Η μελωδική γραμμή και η φωνητική γραφή στις όπερες του Σπύρου Σαμάρα: μουσικοδραματολογική ανάλυση και αισθητική ερμηνεία

Abstract

The object of the present thesis is the reviewing of the melodic line and the vocal writing of the seven surviving operas by the great Greek composer Spyros Samaras (1861-1917) and furthermore their musical and aesthetic evaluation. Parallel issues are also examined about:•The historical context of his operas in connection to the composer’s artistic momentum, during a period of multiple musical and aesthetical endeavors in a highly competitive global opera market, from Europe and Latin America up to Alexandria in Egypt.•The contribution of Samaras to the Italian and French opera, and generally to the vocal art of the opera.•Some unilateral and limited characterizations attributed to him such as "composer of the anthem of the Olympic Games" and/or "one of the pioneers of verismo" in comparison to his extensive gamut of operas.•The launch of his operas in contrast with the dismal situation of the Greek reality.The thesis is divided into four basic parts as follows:Part One: “The Historical Context” includes:An analytical biography with detailed documentation about his studies in Corfu, Athens and Paris and all his works as well. The French opera after 1870. Samaras’ collaboration with Sonzogno and the historical and musical context of the Italian opera since 1860. Part Two, titled as “Plot descriptions along with the musical and the dramaturgical analysis”, is subdivided into seven chapters (6-12); each one referring to the seven surviving operas by Samaras respectively: Flora Mirabilis, Medgè, Lionella, La Martire, Storia d’ amore, Mademoiselle de belle-Isle and Rhea.In Part Three, titled as “The Editing and the Analysis of the Vocal Data”, apart from the basic theoretical model by Marco Gilardone and Franco Fussi for the editing and the analysis of the vocal data, the individual vocal data of every single basic role and its respective vocal colors and nuances in the seven aforementioned operas are examined in detail.In Part Four, titled as “The Special Results and the Critical Analysis of Style”, every single opera is reviewed through: Its aesthetic context, the libretto, the form and the layout of the opera, and the musical idiom by Samaras. The last Chapter 28 of the thesis, titled as “The General Results”, recapitulates all the preceding special results concerning: the melodic line, the whole spectrum of the vocal writing in the operas, starting from the structural and morphological analysis up to the point of the classification of the voices and the qualifications of their vocal colors and nuances as well, the aesthetic trends, the dramaturgy and the stylistic choices of the composer the compositional techniques in the seven surviving operas by Samaras.There are three appendices. The Chronology and relative documentation about his operasThe biographies of Samaras’ collaborators in the Greek operettas, The matrixes with the vocal data and the elements of vocal editing/analysis for each principal role of the seven operas, as they were examined in Part Three.

Το αντικείμενο μελέτης της διατριβής είναι η θεώρηση της μελωδικής γραμμής και της φωνητικής γραφής σε όλες τις σωζόμενες όπερες του Σαμάρα. Οι βασικοί στόχοι του θέματος της διατριβής είναι: Α) Να ερευνηθεί στις όπερες του Σαμάρα: •Ο μελωδικός πλούτος σε συνδυασμό με την αρμονική σκέψη, την ενορχήστρωση και γενικότερα τις συνθετικές «κατασκευαστικές» του επιλογές.•Όλο το φάσμα της φωνητικής γραφής, από τη δομική και μορφική ανάλυσή της μέχρι τον προσδιορισμό των φωνών και των ηχοχρωματικών απαιτήσεων. •Οι αισθητικές τάσεις, η δραματουργία και οι υφολογικές επιλογές του συνθέτη.Β) Να τεθούν παράλληλα ζητήματα προβληματικής για: •την ιστορικότητα των έργων σε συνάρτηση με την καλλιτεχνική δυναμική που ανέπτυξε ο συνθέτης, εν μέσω οργιαστικών μουσικών εξελίξεων, στην άκρως ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά των λυρικών θεάτρων (από την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, μέχρι την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου). •τη συμβολή του Σαμάρα στην ιταλική και τη γαλλική όπερα, και γενικότερα στη φωνητική τέχνη του παγκόσμιου λυρικού θεάτρου. •μερικούς μονομερείς χαρακτηρισμούς, όπως «συνθέτης του ύμνου των Ολυμπιακών Αγώνων» ή/και «ένας από τους πρωτεργάτες του βερισμού». •την αξιοποίηση των μελοδραμάτων του σε αντιδιαστολή με την οικτρή και φαιδρή ελληνική πραγματικότητα.Η διδακτορική διατριβή είναι διαρθρωμένη σε τέσσερα μέρη. Στο 1ο Μέρος, με τον τίτλο «Ιστορικό πλαίσιο», εξετάζουμε τη Βιογραφία και εργογραφία του Σπύρου Σαμάρα, παρουσιάζοντας σημαντικά νέα τεκμήρια για τη δράση και τα έργα του. Επίσης γίνεται ειδική αναφορά στις μουσικές σπουδές του στην Κέρκυρα, την Αθήνα, και το Παρίσι. Παράλληλα εξετάζουμε όλο το ιστορικό και μουσικό περιβάλλον εξέλιξης της Γαλλικής και Ιταλικής όπερας, με όλα τα καλλιτεχνικά ρεύματα από το 1860 μέχρι το 1920. Το 2ο Μέρος, «Περιγραφή υποθέσεων με μουσικοδραματολογικές αναλύσεις» περιλαμβάνει επτά ξεχωριστά κεφάλαια για κάθε μια από τις επτά σωζόμενες όπερες του Σαμάρα: Flora Mirabilis, Medgè, Lionella, La Martire, Storia d’ amore, Mademoiselle de belle-Isle και Rhea.Το 3ο Μέρος ξεκινάει με το Κεφάλαιο 13, όπου περιγράφεται αναλυτικά το θεωρητικό πλαίσιο της μεθοδολογίας των Marco Gilardone και Franco Fussi, για την επεξεργασία και την ανάλυση των φωνητικών δεδομένων. Στη συνέχεια, ακολουθούν άλλα επτά κεφάλαια: 14-20 αντίστοιχα για τις επτά όπερες του Σαμάρα με γραφήματα και ειδικές αναλύσεις για κάθε πρωταγωνίστρια/στή. Το 4ο Μέρος, «Ειδικά συμπεράσματα - Κριτική ανάλυση ύφους», αποτελείται από επτά ξεχωριστά κεφάλαια (21-27), όπου σε κάθε κεφάλαιο, εξετάζεται ξεχωριστά κάθε όπερα στα πλαίσια της ιστορικότητας, ενώ παράλληλα γίνεται μια συγκριτική και συνδυαστική επεξεργασία όλων στοιχείων των επιμέρους κεφαλαίων του 2ου και του 3ου Μέρους, για την εξαγωγή ειδικών συμπερασμάτων.Στο τελευταίο Κεφάλαιο 28 με τον τίτλο «Γενικά Συμπεράσματα», ουσιαστικά συνοψίζονται τα στοιχεία που προέκυψαν από τα επιμέρους ειδικά συμπεράσματα της κριτικής ανάλυσης ύφους. Ο Σαμάρας αποδεικνύεται τολμηρός και ανανεωτικός. Εξελίσσει το ύφος της γραφής του δοκιμάζοντας διαφορετικές φόρμες και τεχνικές.Ακολουθούν τα τρία Παραρτήματα: α) Χρονολόγιο των παραστάσεων και ειδικά τεκμήρια, β) Συνεργάτες του Σαμάρα στις Ελληνικές οπερέτες γ) Πίνακες φωνητικών δεδομένων των πρωταγωνιστικών ρόλων για κάθε μια από τις επτά όπερες, όπως εξετάσθηκαν στο 3ο Μέρος. Τέλος, ακολουθεί η Βιβλιογραφία και μια αναλυτική περίληψη στα Αγγλικά.