Εκπαίδευση και παιδεία στην Κρήτη (1901-1950), o Τιμόθεος Βενέρης (1877-1941) από την εκπαιδευτική πράξη στην ιστορία των ιδεών

Abstract

The thesis concerns education in Crete (1901-1950), as it is depicted through Timotheos Veneris’ educational work and writings. Veneris, through his status as a teacher and Hierarch, taught his students, with both words and actions, about ethical values and the right way of thinking and acting, mainly based on Religious Education, which was one of the subjects he taught. It is well known that education of those years was based on the traditional way of teaching, i.e. it was a teacher -centred one. Nevertheless, Timotheos Veneris placed the student as the centre of education and aimed at the general development of his personality, so the educational process turned out to be student-centred, a theory that is observed in the present time. Veneris was a progressive teacher for those years and made use of every opportunity in order to teach his students and gradually lead them to realize that man progresses and does great things only through education, having as models both the national heroes and the bright spiritual stars of Orthodoxy, who laid the solid foundations for the moral and spiritual accomplishment according to the teaching and the archetype of Christ. The research was conducted in the Historical Archives of the Archbishopric of Crete, the Holy Metropolis of Rethymno and Avlopotamos, the Holy Monastery of Agarathos, the Ministry of Foreign Affairs and the Family Archives provided and managed by P. Kousouris. In addition, various contemporary bibliographic sources have been investigated, concerning or referring to Timotheos Veneris as well as the Hierarch’s published writings. Initially the historical context of the era is explored, a brief review of the history of the Church of Crete from the beginning of its foundation to the moment when the Hierarch appears in the historical context, and then his personality and work is studied, which focuses on his general contribution to education and the Church of Crete, both when he was appointed as a teacher in Chania and Heraklion and during his pastoral work as Bishop of Rethymno and Avlopotamos and Archbishop (“Metropolitis”) of Crete. After that reference is made to the ecclesiastical law concerning the Church of Crete that belongs to the Patriarchate, to the indictment against the Hierarch, which led to his unjustified dismissal by the Ecumenical Patriarchate and to the daily press reports about Timotheos Veneris. From the whole research it is concluded that the Hierarch fell victim to a band, as he himself said, who did not want him for Archbishop (“Metropolitis”).The thesis proves: a) Timotheos Veneris’ important contribution as a teacher and Hierarch during a particularly difficult historical period of the Great Island of Crete, b) That the Ecumenical Patriarchate did not want to support Veneris, who was a royalist and had corresponding ideology and c) according to investigations that emerged, the man who set Arkadi alight was Emmanuel Skoulas and not Yambouthakis, as it is considered to this day, so the historical truth about this issue must be put on a different base.

Η διατριβή αφορά στην εκπαίδευση στην Κρήτη (1901-1950), όπως αυτή απεικονίζεται μέσα από το εκπαιδευτικό έργο και τα συγγράμματα του Τιμόθεου Βενέρη. Ο Βενέρης, μέσα από την ιδιότητά του ως εκπαιδευτικός και ιεράρχης, δίδαξε με λόγια και έργα τους μαθητές του ως προς τις ηθικές αξίες και τον ορθό τρόπο σκέψης και δράσης, ορμώμενος κυρίως από το μάθημα των θρησκευτικών, το οποίο ήταν ένα από τα μαθήματα που δίδασκε. Είναι γνωστό ότι η εκπαίδευση εκείνα τα χρόνια στηριζόταν στον παραδοσιακό τρόπο, ήταν δηλαδή δασκαλοκεντρική. Παρόλ’ αυτά, ο Τιμόθεος Βενέρης έθετε ως κέντρο της εκπαίδευσης τον μαθητή και στόχευε στην εν γένει ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, οπότε η εκπαιδευτική διαδικασία απέβαινε μαθητοκεντρική, κάτι που παρατηρείται στα σημερινά χρόνια. Ο Βενέρης ήταν ένας προοδευτικός για εκείνα τα χρόνια εκπαιδευτικός και χρησιμοποιούσε κάθε ευκαιρία να διδάξει τους μαθητές του και να τους οδηγήσει σταδιακά στο να συνειδητοποιήσουν ότι μόνο μέσα από την εκπαίδευση ο άνθρωπος προοδεύει και μεγαλουργεί, έχοντας ως πρότυπό του τόσο τους εθνικούς ήρωες όσο και τους πνευματικούς φωτεινούς αστέρες της ορθοδοξίας, οι οποίοι έθεταν τις στέρεες βάσεις για την ηθικοπνευματική τελείωση των μαθητών, σύμφωνα με τις διδαχές και το αρχέτυπο του Χριστού. Η έρευνα έγινε στα Ιστορικά Αρχεία της Αρχιεπισκοπής Κρήτης, της Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, της Ιεράς Μονής Αγκαράθου, του Υπουργείου Εξωτερικών και του οικογενειακού Αρχείου που διαθέτει και διαχειρίζεται ο Π. Κουσουρής. Επιπλέον διερευνήθηκαν διάφορες σύγχρονες βιβλιογραφικές πηγές που αφορούν ή αναφέρονται στον Τιμόθεο Βενέρη, όπως και τα εκδοθέντα συγγράμματα του Ιεράρχη. Αρχικά διερευνάται το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, επιχειρείται μία σύντομη αναδρομή στην ιστορία της Εκκλησίας της Κρήτης από την αρχή της ίδρυσής της μέχρι τη χρονική στιγμή που εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο ο εν λόγω Ιεράρχης και στη συνέχεια μελετάται η προσωπικότητα και το έργο του Τιμόθεου Βενέρη, το οποίο εστιάζεται στην εν γένει προσφορά του στην εκπαίδευση και στην Εκκλησία της Κρήτης τόσο όταν διορίστηκε ως εκπαιδευτικός στα Χανιά και το Ηράκλειο όσο κατά την ποιμαντορία του ως Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και Μητροπολίτης Κρήτης. Έπειτα γίνεται αναφορά στο εκκλησιαστικό δίκαιο που αφορά στην Εκκλησία της Κρήτης που υπάγεται στο Πατριαρχείο, στο κατηγορητήριο κατά του Ιεράρχη που οδήγησε στην αδικαιολόγητη παύση του από μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου και στις αναφορές του ημερήσιου Τύπου για τον Τιμόθεο Βενέρη. Από την όλη έρευνα εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο Ιεράρχης έπεσε θύμα σπείρας, όπως ανέφερε ο ίδιος, που δεν τον ήθελε για Μητροπολίτη. Μέσα από τη διατριβή αποδεικνύεται: α) η σημαντική προσφορά του Τιμόθεου Βενέρη ως εκπαιδευτικού και ιεράρχη σε μία ιδιαίτερα δύσκολη ιστορική περίοδο της Μεγαλονήσου, β) ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν ήθελε να στηρίξει τον Βενέρη που είχε φιλοβασιλικά φρονήματα και αντίστοιχη ιδεολογία και γ) σύμφωνα από τις έρευνες που προέκυψαν, ο πυρπολητής του Αρκαδίου ήταν ο Εμμανουήλ Σκουλάς και όχι ο Γιαμπουδάκης που θεωρείται μέχρι σήμερα, οπότε η ιστορική αλήθεια περί του εν λόγω θέματος πρέπει να τεθεί σε άλλη βάση.