Απόκριση των κοινοτήτων των στρουθιόμορφων πτηνών σε ανθρωπογενείς και περιβαλλοντικούς παράγοντες στα μεσογειακά οικοσυστήματα

Abstract

The aim of this thesis was to investigate the response of passerine bird communities to anthropogenic and environmental factors in Mediterranean ecosystems. Specifically, we investigated the response of bird communities under 1) the characteristics of fields and hedgerows on agricultural land during winter, 2) different levels of shrub cover, 3) the habitat structure, food availability and weather conditions on mountainous deciduous forests during winter 4) timber harvesting in fir forests and 5) transhumance on pseudo-alpine grasslands. The study was conducted in the Prefecture of Trikala in Thessaly, where occur the most representative types of Mediterranean ecosystems. Our results showed that: 1) Species richness of overwintering birds on agricultural land was higher on cereal fields that had seeds on the ground surface, on fields with moderate vegetation cover as well as on large fields with high boundary height index. Moreover, species richness was favored by elongated, high and structurally diverse hedgerows. Therefore, birds gather in areas with food and cover in agricultural land during winter. 2) In evergreen sclerophyllous shrublands bird species richness and abundance increased with the increase of shrub cover, while showed distinct bird communities, thus demonstrating the need to maintain a mosaic of sparse and dense shrublands. 3) The avifauna overwintering on broadleaved forests was richer on plots dominated by oaks than by beech. Furthermore, species richness was higher on plots where fruit shrubs were more abundant. Therefore, feeding and meeting of the thermoregulatory needs is of prime importance for birds overwintering on mountainous deciduous forests. 4) Selective logging applied in fir forests resulted in higher canopy closure and ground cover with leaf litter in old logged than in recently logged forest compartments. However, bird communities were homogenous between the two logging categories. Moreover, edge bird species favored by the small scale disturbance in recently logged compartments resulting in higher species richness. Therefore, selective logging causes a minimum disturbance to the forest with no significant impact on bird communities. 5) Transhumance in the pseudo-alpine grasslands as well as the percent of rock cover resulted in higher bird species richness with great favor to species of European conservation concern. The low vegetation height probably improved their feeding and nesting conditions, while the presence of rocks attracted rock dwelling species. On the contrary, absence of grazing favored shrub associated birds. The maintenance of a balanced grazing pressure system is critical for the conservation of the pseudo-alpine avian communities. The results of this thesis show that passerine bird communities respond to the forest, and agro-livestock management practices applied to Mediterranean ecosystems. Therefore, the response of bird communities allows us to assess the impact of anthropogenic and environmental conditions in order to apply appropriate management measures for the conservation of biodiversity.

Σκοπός της διατριβής ήταν η διερεύνηση της απόκρισης των κοινοτήτων των στρουθιόμορφων σε ανθρωπογενείς και περιβαλλοντικούς παράγοντες στα μεσογειακά οικοσυστήματα. Συγκεκριμένα, ελέγχθηκε η απόκριση των κοινοτήτων των πτηνών: 1) στα χαρακτηριστικά των αγροτεμαχίων και των φυτοφραχτών των γεωργικών εκτάσεων κατά τη χειμερινή περίοδο, 2) στην πυκνότητα των θαμνώνων, 3) στη δομή του ενδιαιτήματος, στη διαθέσιμη τροφή και στα καιρικά φαινόμενα των ορεινών φυλλοβόλων δασών το χειμώνα, 4) στις υλοτομίες σε ελατοδάση και 5) στη μετακινούμενη κτηνοτροφία σε ψευδαλπικά λιβάδια. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Νομό Τρικάλων στη Θεσσαλία, λόγω της παρουσίας των πιο αντιπροσωπευτικών τύπων μεσογειακών οικοσυστημάτων. Ο πλούτος των πτηνών που διαχειμάζουν σε γεωργικές εκτάσεις ήταν μεγαλύτερος στα αγροτεμάχια σιτηρών όπου υπήρχαν σπόροι στο έδαφος, στα αγροτεμάχια όπου υπήρχε φυτοκάλυμμα καθώς επίσης και στα αγροτεμάχια μεγάλης έκτασης με μεγάλο ύψος ορίων. Επιπρόσθετα, o πλούτος των πτηνών ευνοήθηκε από επιμήκεις, ψηλούς και δομικά ποικίλους φυτοφράχτες. Συνεπώς, τα πτηνά που διαχειμάζουν σε γεωργικές εκτάσεις συναθροίζονται όπου υπάρχει τροφή και κάλυψη. Στους θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων ο πλούτος και η αφθονία των πτηνών αυξάνονταν καθώς διαβαθμίζονταν ο θαμνώνας από αραιό σε πυκνό ενώ, οι κοινότητες των πτηνών παρουσίασαν διακριτότητα καταδεικνύοντας την ανάγκη διατήρησης ενός μωσαϊκού πυκνότητας θαμνώνων. Η διαχειμάζουσα ορνιθοπανίδα των φυλλοβόλων δασών ήταν πλουσιότερη σε επιφάνειες όπου κυριαρχούσε η Δρυς έναντι αυτών που κυριαρχούσε η Οξιά, καθώς και όπου αυξανόταν ο αριθμός των φρουτοπαραγωγών θάμνων. Επομένως, η τροφή και η κάλυψη των θερμορυθμιστικών αναγκών είναι πρωταρχικής σημασίας για τα πτηνά που διαχειμάζουν σε ορεινά δάση φυλλοβόλων. Στα ελατοδάση η εφαρμογή επιλεκτικών υλοτομιών οδήγησε σε μεγαλύτερο ποσοστό συγκόμωσης και κάλυψης του εδάφους με φυλλοτάπητα στα παλαιά υλοτομημένα έναντι των πρόσφατα υλοτομημένων δασικών τμημάτων χωρίς ωστόσο να παρατηρούνται διαφορές στην ομοιογένεια των κοινοτήτων των πτηνών. Επίσης, τα πρόσφατα υλοτομημένα δασικά τμήματα προσέλκυαν κρασπεδικά είδη πτηνών τα οποία ευνοήθηκαν από την διατάραξη των υλοτομιών. Άρα, η επιλεκτική υλοτομία καθίσταται κατάλληλη καθώς προκαλεί ελάχιστη διατάραξη στο ενδοδασικό οικοσύστημα και δεν επηρεάζει τις κοινότητες των πτηνών. Στα ψευδαλπικά λιβάδια, η μετακινούμενη κτηνοτροφία και η παρουσία των βράχων οδήγησε σε υψηλότερο πλούτο ειδών πτηνών υποστηρίζοντας αρκετά είδη ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος διατήρησης. Το χαμηλό ύψος βλάστησης πιθανόν βελτίωσε τις συνθήκες τροφοληψίας και φωλεοποίησης τους ενώ, η παρουσία των βράχων προσέλκυσε είδη πτηνών σχετιζόμενα με αυτούς. Αντίθετα, η απουσία βόσκησης ευνόησε είδη σχετιζόμενα με τους θάμνους. Η ισορροπημένη βόσκηση των λιβαδιών είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των πτηνών των ψευδαλπικών λιβαδιών. Τα αποτελέσματα της διατριβής καταδεικνύουν ότι οι κοινότητες των στρουθιόμορφων αποκρίνονται στις δασικές και γεωργοκτηνοτροφικές διαχειριστικές πρακτικές που εφαρμόζονται στα μεσογειακά οικοσυστήματα. Συνεπώς, η απόκριση των κοινοτήτων των στρουθιόμορφων μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε την ένταση των επιπτώσεων των ανθρωπογενών και περιβαλλοντικών παραγόντων με σκοπό τη λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης των οικοσυστημάτων στοχεύοντας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.