Δύο αιώνες οφθαλμολογίας: από τον θεμελιωτή της, Jacques Daviel, (1693-1762), στον κορυφαίο οφθαλμίατρο του 19ου αιώνα, Henri Parinaud (1844-1905)

Abstract

The study of the perception of images began as a philosophical reflection, which finally focused, when medicine turned from philosophy to science, on the research of the anatomy and the function of the eye, the cavity that contains it and the nervous system which controls it. The first recorded information on ophthalmology comes from the area of Mesopotamia circa 5000-4100 BC, which was inhabited by Sumerians and Aknids who were the origin of the Assyrian-Babylonian state. It seems that in this era ophthalmology becomes more prominent as a medical specialization. An important change in medicine was introduced by Hippocrates of Kos (450/460-376 BC), the founder of modern Medicine, who managed to reject the supernatural element, the deities and superstitions, and insisted on the natural course of a disease and its study. Thus, as regards to ophthalmology, most of the diseases are mentioned in the book Peri Opsios (On the Organ of Sight), which is perhaps the introduction to his book Peri Pathon (On diseases). The School of Hippocrates was succeeded in the development of medicine and therefore of ophthalmology by the Alexandrian School. Erasistratus of Ceos (303-249 BC), Chrysippus the elder, as student of Erasistratus, Praxagoras of Kos (4th century BC) and Herophilus of Chalcedon (4th century BC) with the excellent anatomy knowledge they acquired after performing a large number of autopsies, described the eye according to what was known in this era. In Byzantine times, the knowledge and treatment of eye diseases presented some progress, although slight. The main characteristic of the development of Byzantine medicine was the establishment of hospitals, which at first were named Hostels (Xenones), which expressed social welfare at the time. In larger Hostels, such as the Pantocrator Hostel in Constantinople, there was also an ophthalmology department. Medicine during the Islamic period, that is from 732 to 1096 AD, is characterized by a translational climax of the works of Hippocrates and Galen and, in general, of the achievements of the ancient Greek medicine. Ophthalmology in the Islamic era was one of the branches of Medicine, which presented significant advances. The era, in Western Europe, from the 5th to the 15th century (476 AD - 1453 AD) was characteristically named as Middle Ages or Dark Ages. However, it is characterized by two important events which affected science and therefore ophthalmology. The first was the invention of eye glasses for the correction of refraction anomalies with the development of Optics and the second was the foundation of the first Medical Schools and subsequently of the European Universities. Despite the significant scientific achievements in the Renaissance era, ophthalmology did not present the expected advances. Having as center the peninsula of Italy, medicine experienced an unprecedented development. However, the “renaissance” of ophthalmology will begin several centuries later, in the early 18th century. The writings that are related with ophthalmology are very few, and are based on the knowledge up to this era, while artists of this era mainly concentrated on Optics. In the Age of Enlightenment, the reputation of doctors may have risen, however, the exercise of medicine was based on theories of the times, and the medical doctors were named “Iatrophilosophers”, and their greatest dream was to serve in the courts of nobles of the time. The 18th century shall also mark the birth of ophthalmology as a separate medical specialty. The wide use of the microscope, thanks to the studies of the Dutch businessman and scientist Anton Philips van Leeuwenhoek (1632-1723) which allowed the thorough observation of the eye and the large number of publications on eye diseases and their treatment, have shaped the field of ophthalmology. The first records of surgical treatment of cataract appear before the 18th century. Celsus (25 BC - 50 AD), was the first to introduce downwards in the eye a thin sharp needle for the removal of the lens, even breaking it if it was necessary, a technique known as “couching”, of which the most frequent side-effects were glaucoma, as well as infection. Daviel, in 1753, will describe his own method of surgical treatment of cataract, a method which made him eternally famous in the history of ophthalmology. In the early 19th century, ophthalmology continued its very rapid advance with the creation of specialized hospitals. Thus, the Moorfields Ophthalmology Hospital was founded in 1805 by the English surgeon and ophthalmologist John Cunningham Saunders (1773-1810) in order to deal with the trachoma epidemic that tormented soldiers after the Napoleonic Wars in Egypt. In 1856, in Greece, an autonomous Ophthalmology Professorship is founded at the University of Athens. The professorship of Ophthalmology at the University of Athens will be awarded to Andreas Anagnostakis (1826-1897); with studies in medicine in Athens, Vienna, Berlin and Paris he specialized in ophthalmology in Paris and London. The surgical treatment method of entropion is known as the “Anagnostakis Surgery” The French ophthalmologist Henri Parinaud (1844-1905), originating from Limoges, would play a significant part in the advance of ophthalmology, combining it with neurology and opening new roads for the description of ophthalmological syndromes.

Η μελέτη της αντίληψης των εικόνων ξεκίνησε ως ένας φιλοσοφικός προβληματισμός, ο οποίος τελικά όταν η ιατρική στράφηκε από τη φιλοσοφία στην επιστήμη εστιάστηκε στην έρευνα της ανατομίας και της λειτουργίας του οφθαλμού, της κοιλότητας η οποία τον περιέχει και του νευρικού συστήματος το οποίο τον ελέγχει. Οι πρώτες καταγεγραμμένες πληροφορίες για την οφθαλμολογία προέρχονται από την περιοχή της Μεσοποταμίας κατά το 5000-4100 π.Χ., όπου και κατοικούσαν οι Σουμέριοι και οι Άκνιδες από τους οποίους προήλθε το Ασσυριοβαβυλωνιακό κράτος. Φαίνεται ότι την εποχή εκείνη η οφθαλμολογία αποκτά μία σημαντικότερη θέση ως εξειδίκευση στην ιατρική. Σημαντική αλλαγή στην ιατρική επέφερε ο Ιπποκράτης ο Κώος (450/460-376 π.Χ.), ο θεμελιωτής της σύγχρονης Ιατρικής, ο οποίος κατάφερε να απορρίψει το υπερφυσικό στοιχείο, τις θεότητες και τις δεισιδαιμονίες και να επιμείνει στη φυσική πορεία της νόσου και την μελέτη της. Όσον αφορά λοιπόν στην οφθαλμολογία, τα περισσότερα νοσήματα αναγράφονται στο βιβλίο Περί Όψιος, το οποίο ίσως να είναι η εισαγωγή στο βιβλίο του Περί παθών. Την Ιπποκράτη Σχολή διαδέχθηκε στην εξέλιξη της ιατρικής και συνεπώς και της οφθαλμολογίας η Αλεξανδρινή Σχολή. Ο Ερασίστρατος ο Κείος (303-249 π.Χ.), ο Χρύσιππος ο πρεσβύτερος, μαθητής του Ερασιστράτου, ο Πραξαγόρας ο Κώος (4ος αιώνας π.Χ.) και ο Ηρόφιλος ο Χαλκηδόνιος (4ος αιώνας π.Χ.) με τις εξαιρετικές ανατομικές γνώσεις που απέκτησαν πραγματοποιώντας μεγάλο αριθμό νεκροτομών περιέγραψαν τον οφθαλμό σύμφωνα με τη γνώση της εποχής. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η γνώση και θεραπεία των οφθαλμικών νόσων παρουσίασε κάποια έστω και μικρή πρόοδο. Το κύριο χαρακτηριστικό στην εξέλιξη της Βυζαντινής ιατρικής αποτέλεσε η θεμελίωση των νοσοκομείων, τα οποία αρχικά ονομάστηκαν Ξενώνες, μέσω των οποίων εκφράστηκε η κοινωνική πρόνοια της εποχής. Στους μεγαλύτερους ξενώνες, όπως του Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε και τμήμα οφθαλμολογίας Η ιατρική κατά την Ισλαμική περίοδο, η οποία εκτείνεται από το 732-1096 μ.Χ., χαρακτηρίζεται από ένα μεταφραστικό οργασμό των έργων του Ιπποκράτη και του Γαληνού και γενικότερα των επιτευγμάτων της αρχαιοελληνικής ιατρικής. Η Οφθαλμολογία στα χρόνια του Ισλάμ ήταν ένας από τους κλάδους της Ιατρικής, ο οποίος παρουσίασε σημαντική άνθηση. Η περίοδος στη Δυτική Ευρώπη από τον 5ο μέχρι το 15ο αιώνα (476 μ.Χ.- 1453 μ.Χ.) ονομάστηκε χαρακτηριστικά ως Μεσαίωνας ή Σκοτεινοί χρόνοι. Εντούτοις, χαρακτηρίζεται από δύο σημαντικά γεγονότα τα οποία επηρέασαν την επιστήμη και συνεπώς και την οφθαλμολογία. Το πρώτο ήταν η ανακάλυψη των γυαλιών για τη διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών με την εξέλιξη της οπτικής και το δεύτερο η ίδρυση των πρώτων Ιατρικών Σχολών και εν συνεχεία Ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Παρά τα σπουδαία επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής της Αναγέννησης, η οφθαλμολογία δε γνώρισε την αναμενόμενη άνθισή της. Με επίκεντρο την Ιταλική χερσόνησο η ιατρική γνώρισε μία πρωτοφανή εξέλιξη. Εντούτοις, η αναγέννηση της οφθαλμολογίας θα ξεκινήσει μερικούς αιώνες αργότερα, κατά τα πρώτα έτη του 18ου αιώνα. Τα συγγράμματα τα σχετικά με την οφθαλμολογία είναι λίγα, βασιζόμενα στις μέχρι τότε γνώσεις, ενώ καλλιτέχνες της εποχής ασχολήθηκαν κυρίως με την οπτική. Κατά τον Διαφωτισμό, μπορεί μεν η υπόληψη των ιατρών να είχε αυξηθεί, εντούτοις η άσκηση της ιατρικής βασίστηκε σε θεωρίες της εποχής, οι ιατροί ονομάζονταν "ιατροφιλόσοφοι", με μεγαλύτερο όνειρο τους να υπηρετήσουν στη αυλή ευγενών της εποχής. Ο 18ος αιώνας θα σηματοδοτήσει και τη γέννηση της οφθαλμολογίας ως μίας ξεχωριστής πλέον ιατρικής ειδικότητας. Η ευρεία χρήση του μικροσκοπίου, χάρη στις μελέτες του Ολλανδού επιχειρηματία και επιστήμονα Anton Philips van Leeuwenhoek (1632-1723) η οποία επέτρεψε την ενδελεχή επισκόπηση του οφθαλμού και η πληθώρα δημοσιεύσεων για τις οφθαλμολογικές παθήσεις και τη θεραπεία τους, σμίλευσαν το πεδίο της οφθαλμολογίας. Οι πρώτες καταγραφές χειρουργικής αντιμετώπισης του καταρράκτη εμφανίζονται πολύ πριν από το 18ο αιώνα. Ο Κέλσος (25 π.Χ.-50 μ.Χ.), εισήγαγε πρώτος μία λεπτή αιχμηρή βελόνη στον οφθαλμό με φορά προς τα κάτω για την αφαίρεση του φακού, σπάζοντας τον εάν χρειαζόταν, τεχνική γνωστή ως «couching», με συχνότερες παρενέργειες το γλαύκωμα, αλλά και τη μόλυνση. Ο Daviel, το 1753, θα περιγράψει τη δική του μέθοδο χειρουργικής αντιμετώπισης του καταρράκτη, μία μέθοδο η οποία του εξασφάλισε την αιωνιότητα στην ιστορία της οφθαλμολογίας. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η οφθαλμολογία συνέχισε την αλματώδη εξέλιξή της με τη δημιουργία εξειδικευμένων νοσοκομείων. Έτσι, το Οφθαλμολογικό Νοσοκομείο Moorfields ιδρύθηκε το 1805 από τον Άγγλο χειρουργό και οφθαλμίατρο John Cunningham Saunders (1773-1810) για να αντιμετωπισθεί η επιδημία τραχώματος που βασάνιζε τους στρατιώτες μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους στην Αίγυπτο. Το 1856, στην Ελλάδα, ιδρύεται στο Πανεπιστήμιο αυτοτελής Έδρα Οφθαλμολογίας. Τη θέση του καθηγητού Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών θα καταλάβει ο Ανδρέας Αναγνωστάκης (1826-1897). Με σπουδές ιατρικής στην Αθήνα, τη Βιέννη, το Βερολίνο, και το Παρίσι εξειδικεύθηκε στην οφθαλμολογία στο Παρίσι και το Λονδίνο. Η εγχειρητική μέθοδος θεραπείας του εντροπίου είναι γνωστή ως «Εγχείρηση Αναγνωστάκη» Ο Γάλλος οφθαλμίατρος Henri Parinaud (1844-1905), με καταγωγή από τη Λιμόζ, έμελε να διαδραματίσει ένα σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της οφθαλμολογίας, συνδυάζοντάς την με τη νευρολογία και ανοίγοντας νέους δρόμους στην περιγραφή των οφθαλμολογικών συνδρόμων.