Η αξιοποίηση της γλώσσας με τη συμβολή της τεχνολογίας στην ανίχνευση και εκπαίδευση ηλικιωμένων με ήπια νοητική δυσλειτουργία

Abstract

The present thesis discusses aspects and dimensions of language abilities of seniors and especially people with Mild Cognitive Impairment (MCI) through novel language tests with the contribution of technology and the use of computerized environments. The ultimate goal of this research work was to introduce novel screening tools for screening and cognitive training purposes. In particular it researches language deficits, difficulties and capabilities of seniors with emphasis on the advantages of computerized screening tools for people with MCI. MCI is mainly characterized by a brain degeneration process that affects critical cognitive functions as memory, language, executive function, cognitive flexibility as well as the whole personality of individuals with MCI. Recently, the role of language has been exploited more systematically and there is evidence that could be one of the significant markers for the early advent of MCI.In order to investigate language abilities and deficits of elderly with MCI, computerized tests with embedded novel tasks that combined critical cognitive functions as executive function, attention, visual search and cognitive flexibility were used. The subjects of the study were 133 elderly, 93 with MCI and 40 healthy with subjective memory complaints as the control group. All participants that were recruited in the research had previously followed cognitive training programs of the Greek Association of Alzheimer’s Disease and Related Disorders in Thessaloniki. In the current research computerized screening tests has consisted the main research tool in order to exploit their advantages as an added value in the paper and pencil conventional neuropsychological tests. Research material includes also interviews and questionnaires provided before tests’ performance correlated with standardized neuropsychological tests of clinical research. Additionally, Electroencephalogram (EEG) methods have been used during novel linguistic tasks’ performance. Data analysis indicated that computerized environments can strengthen the exploitation of diverse language exercises both at the macro and micro-level. Language performance and subtle deficits due to aging can be evaluated according to a wide range of linguistic tasks as the receptive and expressive ability, production ability of smaller and larger unit of speech and be proven as a particular useful tool with diagnostic and training purposes for MCI. A detailed linguistic semantic as well as morphosyntactic profile could provide cognitive and linguistic information as a representation of structured diagnostic process and useful training material.

Η παρούσα διατριβή διερευνά τις γλωσσικές διαταραχές, δυσκολίες και δεξιότητες των ηλικιωμένων ατόμων και κυρίως των ατόμων με Ήπια Νοητική Δυσλειτουργία (ΗΝΔ) μέσω καινοτόμων γλωσσικών ασκήσεων σε υπολογιστικό περιβάλλον, με απώτερο στόχο την έγκαιρη ανίχνευση και νοητική εκπαίδευση των ηλικιωμένων και ασθενών με ΗΝΔ. Επίσης πραγματεύεται πτυχές και δοκιμασίες των γλωσσικών ικανοτήτων με όχημα την τεχνολογία και στοχεύει να αναδείξει τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι ηλεκτρονικές συστοιχίες για άτομα ηλικιωμένα με και χωρίς ΗΝΔ. Βασικό χαρακτηριστικό της ΗΝΔ είναι η βαθμιαία εκφύλιση κυττάρων του εγκεφάλου που έχει ως συνέπεια να επηρεάζονται νοητικές λειτουργίες όπως η μνήμη, ο λόγος, η εκτελεστική λειτουργία, η αντιληπτική ικανότητα, και όλη η προσωπικότητα του ατόμου. Τα τελευταία χρόνια ο λόγος έχει αρχίσει να ερευνάται πιο συστηματικά και να αποτελεί έναν από τους σημαντικούς δείκτες της πρώιμης εμφάνισης της άνοιας. Για να διερευνηθούν οι γλωσσικές δεξιότητες καθώς και τα ελλείμματα της γλώσσας στην εξεταζόμενη ομάδα των ηλικιωμένων με ΗΝΔ, χορηγήθηκαν πιλοτικές δοκιμασίες για τον έλεγχο γλωσσικών δεξιοτήτων που συνδυάζουν κρίσιμες νοητικές λειτουργίες, όπως η εκτελεστική λειτουργία, προσοχή, ικανότητα οπτικής αναζήτησης, νοητική ευελιξία. Δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 133 ηλικιωμένοι στο σύνολο, 93 με ΗΝΔ και 40 υγιείς με υποκειμενικά ελλείμματα μνήμης ως ομάδα ελέγχου, οι οποίοι παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω υπολογιστών στα δύο Κέντρα Ημέρας της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Alzheimer τα οποία βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη. Στα πλαίσια της έρευνας κύριο εργαλείο αποτέλεσε η χρήση ηλεκτρονικών συστοιχιών και η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων τους ως χρήσιμη συμπληρωματική πληροφορία στις παραδοσιακές μέχρι σήμερα δοκιμασίες με χαρτί και μολύβι. Το υλικό της διατριβής στηρίζεται ακόμη στις συνεντεύξεις και τα ερωτηματολόγια που χορηγήθηκαν πριν την εκτέλεση των ασκήσεων καθώς και στις συσχετίσεις με το σύνολο των νευροψυχολογικών δοκιμασιών της κλινικής έρευνας. Επιπρόσθετα χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι όπως το ΗΕΓ (Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα) κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των γλωσσικών ασκήσεων αλλά και η χρήση υπολογιστικών περιβαλλόντων ως μία από τις πρόσφατες καινοτομίες αναφορικά με τις μεθόδους σάρωσης και εκπαίδευσης ηλικιωμένων με ΗΝΔ. Η επεξεργασία των δεδομένων ανέδειξε ότι τα υπολογιστικά περιβάλλοντα μπορούν να ενισχύσουν την αξιοποίηση των γλωσσικών δραστηριοτήτων ευρέως φάσματος τόσο σε μακροεπίπεδο όσο και σε μικροεπίπεδο. Ο λόγος και η εμφάνιση αμυδρών αλλαγών με το γήρας μπορεί να αποτιμηθούν αναφορικά με ένα ευρύ φάσμα γλωσσικών δραστηριοτήτων όπως η πρόσληψη, η έκφραση αλλά και η παραγωγή μικρότερων και μεγαλύτερων μονάδων του λόγου, και να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο ανίχνευσης αλλά και εκπαίδευσης της ΗΝΔ. Ένα λεπτομερές γλωσσικό προφίλ τόσο σημασιολογικό όσο και μορφοσυντακτικό μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός συνόλου νοητικών και γλωσσικών πληροφοριών που θα αποτελέσει χρήσιμο υλικό σε μία δομημένη διαδικασία διάγνωσης και εκπαίδευσης.