Gabriel Tarde: η εποχή του κοινού: μορφές υποκειμενικότητας στη σύγχρονη εποχή

Abstract

The aim of the present thesis was the study of the French social thinker Gabriel Tarde. Tarde was a contemporary of Emile Durkheim and one of the founding fathers of French sociology. His work was neglected because it did not conform to the predominant scientific paradigm but over the past decade his thought has experienced a growing influence and is frequently used as a reference in social and cultural theory. His project was neither strictly a sociological, psychological, or economical one, but a complex manifold entanglement of forces which operated according to certain general principles. These principles were crystallised in the concepts of imitation and invention which produced a theory, interpsychology. The recent revival of his distinctive approach to the study of human interaction centers on his notions of belief and desire as the cornerstones of society. In his thought, the diverse currents of faith and passion are the materials that configure and transform institutions, groups and individuals. Already in his first philosophical article, La croyance et le désir (1880), he writes: “At the bottom of internal phenomena, whatever they are, the analysis pushed to the limit will never discover more than three irreducible notions: belief, desire, and their point of application, pure sense.” His work vividly demonstrates why for him modernity is understood in and through the role of belief and desire as he argues that modernization as process of material and immaterial transformation of living conditions relies upon the affective forces of imitations. We believe, we desire, therefore we imitate. Emotions are taken as a social phenomenon. The key is not only the differentiation between individual and collective emotions but the fact that society as a collective is driven by emotions. His work offers valuable tools for conceiving the social field as inevitably open and dynamic because what are important to Tarde are not the finished social structures but their generative networks as monads strive to possess (avoir) one another. This thesis is an attempt to highlight how this foregrounding of affect and his concept of the individual and the collective subject are currently used not only as a way to reanimate social and political theory but also as an answer to the pressing problem of grasping the real passions and energies that run through the modern day crowds and harnessing them into social and political action.

Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη ήταν η μελέτη του γάλλου κοινωνικού στοχαστή Γκαμπριέλ Ταρντ. Ο Ταρντ, συγκαιρινός του Εμίλ Ντυρκέμ και ένας από τους ιδρυτές της γαλλικής κοινωνιολογικής σκέψης, παρέμεινε παραμελημένος καθώς το έργο του ξέφευγε από το κυρίαρχο επιστημονικό παράδειγμα. Ωστόσο την τελευταία δεκαετία η σκέψη του αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο και γίνεται χρήση της στην κοινωνική και πολιτισμική θεωρία.. Το σχέδιο του δεν ήταν καθαρά κοινωνιολογικό, ψυχολογικό ή οικονομικό αλλά μια σύνθετη σύμπλεξη δυνάμεων που λειτουργούν σύμφωνα με γενικές αρχές. Προτάσσει ένα άνοιγμα στην καθημερινότητα, στο βιωμένο, στις σχέσεις, στα αντικείμενα και στις «ελάσσονες πολιτικές». Μια «μικροκοσμολογία», όπως θέλησαν να την ονομάσουν αργότερα, ή μια προσοχή στην δι-υποκειμενικότητα που διέπει κάθε σχέση. Αυτή του η θέση του επιτρέπει, όταν διερωτάται για το τι συγκροτεί την κοινωνία, να εντοπίσει και να αναδείξει τρεις κομβικές έννοιες τη μίμηση την επινόηση και την αντίθεση συγκροτώντας μια θεωρία δια-ψυχολογίας (interpsycholgie). Οι ιδέες που διατύπωσε για την στενή σχέση ανάμεσα στην ατομική προσωπικότητα, τα μοτίβα μίμησης και την κοινωνική δομή παραμένουν και σήμερα ενδιαφέρουσες. Αλλά η πιο τολμηρή πρόταση του είναι ότι η πίστη και η επιθυμία είναι οι θεμελιακές δυνάμεις όλων ανθρώπινων λειτουργιών και της κοινωνίας, διαμορφώνουν και μεταμορφώνουν θεσμούς, ομάδες και άτομα. Αν ο Ταρντ κατηγορήθηκε ότι φτιάχνει μεταφυσική αυτό συμβαίνει επειδή βασίζει το κοινωνικό σε μια σχέση. Το θεμελιώδες κοινωνικό γεγονός είναι η σχέση, σχέση διαφοράς και σχέση κατοχής. Η διαφορά παράγεται είτε τη στιγμή που δύο ρεύματα συγκρούονται (αντίθεση), είτε τη στιγμή που η μίμηση «παρεκκλίνει» ελάχιστα και παράγει κάτι όμοια αλλά όχι ίδιο. Η κατοχή οφείλεται στις εμπαθείς σχέσεις που αναπτύσσουν τα άτομα μεταξύ τους. Ο Ταντ αντιλαμβάνεται τον κόσμο φτιαγμένο από μονάδες Οι μονάδες φτιάχνονται μέσα σε δυναμικά πεδία. παθών, επιθυμιών, πεποιθήσεων. Η εξουσία συγκροτείται με τον ίδιο τρόπο που δομούνται όλα τα όντα, είναι δηλαδή ένας συνδυασμός δυνάμεων ιεραρχημένων, οι οποίες υπόκεινται στην ηγεμονία μας εξ αυτών η οποία μεταδίδεται και αυξάνεται χρησιμοποιώντας τις άλλες. Το έργο του μας παρέχει πολύτιμα εργαλεία προκειμένου να μπορέσουμε να συλλάβουμε το κοινωνικό πεδίο ως κάτι το αναπόφευκτα ανοικτό και δυναμικό καθώς σημασία για τον Ταρντ έχουν όλοι οι ολοκληρωμένες κοινωνικές δομές αλλά τα δίκτυα που τις παράγουν. Το ερώτημα για τον ορισμό της κοινωνίας και τους αντίστοιχους ορισμούς του ατομικού και του συλλογικού υποκείμενου είναι κρίσιμα. Τα θεμελιώδη ζητήματα κοινωνικής τάξης, ταυτότητας και εξουσίας, καθώς και η σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό και το πολιτικό, είναι όλα αξεδιάλυτα ριζωμένα στο πλέγμα του συλλογικού-ατομικού υποκειμένου. Η παρούσα διατριβή είναι μια απόπειρα να αποτυπωθεί πως η ταρντική θεμελίωση της affectio και οι έννοιες του ατομικού και του συλλογικού χρησιμοποιούνται σήμερα όχι μόνο ως απόπειρα αναζωογόνησης της κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας αλλά και ως μια απάντηση στο πιεστικό πρόβλημα του ελέγχου των πραγματικών παθών και ενεργειών που διαπερνούν τα σύγχρονα πλήθη και της τιθάσευσης τους σε κοινωνική και πολιτική δράση.