Τα συμπεράσματα επιβεβαίωσαν την υπόθεση εργασίας και αποδείχθηκε ότι το θρησκευτικό δόγμα του ουαχαμπισμού μετατρέπεται σε πολιτική ιδεολογία που νομιμοποιεί και εξυπηρετεί τις πολιτικές σκοπιμότητες της σαουδαραβικής ηγεσίας στο εσωτερικό της χώρας, αποτελώντας ταυτόχρονα σημαντικό εργαλείο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής. Η παρούσα διδακτορική διατριβή προσδοκάται να αποτελέσει ένα ωφέλιμο εργαλείο για τον εμπλουτισμό, την περαιτέρω μελέτη και τη λεπτομερή ανάλυση του συγκεκριμένου ζητήματος από την επιστημονική κοινότητα και το αναγνωστικό κοινό, αναφορικά με την διττή επίδραση της θρησκείας στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας.