Βοηθοί στην άσκηση εξουσίας σε πόλεις και βασίλεια της ελληνικής αρχαιότητας

Abstract

This dissertation is concerned with the magistrates and clerks who appear in the framework of the administration of ancient Greek cities and kingdoms and are directly dependent on superior magistrates and state bodies, and particularly their duties, the methods of their appointment and their tenure of office, whether they are attested by provisions preserved in the sources or they can be deduced from the analysis of the sources, and provisions or practices which regulate the framework of their activities. These magistrates and clerks can be divided into three large categories: a. counselors and deputies, the second term meaning magistrates who are invariably involved in labour distribution. b. secretaries and secretarial support of state bodies and magistrates. c. several clerks and magistrates who do not belong to the two first categories, such as heralds and public slaves as clerical staff of authorities. The period, within which the research is conducted, spans from the Classical to Hellenistic era, while the geographical context of the study includes both the Greek city-states, those which were developed in the territory of modern Greek state but also in other areas (e.g. Asia Minor) and the ancient Greek kingdoms, including the Hellenistic kingdoms of Alexander the Great’s Diadochi, such as Ptolemaic Egypt, whose state machinery relied on Greek or Hellenophone magistrates. The used sources are texts of Greek and Latin literature, inscriptions from several areas of the ancient Greek world, as well as greek papyri from the Ptolemaic kingdom of Egypt. As far as its final conclusions are concerned, this dissertation highlights interesting aspects of the system of exercise of power in Greek Antiquity, as they are perceived with the study of magistrates and clerks who perform tasks as auxiliaries of magistrates and state bodies, to whom they are related. Perhaps, there could be a hierarchy of those assistants: the councellors, the deputies, the secretaries and, from the third category, the heralds as agents of diplomacy, belonging to a superior class, who were all mainly high magistrates and placed in the highest level of administration in Greek states, while the clerks, being considered or, according to the evidence, attested as members of an inferior class. However, despite an effort of defining hierarchy, it cannot be disregarded that in every state they are attested, whether a city or a kingdom, these assistants were asked to perform specific tasks and to meet the needs, either great or lesser, required for the normal function of the state machinery. The method of appointment, their duties and the provisions regulating the performance of tasks reveal their particular utility for the administration of the state.

Αντικείμενο της διατριβής είναι οι αξιωματούχοι και οι υπάλληλοι οι οποίοι εμφανίζονται στο διοικητικό πλαίσιο των αρχαίων ελληνικών πόλεων και βασιλείων και τελούν σε σχέση άμεσης εξάρτησης από ανώτερους ιεραρχικά αξιωματούχους και πολιτειακά σώματα, και συγκεκριμένα τα καθήκοντά τους, ο τρόπος διορισμού και η θητεία, σε όσες περιπτώσεις μαρτυρείται από σωζόμενες στις πηγές διατάξεις ή μπορεί να συναχθεί μέσα από την ανάλυση των πηγών, και γενικότερα διατάξεις ή πρακτικές που ρυθμίζουν το πλαίσιο της δραστηριότητάς τους. Τα συγκεκριμένα διοικητικά όργανα διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: α. τους συμβούλους και υπασπιστές των αξιωματούχων, με τον όρο αυτό να δηλώνει αξιωματούχους που εξυπηρετούν κατά κανόνα μία προσπάθεια καταμερισμού εργασίας. β. τους γραμματείς και τη γραμματειακή υποστήριξη των πολιτειακών σωμάτων και αξιωματούχων. γ. διάφορους υπαλλήλους και αξιωματούχους που δεν τοποθετούνται στις δύο πρώτες κατηγορίες, όπως είναι οι κήρυκες και οι δημόσιοι δούλοι ως υπαλληλικό προσωπικό των αρχών. Η χρονική περίοδος, εντός της οποίας λαμβάνει χώρα η έρευνα, εκτείνεται από την κλασική έως και την ελληνιστική περίοδο, ενώ το γεωγραφικό πλαίσιο της μελέτης περιλαμβάνει τόσο τις ελληνικές πόλεις-κράτη, όσες αναπτύχθηκαν σε περιοχές του σύγχρονου ελλαδικού χάρτη αλλά και εκτός αυτού (π.χ. Μικρά Ασία), όσο και τα αρχαία ελληνικά βασίλεια, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνιστικών βασιλείων των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως η πτολεμαϊκή Αίγυπτος, στα οποία η διοικητική μηχανή στηριζόταν σε Έλληνες ή ελληνόφωνους αξιωματούχους. Ως πηγές χρησιμοποιούνται κείμενα της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, επιγραφές από διάφορες περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου, καθώς και οι ελληνικοί πάπυροι από το πτολεμαϊκό βασίλειο της Αιγύπτου. Ως προς τα τελικά της συμπεράσματα, η διατριβή αυτή αναδεικνύει ενδιαφέρουσες πτυχές του συστήματος άσκησης εξουσίας στην ελληνική Αρχαιότητα, όπως γίνονται αντιληπτές από τη μελέτη αξιωματούχων και υπαλλήλων, οι οποίοι ασκούν καθήκοντα επικουρικά προς τους αξιωματούχους και τα σώματα αξιωματούχων με τα οποία συνδέονται. Ενδεχομένως, θα μπορούσε να υπάρξει μία ιεραρχική διάκριση ανάμεσα στους συμβούλους και υπασπιστές, τους γραμματείς και, από την τρίτη κατηγορία βοηθών, τους κήρυκες-διπλωματικούς αντιπροσώπους, που κατείχαν κατά κύριο λόγο υψηλά αξιώματα και βρίσκονταν στις ανώτερες βαθμίδες της διοίκησης των ελληνικών πολιτειών, και τους υπόλοιπους υπαλλήλους που αντιμετωπίζονταν ή που, από τα στοιχεία των πηγών, μαρτυρούνται ως υποδεέστεροι. Ωστόσο, άσχετα από την προσπάθεια καθορισμού ιεραρχίας, δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι σε κάθε πολιτεία στην οποία εμφανίζονται, είτε πρόκειται για πόλη είτε για βασίλειο, αυτοί οι βοηθοί καλούνταν να επιτελέσουν συγκεκριμένο έργο και να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες, είτε μεγαλύτερες είτε μικρότερες, εξυπηρετώντας την ομαλή λειτουργία της διοικητικής μηχανής. Ο τρόπος επιλογής, τα καθήκοντά τους και οι διατάξεις που αφορούσαν στον τρόπο άσκησης των καθηκόντων τους καταδεικνύουν την ιδιαίτερη χρησιμότητα αυτών των βοηθών για τη διοίκηση της πολιτείας.