Δραστηριότητα συστηματικού ερυθηματώδους λύκου: στάθμιση νεότερων ανοσολογικών παραμέτρων

Abstract

Systemic lupus erythematosus (SLE) is a chronic autoimmune disease,primarily affecting women of reproductive age. Disease incidence ranges from 1 to10/100000 persons/year, while prevalence is estimated to be 20 to 70 patients/100000population. The exact etiopathogenesis remains unknown; however it is consideredthat the effect of an exogenous factor in genetically predisposed individuals may leadto the breakdown of immunological tolerance, resulting to the activation of theimmune system against self-antigens and the generation of autoreactive lymphocytes.Immune system abnormalities refer to practically all immune cells of the innate andadaptive immunity, consequently leading to polyclonal activation of B cells,autoantibody production, immune complexes formation and tissue damage.Immune tolerance impairment is the basic prerequisite for the disease-relatedautoreactivity and is mainly mediated by T regulatory cells (Tregs), for which moststudies demonstrated quantitive and/or qualitive defects in SLE. The correlation ofTregs with disease activity was the focus of several studies with controversial results.However, existing studies were not designed to assess Tregs as immunological toolsfor evaluating disease activity or to address their value in certain disease phenotypes.This lack of relevant data comprised the basis for the design of the experimentalprotocol of this Thesis.Aim of this study was the prospective evaluation of novel immunologicalparameters, such as Tregs and their signature cytokines IL-6, IL-10 and TGF-β, in theassessment of disease activity in SLE. Secondary purpose was to address the role ofantibodies against phosphatidylserine/prothrombin complex in the thromboticmanifestations of these patients.Analysis showed that Tregs were significantly lower in patients with activedisease (SLEDAI>5), in comparison to patients with mild or no disease activity andhealthy controls (0.66±0.23% vs. 1.12±0.33% vs. 1.49±0.19, p<0.001). Correlationco-efficient r was strongly negative (r=-0.644), underlining the influence of these cellsin disease severity. In regard to other disease parameters, Tregs were weakly and notsignificantly correlated to ESR (r=-0.363), IgG (r=-0.189), C3 (r=0.313) and C4d(r=0.302). Moreover, Tregs were marginally decreased in patients with positive antidsDNAantibodies (p=0.009). Tregs were weakly correlated to patients’ age (r=0.236) and disease duration (r=0.223). Furthermore, a weak negative relation withSLICC/ACR (r=-0.118) was observed.To address their value as potential biomarkers, Tregs alterations were assessedin cases of altered (relapse, remission) and unaltered disease activity. In regard tolupus flares, 37 separate cases of disease relapse in 31 patients were analyzed.SLEDAI was significantly increased, while Tregs were significantly reduced(p<0.001). Data analysis showed that only SLEDAI and Tregs were significantlyaltered during relapse, in comparison to other disease activity parameters. Tregs werereduced relatively to their initial numbers in 36 from 37 relapses (sensitivity 97.3%).Furthermore, Tregs were practically halved during relapse.In regard to disease remission, 44 separate cases in 35 patients were analyzed.SLEDAI was significantly reduced, while Tregs were increased (p<0.001). Furtherdata analysis showed that only SLEDAI, Tregs and ESR were significantly alteredduring remission, in contrast to other disease activity parameters. Tregs wereincreased in all cases of remission (sensitivity 100%). On the contrary, mean changeof ESR was 20.2±25.5mm/h, while its sensitivity was estimated to be 84.1%.In this study, Tregs alterations in patients with unaltered disease activity wereanalyzed for first time in the literature. Patients were subdivided according toSLEDAI (no disease activity n=20 SLEDAI=0, mild disease activity n=15,SLEDAI=1-5 and active disease n=15, SLEDAI>5). Tregs remained unaltered in allcases. Mean percentile change of Tregs in patients with unaltered disease activity was7.3±20.6%. Tregs’ alterations in cases of disease relapse and remission weresignificantly greater than in cases with unaltered disease activity (p<0.001).Data analysis was separately performed in certain SLE phenotypes, such aslupus nephritis (LN) and NPSLE. Tregs were found significantly lower in patientswith active LN (p<0.001). Further analysis in 6 patients with a histological diagnosiswho were administered cyclophosphamide pulse therapy revealed that Tregs weresignificantly increased after the end of therapy, while this change was statisticallysignificant even after the 4th pulse. Moreover, Tregs decrement accompanied clinicalremission with concomitant decrease in SLEDAI and proteinuria.Tregs were significantly lower in patients with active NPSLE (p<0.001).Further analysis of 4 patients with active NPSLE who were administeredcyclophosphamide pulse therapy revealed a significant Tregs increment even from the4th pulse (p<0.001). Tregs increase accompanied clinical remission in all cases. Separate analysis was performed in 9 patients, who were diagnosed after studyinitiation, thus not under any immunomodulating therapy before Tregs assessment. Inthis case, Tregs were found to be at the levels of patients with active disease andsignificantly lower than inactive patients (p<0.001).In regard to the influence of various therapeutic agents on Tregs population, itshould be mentioned that intravenous regimens with methylprednisolone,cyclophosphamide and immunoglobulins led to a significant Tregs increment(p<0.001), in comparison to oral methylprednisolone or hydroxychloroquine. Coadministrationof azathioprine and methylprednisolone significantly increased Tregs(p<0.01) also.In this study, for the first time in the literature, we addressed the time to Tregsrestoration after intravenous regimens with methylprednisolone, cyclophosphamideand IVIGs. It was observed that Tregs repletion was achieved significantly soonerwith methylprednisolone (p<0.001) and IVIGs (p=0.002) in comparison tocyclophosphamide.To address the predictive ability of Tregs in disease relapse, we analyzedseparately the clinical course of 6 inactive patients, in whom Tregs were unexpectedlyfound in low levels. Thorough follow up of these patients for two years revealed thatTregs remained low, while only one patient relapsed. Therefore, the positivepredictive value of Tregs in disease relapse is low (16.7%).In regard to IL-6, correlation co-efficient r with SLEDAI was strongly positiver=0.617. Additionally, IL-6 levels were significantly higher in patients with activedisease (p<0.001). Correlation analysis with other disease parameters revealed apositive relationship with ESR (r=0.466) and a negative relationship with C3 (r=-0.432). IL-6 was significantly higher in patients with positive anti-dsDNA antibodies(p<0.001). Serial measurements of IL-6 in patients with altered disease activityshowed that SLEDAI alterations were followed by parallel alterations of thiscytokine. SLEDAI increment was accompanied by IL-6 increase (p=0.010), whileSLEDAI reduction was followed by IL-6 reduction (p=0.001). In unaltered diseaseactivity, IL-6 was not changed significantly. In LN patients, IL-6 was significantlyincreased in active disease (p<0.001), as was in active NPSLE (p=0.005).In regard to IL-10, significantly higher levels were demonstrated in activepatients (p<0.001). Correlation co-efficient r with SLEDAI was strongly positiver=0.519. Furthermore, IL-10 was strongly related to ESR (r=0.419). Serial measurements of IL-10 in cases of altered disease activity revealed that SLEDAIalterations were followed by analogous alterations of IL-10. In this context, IL-10 wassignificantly increased in disease relapse (p=0.002) and decreased in remission(p=0.007). On the contrary, in cases of unaltered disease activity, IL-10 levels werepractically unchanged (p=0.180). IL-10 levels were found significantly higher inpatients with active LN (p=0.025), while they were positively correlated to the levelof proteinuria (r=0.425). Furthermore, IL-10 was significantly higher in patients withpositive anti-dsDNA antibodies (p<0.001). In regard to NPSLE, IL-10 was higher inpatients with active disease (p=0.224), without reaching statistical significance.Data analysis of TGF-β revealed that it was inversely correlated to SLEDAI(r=-0.404). In this regard, lower levels of TGF-β were detected in active patients(p<0.001). TGF-β was not significantly correlated with other disease activityparameters. Regarding LN, TGF-β was marginally lower in patients with active LN(p=0.034) and, also, in patients with positive anti-dsDNA antibodies (p=0.029). In thecase of NPSLE, levels of TGF-β were not differentiated between active and inactivepatients (p=0.103).Further data analysis was performed in regard to the correlation of thesesignature cytokines (IL-6, IL-10 and TGF-β) with Tregs. IL-6 was inverselycorrelated to Tregs (r=-0.443), underlining its important negative regulation of Tregs’differentiation. IL-10 was also inversely correlated to Tregs (r=-0.328), while TGF-βwas weakly positively correlated to these cells (r=0.336), revealing a more potentregulatory activity in comparison to IL-10.In regard to anti-PS/PT antibodies, it was observed that these are stronglycorrelated with CNS involvement and multiple ischemic infarcts in particular. Inaddition, 54.5% of anti-PS/PT positive patients developed livedo reticularis. On thecontrary, these antibodies did not correlate with spontaneous abortions; only onepatient in our cohort had a history of obstetric complications, while she was alsopositive for other antiphospholipid specificities.In conclusion, CD4+CD25highFOXP3+ Tregs are a reliable immunological toolfor the assessment of disease activity in SLE and may confirm disease relapse and/orremission with high sensitivity. On the opposite, their predictive value in diseaseflares seems quite limited. In addition, Tregs may exert a significant role in thedevelopment and evolution of certain disease phenotypes, such as LN and NPSLE.Tregs restoration after remission induction is independent of the therapeutic regimen used. However, intravenous regimens with methylprednisolone, cyclophosphamideand IVIGs are related to prompt and complete Tregs repletion.In regard to cytokines, IL-6 and IL-10 seem to be less reliable biomarkers ofSLE activity than Tregs. Both cytokines were proved to follow SLEDAI alterations,while IL-6 was strongly related to the presence of anti-dsDNA antibodies and activeLN, and, less convincingly to the activity of NPSLE. On the contrary, IL-10 was notrelated to NPSLE, while it seems to have a role in LN activity. TGF-β is a lessreliable biomarker whereas it may has a role in LN.Finally, increased titers of anti-PS/PT antibodies are related to CNSinvolvement and, in particular, multiple ischemic infarcts, along with the developmentof livedo reticularis.

Ο Συστηµατικός Ερυθηµατώδης Λύκος (ΣΕΛ) είναι µια χρόνια αυτοάνοσηφλεγµονώδης νόσος και προσβάλλει, κυρίως, γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Ηεπίπτωση της νόσου κυµαίνεται από 1 έως 10/100000 πληθυσµού/έτος, ενώ οεπιπολασµός από 20 έως 70 ασθενείς/100000 πληθυσµού. Η αιτιοπαθογένεση τηςνόσου είναι άγνωστη, αν και, σήµερα, θεωρείται ότι η επίδραση ενός εξωγενούςπαράγοντα σε γενετικά προδιατεθειµένα άτοµα είναι δυνατό να οδηγήσει στηνκατάρρευση της ανοσιακής ανοχής, µε αποτέλεσµα την ενεργοποίηση του ανοσιακούσυστήµατος έναντι ίδιων αντιγόνων και τη δηµιουργία αυτοαντιδραστικώνλεµφοκυττάρων. Οι διαταραχές, πρακτικά, όλων των ανοσοϊκανών κυττάρων στηνόσο έχουν ως τελικό αποτέλεσµα την πολυκλωνική ενεργοποίηση των Βλεµφοκυττάρων, την παραγωγή αυτοαντισωµάτων και το σχηµατισµό παθογονικώνανοσοσυµπλεγµάτων, που προκαλούν την ιστική βλάβη.Οι διαταραχές της ανοσιακής ανοχής και ρύθµισης θεωρούνται σήµερα ως ηβασική προϋπόθεση της αυτοαντιδραστικότητας στη νόσο και µεσολαβούνται,κυρίως, από τα Τ ρυθµιστικά λεµφοκύτταρα, για τα οποία συζητούνται ποσοτικέςή/και ποιοτικές διαταραχές, υπό την έννοια της ελάττωσης του αριθµού και τηςκατασταλτικής τους δράσης, καθώς και των κυτταροκινών υπογραφής τους (IL-10,TGF-β). Η συσχέτιση των Tregs µε τη δραστηριότητα του ΣΕΛ απασχόλησε αρκετέςµελέτες χωρίς σαφή συµπεράσµατα. Ωστόσο, οι µελέτες αυτές δεν σχεδιάσθηκαν γιανα αξιολογήσουν τα Tregs ως ανοσολογικά εργαλεία παρακολούθησης τηςδραστηριότητας νόσου ή ως δείκτες συγκεκριµένων κλινικών φαινοτύπων του ΣΕΛ.Η έλλειψη αυτή αποτέλεσε τη βάση για το σχεδιασµό του ερευνητικού πρωτοκόλλουτης παρούσας διδακτορικής διατριβής.Σκοπός της µελέτης ήταν η στάθµιση νεότερων ανοσολογικών παραµέτρων,όπως τα Tregs και οι κυτταροκίνες υπογραφής IL-6, IL-10 και TGF-β για τηνεκτίµηση της δραστηριότητας του ΣΕΛ σε σχέση µε συµβατικές παραµέτρουςενεργότητας. Δευτερεύων σκοπός ήταν η αξιολόγηση του ρόλου των αντισωµάτωνέναντι του συµπλέγµατος φωσφατιδυλοσερίνης/προθροµβίνης στις θροµβωτικέςεκδηλώσεις των ασθενών αυτών.Στη µελέτη αυτή, ο αριθµός των Tregs βρέθηκε σηµαντικά µειωµένος στουςασθενείς µε ενεργό νόσο (SLEDAI>5), συγκριτικά µε ασθενείς µε ήπια ή ανενεργόνόσο και υγιείς µάρτυρες (0.66±0.23% έναντι 1.12±0.33% έναντι 1.49±0.19, p<0.001). O συντελεστής συσχέτισης r ήταν ισχυρά αρνητικός (r=-0.644),υποδηλώνοντας τη σηµαντική επιρροή των κυττάρων αυτών στην ενεργότητα νόσου.Αναφορικά µε τη συσχέτιση των Tregs µε άλλες παραµέτρους αξιολόγησης τηςενεργότητας νόσου, οι συσχετίσεις δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρές (ΤΚΕ r=-0.363, IgGr=-0.189, C3 r=0.313 και C4d r=0.302). Επιπρόσθετα, ο αριθµός των Tregs ήτανοριακά ελαττωµένος στους ασθενείς µε θετικά αντι-dsDNA αντισώµατα (0.87±0.40%έναντι 0.99±0.35%, p=0.009). Τα επίπεδα των Τ ρυθµιστικών λεµφοκυττάρωνσυσχετίστηκαν ασθενώς θετικά τόσο µε την ηλικία των ασθενών (r=0.236) όσο και µετη διάρκεια νόσου (r=0.223). Επιπρόσθετα, εµφάνιζαν ασθενή αρνητική συσχέτισηµε τον SLICC/ACR (r=-0.118).Στη βάση του σχεδιασµού της µελέτης αξιολογήθηκαν οι µεταβολές τωνTregs στην υποτροπή, ύφεση και κατά την περίοδο αµετάβλητης ενεργότητας νόσου.Αναφορικά µε την υποτροπή του ΣΕΛ, αξιολογήθηκαν 37 ξεχωριστές περιπτώσειςυποτροπής σε 31 ασθενείς. Ο SLEDAI µεταβλήθηκε σηµαντικά στους ασθενείςαυτούς, ενώ τα Tregs µειώθηκαν σηµαντικά (p<0.001). Από την ανάλυση τωνδεδοµένων προέκυψε ότι µόνο τα επίπεδα των Τ ρυθµιστικών λεµφοκυττάρων καιτου SLEDAI µεταβλήθηκαν σηµαντικά στην υποτροπή της νόσου συγκριτικά µε τιςάλλες παραµέτρους ενεργότητας νόσου. Τα Tregs ελαττώθηκαν σε σχέση µε τηναρχική τιµής τους σε 36 από τις 37 υποτροπές, µε αποτέλεσµα να υποδηλώνουν τηνυποτροπή (ευαισθησία) στο 97.3% των περιπτώσεων. Επιπρόσθετα, η µέσηεκατοστιαία µεταβολή των Tregs ήταν 42.6±22.2% σε σχέση µε την αρχική τιµήτους, γεγονός που σηµαίνει ότι τα Τregs, πρακτικά, υποδιπλασιάστηκαν κατά τηνυποτροπή της νόσου.Στην ύφεση της νόσου αναλύθηκαν 44 περιπτώσεις σε 35 ασθενείς. ΟSLEDAI ελαττώθηκε σηµαντικά στους ασθενείς αυτούς, ενώ, παρατηρήθηκεαντίστοιχα σηµαντική αύξηση των Tregs (p<0.001). Περαιτέρω ανάλυση τωνδεδοµένων κατέδειξε ότι µόνο ο SLEDAI, τα Tregs και η ΤΚΕ µεταβλήθηκανσηµαντικά, κατά την επίτευξη ύφεσης, σε αντίθεση µε τις άλλες παραµέτρουςδραστηριότητας νόσου. Τα Tregs αυξήθηκαν σε όλες τις περιπτώσεις επίτευξηςύφεσης της νόσου, καταδεικνύοντας ευαισθησία 100% στην επιβεβαίωση της ύφεσης.Αντίθετα, η µέση µεταβολή της ΤΚΕ ήταν 20.2±25.5mm/h και η ευαισθησία της γιατην επιβεβαίωση της ύφεσης δεν ξεπέρασε το 84.1%.Στην παρούσα µελέτη αναλύθηκαν για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία καιασθενείς µε αµετάβλητη ενεργότητα νόσου σε διάφορα επίπεδα SLEDAI (µηδενική ενεργότητα νόσου, n=20, ήπια ενεργότητα νόσου, n=15, SLEDAI=1-5 και αυξηµένηενεργότητα νόσου, n=15, SLEDAI>5. Tα Tregs δεν µεταβλήθηκαν σηµαντικά σεκαµία περίπτωση µε µέση εκατοστιαία µεταβολή 7.3±20.6%. Οι µεταβολές των Tregsστις περιπτώσεις υποτροπής και ύφεσης ήταν σηµαντικά µεγαλύτερες από τιςαντίστοιχες µεταβολές σε περιπτώσεις αµετάβλητης ενεργότητας νόσου (p<0.001).Ενδελεχής ανάλυση των δεδοµένων πραγµατοποιήθηκε σε ασθενείς µειδιαίτερους κλινικούς φαινοτύπους της νόσου, όπως η νεφρίτιδα του λύκου (ΝΛ) καιο νευροψυχιατρικός ΣΕΛ. Τα Τ ρυθµιστικά λεµφοκύτταρα ανευρέθηκαν σηµαντικάχαµηλότερα στους ασθενείς µε ενεργό ΝΛ (p<0.001). Περαιτέρω ανάλυση σε 6ασθενείς µε ιστολογικά επιβεβαιωµένη ΝΛ, οι οποίοι αντιµετωπίστηκαν µεενδοφλέβιες ώσεις κυκλοφωσφαµίδης κατέδειξε ότι, τα Τregs αυξήθηκαν σηµαντικάµετά το πέρας της θεραπείας, ενώ η µεταβολή αυτή ήταν στατιστικά σηµαντική ήδηµετά την 4η ώση κυκλοφωσφαµίδης. Επιπρόσθετα, η µεταβολή των Tregs συνόδευετην κλινική ύφεση της νόσου, µε ταυτόχρονη ελάττωση τόσο του SLEDAI όσο καιτου επιπέδου της λευκωµατουρίας.Ο αριθµός των Tregs ήταν σηµαντικά χαµηλότερος στους ασθενείς µε ενεργόνευροψυχιατρικό ΣΕΛ (p<0.001). Περαιτέρω ανάλυση 4 ασθενών µε ενεργόνευροψυχιατρικό ΣΕΛ, οι οποίες αντιµετωπίστηκαν µε ενδοφλέβιες ώσειςκυκλοφωσφαµίδης, κατέδειξε σηµαντική αύξηση του αριθµού των Tregs (p<0.001),ήδη από την 4η ώση κυκλοφωσφαµίδης. Η αύξηση των Tregs συνοδεύτηκε από τηνεπίτευξη κλινικής ύφεσης σε όλες τις ασθενείς.Ιδιαίτερα αναλύθηκαν και 9 ασθενείς, οι οποίοι διαγνώστηκαν µετά τηνέναρξη της µελέτης και, ως εκ τούτου, δεν είχαν λάβει καµιά ανοσοτροποποιητικήαγωγή πριν την αξιολόγηση των Tregs. Τα ρυθµιστικά λεµφοκύτταρα στηνπερίπτωση αυτή ήταν στα επίπεδα των ασθενών µε ενεργό νόσο και σηµαντικάχαµηλότερα από τους ανενεργούς ασθενείς (p<0.001).Αναφορικά µε την επίδραση των διάφορων φαρµακευτικών παραγόντων στονπληθυσµό των Tregs, επισηµαίνεται ότι, η χορήγηση ενδοφλεβίων ώσεωνµεθυλπρεδνιζολόνης, κυκλοφωσφαµίδης και ενδοφλεβίων ανοσοσφαιρινών οδήγησεσε σηµαντική αύξηση τους (p<0.001), συγκριτικά µε τα από του στόµατοςθεραπευτικά σχήµατα µε κορτικοειδή ή υδροξυχλωροκίνη. Η συχορήγησηαζαθειοπρίνης-µεθυλπρεδνιζολόνης οδήγησε σε σηµαντική αύξηση των Tregs(p<0.01), η οποία ήταν οριακά µικρότερη των ενδοφλεβίων σχηµάτων. Στην παρούσα µελέτη αναλύθηκε για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία και οχρόνος αποκατάστασης των Tregs µετά από ενδοφλέβιες θεραπείες µεµεθυλπρεδνιζολόνη, κυκλοφωσφαµίδη ή ενδοφλέβιες ανοσοσφαιρίνες.Παρατηρήθηκε ότι η αποκατάσταση των Tregs στα πρότερα επίπεδαπραγµατοποιείται σηµαντικά ταχύτερα µε ενδοφλέβια µεθυλπρεδνιζολόνη (p<0.001)και ενδοφλέβιες ανοσοσφαιρίνες (p=0.002) συγκριτικά µε την ενδοφλέβιακυκλοφωσφαµίδη.Για την αξιολόγηση της προγνωστικής ικανότητας των Tregs στην υποτροπήτης νόσου, αναλύθηκε ξεχωριστά η κλινική πορεία έξι ασθενών µε µηδενικήενεργότητα νόσου, οι οποίοι εµφάνιζαν χαµηλά επίπεδα Τ ρυθµιστικών κυττάρων. Ηπαρακολούθηση των ασθενών αυτών για δύο χρόνια κατέδειξε ότι τα Tregsπαρέµειναν σε χαµηλά επίπεδα, ενώ µόνο µία ασθενής εµφάνισε υποτροπή του ΣΕΛ.Ως εκ τούτου, η θετική προγνωστική αξία των χαµηλών επιπέδων των Tregs στηνυποτροπή της νόσου είναι εξαιρετικά χαµηλή (16.7%).Αναφορικά µε την IL-6, στην παρούσα µελέτη, ο συντελεστής συσχέτισης rµε τον SLEDAI βρέθηκε ισχυρά θετικός r=0.617. Επιπρόσθετα, καταδείχθηκε ότι ταεπίπεδα της IL-6 ήταν σηµαντικά υψηλότερα σε ασθενείς µε ενεργό νόσο (p<0.001).Η ανάλυση των συσχετίσεων της IL-6 µε άλλες παραµέτρους ενεργότητας νόσουκατέδειξε ισχυρή θετική συσχέτιση µε την ΤΚΕ (r=0.466) και αρνητική συσχέτιση µετο C3 (r=-0.432). Τα επίπεδα της IL-6 ήταν σηµαντικά υψηλότερα στους ασθενείς µεθετικά αντι-dsDNA αντισώµατα (p<0.001). Η σειριακή ανάλυση των επιπέδων τηςIL-6 σε ασθενείς µε µεταβαλλόµενη ενεργότητα νόσου κατέδειξε ότι οι µεταβολέςτου SLEDAI ακολουθούνται από αντίστοιχες µεταβολές της κυτταροκίνης αυτής. Ηαύξηση του SLEDAI ακολουθήθηκε από αύξηση της IL-6 (p=0.010), ενώ η ελάττωσητου SLEDAI από ελάττωσή της (p=0.001). Σε αµετάβλητη ενεργότητα νόσου, ταεπίπεδα της IL-6 δεν µεταβλήθηκαν σηµαντικά.Περαιτέρω ανάλυση σε ασθενείς µε ΝΛ κατέδειξε ότι η IL-6 ήταν σηµαντικάαυξηµένη σε ενεργό ΝΛ (p<0.001) και οριακά αυξηµένη σε ασθενείς µε ενεργόνευροψυχιατρικό ΣΕΛ (p=0.005).Αναφορικά µε την ανάλυση των επιπέδων της IL-10, στην παρούσα µελέτηκαταγράφηκαν σηµαντικά υψηλότερα επίπεδα της κυτταροκίνης αυτής σε ασθενείςµε ενεργό νόσο (p<0.001). Ο συντελεστής συσχέτισης της IL-10 µε τον SLEDAIήταν ισχυρά θετικός r=0.519. Επιπρόσθετα, η IL-10 συσχετίστηκε ισχυρά µε την ΤΚΕ(r=0.419). Η σειριακή ανάλυση της IL-10 σε περιπτώσεις µεταβολής της ενεργότητας νόσου κατέδειξε ότι οι µεταβολές του SLEDAI ακολουθήθηκαν από αντίστοιχεςµεταβολές της κυτταροκίνης αυτής. Έτσι, η IL-10 αυξήθηκε σηµαντικά στηνυποτροπή (p=0.002) και ελαττώθηκε σηµαντικά στην ύφεση της νόσου (p=0.007).Αντίθετα, σε περιπτώσεις αµετάβλητης ενεργότητας νόσου τα επίπεδα της δενδιαφοροποιήθηκαν (p=0.180).Τα επίπεδα της IL-10 βρέθηκαν σηµαντικά υψηλότερα σε ασθενείς µε ενεργόΝΛ (p=0.025), ενώ συσχετίζονταν ισχυρά και µε το επίπεδο της λευκωµατουρίας(r=0.425). Επιπρόσθετα, η IL-10 ήταν σηµαντικά υψηλότερη σε ασθενείς µε θετικάαντι-dsDNA αντισώµατα (p<0.001). Αναφορικά µε τον νευροψυχιατρικό ΣΕΛ, ταεπίπεδα της IL-10 ήταν υψηλότερα σε ασθενείς µε ενεργό νόσο, χωρίς όµως νακαταδείξουν στατιστική σηµαντικότητα (p=0.224).Η µελέτη του TGF-β κατέδειξε ότι η κυτταροκίνη αυτή σχετίζεται ασθενώςαντίστροφα µε την ενεργότητα νόσου, εφόσον ο συντελεστής συσχέτισης µε τονSLEDAI ήταν r=-0.404. Ωστόσο, παρατηρήθηκαν σηµαντικά χαµηλότερα επίπεδαTGF-β σε ασθενείς µε ενεργό νόσο (p<0.001). Τα επίπεδα του TGF-β δενπαρουσίασαν σηµαντικές συσχετίσεις µε άλλες παραµέτρους ενεργότητας νόσου.Παρ’ όλα αυτά, ελαττώθηκαν οριακά σηµαντικά (p=0.009) στην έξαρση της νόσουκαι αυξήθηκαν στην ύφεση (p=0.036). Αντίθετα, δεν µεταβλήθηκαν σηµαντικά σεπεριπτώσεις αµετάβλητης ενεργότητας νόσου (p=0.285).Αναφορικά µε τη ΝΛ, τα επίπεδα του TGF-β ήταν οριακά χαµηλότερα σεασθενείς µε ενεργό ΝΛ (p=0.034), όπως και σε ασθενείς µε θετικά αντι-dsDNAαντισώµατα (p=0.029). Τέλος, στην περίπτωση του νευροψυχιατρικού ΣΕΛ, ταεπίπεδα του TGF-β δεν διαφοροποιήθηκαν σηµαντικά µεταξύ των ασθενών µε ενεργόκαι ανενεργό νόσο (p=0.103).Περαιτέρω ανάλυση των δεδοµένων πραγµατοποιήθηκε αναφορικά µε τησυσχέτιση των κυτταροκινών (IL-6, IL-10 και TGF-β) µε τα επίπεδα των Τρυθµιστικών λεµφοκυττάρων. Η IL-6 συσχετίστηκε αντίστροφα µε τα Tregs (r=-0.443), καταδεικνύοντας ότι αποτελεί σηµαντικό ανασταλτικό παράγοντα για τηνδιαφοροποίηση των κυττάρων αυτών. Η IL-10 συσχετίστηκε επίσης αντίστροφα µετα Tregs (r=-0.328), ενώ ο TGF-β σχετίστηκε ασθενώς θετικά µε τα Tregs (r=0.336),καταδεικνύοντας ισχυρότερο ρυθµιστικό προφίλ συγκριτικά µε την IL-10.Τα αντι-PS/PT αντισώµατα αυτά σχετίζονταν ισχυρά µε προσβολή του ΚΝΣκαι, ιδιαίτερα, µε πολλαπλά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Μία ασθενής µε θετικάαντισώµατα είχε ιστορικό υποτροπιαζουσών αποβολών, ενώ παράλληλα, εµφάνιζε και υψηλούς τίτλους άλλων αντιφωσφολιπιδικών αντισωµάτων. Επίσης, το 54.5%των ασθενών µε θετικά αντισώµατα εµφάνιζαν δικτυωτή πελίωση.Συµπερασµατικά, δύναται να υποστηριχθεί ότι τα CD4+CD25highFOXP3+ Tρυθµιστικά λεµφοκύτταρα αποτελούν ιδιαίτερα αξιόπιστο δείκτη παρακολούθησηςτης δραστηριότητας νόσου στον ΣΕΛ και µπορούν, µε σχεδόν απόλυτη ευαισθησία,να επιβεβαιώσουν την υποτροπή ή/και την ύφεση της νόσου. Αντίθετα, ηπρογνωστική τους αξία σχετικά µε επικείµενη έξαρση του ΣΕΛ φαίνεται να είναιχαµηλή. Επιπρόσθετα, φαίνεται να διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην εκδήλωσηιδιαίτερων κλινικών φαινοτύπων της νόσου, όπως η νεφρίτιδα και η εµπλοκή τουκεντρικού νευρικού συστήµατος. Η αποκατάσταση των Tregs, µετά από επιτυχήαντιµετώπιση και επίτευξη ύφεσης, είναι ανεξάρτητη από τον εκάστοτεχρησιµοποιούµενο φαρµακευτικό παράγοντα. Ωστόσο, η ενδοφλέβιαµεθυλπρεδνιζολόνη, η ενδοφλέβια κυκλοφωσφαµίδη και οι IVIGs σχετίζονται µεταχύτερη και πληρέστερη αποκατάσταση του αριθµού τους.Αναφορικά µε τα επίπεδα των κυτταροκινών, η IL-6 και η IL-10 φαίνεται νααποτελούν αξιόπιστους δείκτες παρακολούθησης της ενεργότητας του ΣΕΛ. Και οιδύο κυτταροκίνες ακολουθούν τις αντίστοιχες µεταβολές του SLEDAI και των Tregs,ενώ η IL-6 σχετίζεται ισχυρά µε την παρουσία αντι-dsDNA αντισωµάτων και ενεργόΝΛ, και, λιγότερο ισχυρά µε την ενεργότητα του νευροψυχιατρικού ΣΕΛ. Αντίθετα, ηIL-10 δεν σχετίζεται µε νευροψυχιατρική νόσο, ενώ φαίνεται να εµπλέκεται στηνενεργότητα της νεφρικής εµπλοκής στον ΣΕΛ. Ο TGF-β αποτελεί λιγότερο αξιόπιστοδείκτη δραστηριότητας νόσου, αν και φαίνεται να εµπλέκεται στην ενεργότητα τηςνεφρίτιδας.Τέλος, οι αυξηµένοι τίτλοι αντι-PS/PT αντισωµάτων φαίνεται να σχετίζονταιµε εµπλοκή του ΚΝΣ, ιδιαίτερα µε τη µορφή πολλαπλών ισχαιµικών επεισοδίων,καθώς και µε την εκδήλωση δικτυωτής πελίωσης.