Η ανάπτυξη του θρησκευτικού - προσκυνηματικού τουρισμού στα νησιά του Βορείου Αιγαίου

Abstract

ABSTRACT The scope of this Ph.D. Thesis entitled "The Development of Religious-Pilgrimage Tourism in the North Aegean Islands" is the investigation and interpretation of the views and perceptions of the tourism experts regarding the prospects for the development of the religious-pilgrimage tourism in the North Aegean Region, especially in the island complexes of Lesvos, Samos and Chios.The main goal of this research activity is to make possible the exploitation of the findings of the empirical research regarding the development of religious-pilgrimage tourism in the borderline Region of the North Aegean. As is well known, the tourist development of island regions is a matter of intense concern because of the geographic specificity that characterizes them.The aim of this dissertation is to develop religious-pilgrimage tourism in the North Aegean islands as part of endogenous tourism development, highlighting a particular area with rich historical and religious heritage, taking into account the problems it faces due to the insularity and geographical isolation. The religious-pilgrimage tourism can be a lever of economic growth, as it exploits the cultural capital of the past.The dissertation consists of two parts, eight chapters. In particular, the first part of the dissertation attempts to approach the theoretical background of the development of religious-pilgrimage tourism both at international and national level and especially in the islands of the Region of the North Aegean. Initially, the religious-pilgrimage tourism is presented as a special form of tourism and emphasis is placed on its conceptual content, the historical evolution of the pilgrimage journey and its relation to the cultural. The distinction that has been made by many researchers between religious tourism and pilgrimage emphasizes the motives of the religious background. The historical development of religious and pilgrimage tourism follows on a global and national scale and the pilgrimages and holy religious centers are mentioned. There is a parallel depiction of the religious, historical and cultural monuments of the islands of the North Aegean Region, as they have a great cultural heritage. The supply and demand are recorded, as well as the existing tourism development policy in general in the borderline Region. This theoretical objective is approached with the secondary data which were derived from the international and Greek bibliography and articles.The second part of the dissertation presents the empirical field of the research carried out by the application of the Delphi method on the islands of Lesvos, Samos and Chios from April 2016 to April 2017 with the implementation of two rounds of questions in order to examine the research cases related with the development of religious-pilgrimage tourism in the North Aegean Region. In the present research, the experts were selected for the development of religious-pilgrimage tourism, from the Church, the Public Sector and the Travel Agencies, in order to highlight the prospects for the development of this particular form of tourism. The steps of the research process are recorded analytically by applying the Delphi method and the citation of the findings follows, which is made by the Descriptive Statistics, the Βivariate Αnalysis (Monte Carlo Test of Correlations), the Correlation Coefficient Spearman and the Μultivariate Αnalysis (Cluster Analysis), using the SPSS 23 (Statistical Package for Social Sciences). The Ph.D. Thesis is completed by recording the conclusions of the theoretical background and the empirical framework and the proposed policy measures for the development of religious-pilgrimage tourism in the borderline Region, as they have emerged from the replies of the experts in tourism.This Ph.D. Thesis attempts to explore the prospects for the development of Religious-Pilgrimage Tourism in an island Region with a variety of peculiarities, the borderline Region of the North Aegean. The extensive secondary literature and research shows that there is a significant lack of research on the development of this particular form of tourism in Greece. The scientific contribution and originality of the research lie in the following main points: 1) The possibility of the Development of the Religious-Pilgrimage tourism in Greece and especially the island complexes of the North Aegean is being considered for the first time through the research field. 2) Significant findings and conclusions are drawn, resulting from the general convergence of views of all experts which can set up a strategic planning framework contributing to the sustainable development of the region.In conclusion, the proposals and the policy measures that have emerged from the empirical research, as part of a comprehensive and specialized tourism development program, can be progressively implemented and contribute decisively to the tourist development of the Region of the North Aegean. To this end, the cooperation of all the stakeholders of the Region is necessary in order to make more effective use of the natural and cultural resources of its islands. With the appropriate planning and strategic components, the Religious-Pilgrimage Tourism can be the driving force for the economy of the North Aegean Region.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής με τίτλο «Η Ανάπτυξη του Θρησκευτικού -Προσκυνηματικού Τουρισμού στα νησιά του Βορείου Αιγαίου» είναι η διερεύνηση και ερμηνεία των απόψεων και αντιλήψεων των εμπειρογνωμόνων του τουρισμού αναφορικά με τις προοπτικές ανάπτυξης του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και ειδικότερα στα νησιωτικά συμπλέγματα Λέσβο, Σάμο και Χίο. Ο κύριος στόχος της έρευνας είναι να καταστεί εφικτή η ζητούμενη αξιοποίηση των ευρημάτων της εμπειρικής έρευνας αναφορικά με την ανάπτυξη του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού στην ακριτική Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Ως γνωστόν, η τουριστική ανάπτυξη νησιωτικών περιοχών αποτελεί αντικείμενο έντονου προβληματισμού λόγω της γεωγραφικής ιδιομορφίας που τις χαρακτηρίζει.Ο σκοπός της συγκεκριμένης διατριβής είναι να αναπτυχθεί ο θρησκευτικός-προσκυνηματικός τουρισμός στα νησιά του Βορείου Αιγαίου στο πλαίσιο της ενδογενούς τουριστικής ανάπτυξης αναδεικνύοντας μια ιδιαίτερη περιοχή με πλούσια ιστορική και θρησκευτική κληρονομιά λαμβάνοντας υπόψη και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει λόγω της νησιωτικότητας και της γεωγραφικής απομόνωσης. Ο θρησκευτικός-προσκυνηματικός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, καθώς ως δραστηριότητα αξιοποιεί το πολιτιστικό κεφάλαιο του παρελθόντος.Η διατριβή περιλαμβάνει δύο μέρη, που αποτελούνται συνολικά από οκτώ κεφάλαια. Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος της διατριβής επιχειρείται η προσέγγιση του θεωρητικού υπόβαθρου ανάπτυξης του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο και ειδικότερα στα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Αρχικά παρουσιάζεται ο θρησκευτικός-προσκυνηματικός τουρισμός ως ειδική μορφή τουρισμού και δίνεται έμφαση στο εννοιολογικό περιεχόμενό του, στην ιστορική εξέλιξη του προσκυνηματικού ταξιδιού και στη σχέση του με τον πολιτιστικό. Επισημαίνεται η διάκριση που έχει επιχειρηθεί από πολλούς ερευνητές ανάμεσα στον θρησκευτικό τουρισμό και το προσκύνημα με έμφαση στα κίνητρα που εμπεριέχει το θρησκευτικό υπόβαθρο. Ακολουθεί η ιστορική εξέλιξη του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού σε παγκόσμια και εθνική κλίμακα και γίνεται λόγος για τα προσκυνήματα και τα ιερά θρησκευτικά κέντρα. Πραγματοποιείται παράλληλη αποτύπωση των θρησκευτικών, ιστορικών και πολιτιστικών μνημείων των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, καθώς διαθέτουν σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά. Καταγράφεται η προσφορά και η ζήτηση, καθώς και η υπάρχουσα πολιτική ανάπτυξης του τουρισμού γενικά στην ακριτική Περιφέρεια. Ο εν λόγω θεωρητικός στόχος προσεγγίζεται με τα δευτερογενή στοιχεία που προέκυψαν από την διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία και αρθρογραφία. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής παρουσιάζεται το εμπειρικό πεδίο έρευνας που διεξήχθη με την εφαρμογή της μεθόδου Delphi στα νησιά Λέσβο, Σάμο και Χίο από τον Απρίλιο του 2016 έως τον Απρίλιο του 2017 με την υλοποίηση δύο γύρων ερωτήσεων, ώστε να εξεταστούν οι ερευνητικές υποθέσεις που σχετίζονται με την ανάπτυξη του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Στην παρούσα έρευνα επιλέχθηκαν εμπειρογνώμονες που έχουν σχέση με την ανάπτυξη του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού, από τον χώρο της Εκκλησίας, της Πολιτείας και των Τουριστικών Πρακτορείων, με σκοπό να επισημανθούν οι προοπτικές ανάπτυξης της συγκεκριμένης ειδικής μορφής. Καταγράφονται αναλυτικά τα βήματα της ερευνητικής διαδικασίας με την εφαρμογή της μεθόδου Delphi και ακολουθεί η παράθεση των ευρημάτων που προέκυψαν από την Περιγραφική Στατιστική, τη Διμεταβλητή Ανάλυση (Διερεύνηση Συσχετίσεων ανά δύο Μεταβλητές), τον Συντελεστή Συσχέτισης Spearman και την Πολυμεταβλητή Ανάλυση, (Ανάλυση κατά Συστάδες), με τη χρήση του Στατιστικού Πακέτου SPSS 23 (Statistical Package for Social Sciences). Η διατριβή ολοκληρώνεται με την καταγραφή των συμπερασμάτων του θεωρητικού υπόβαθρου και του εμπειρικού πλαισίου και τα προτεινόμενα μέτρα πολιτικής για την ανάπτυξη του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού στην ακριτική Περιφέρεια, όπως προέκυψαν από τις απαντήσεις των ειδικών σε θέματα τουρισμού. Η παρούσα διατριβή επιχειρεί να διερευνήσει τις προοπτικές ανάπτυξης του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού σε μια νησιωτική Περιφέρεια με ποικίλες ιδιαιτερότητες, την ακριτική Περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου. Η εκτενής δευτερογενής βιβλιογραφική και αρθρογραφική έρευνα καταδεικνύει τη σημαντική έλλειψη ερευνών που έχουν διεξαχθεί με αντικείμενο την αναπτυξιακή προσέγγιση αυτής της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού στην Ελλάδα. Η επιστημονική συμβολή και η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται στα ακόλουθα κύρια σημεία: 1) Εξετάζεται για πρώτη φορά, μέσω του πεδίου έρευνας, η δυνατότητα ανάπτυξης του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού στην Ελλάδα και ειδικότερα στα νησιωτικά συμπλέγματα του Βορείου Αιγαίου. 2) Εξάγονται σημαντικά ευρήματα και συμπεράσματα, που προκύπτουν από τη γενική σύγκλιση απόψεων όλων των εμπειρογνωμόνων που δύνανται να συγκροτήσουν ένα πλαίσιο στρατηγικού σχεδιασμού συμβάλλοντας στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Συμπερασματικά, οι προτάσεις και τα μέτρα πολιτικής, που προέκυψαν από την εμπειρική έρευνα, εφόσον ενταχθούν σε ένα ολοκληρωμένο και εξειδικευμένο πρόγραμμα τουριστικής ανάπτυξης, μπορούν να υλοποιηθούν σταδιακά και να συμβάλουν αποφασιστικά στην τουριστική ανάπτυξη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Προς την κατεύθυνση αυτή, απαιτείται η συνεργασία όλων των αρμοδίων φορέων της Περιφέρειας για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων που διαθέτουν τα νησιά της. Με τον κατάλληλο προγραμματισμό και τις στρατηγικές συνιστώσες ο θρησκευτικός-προσκυνηματικός τουρισμός δύναται να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη της οικονομίας για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.