Οι μεταμορφώσεις του αντιήρωα στο νεοελληνικό μυθιστόρημα: από την Πάπισσα Ιωάννα στα Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά

Abstract

In my dissertation entitled “The Transformations of the Anti-hero in the Modern Greek Novel: from Papissa Ioanna to Vammena Kokkina Mallia” I define the anti-hero as the character of a literary text, which, regarding the dominant heroic model, alters the reader's "horizon of expectations" of a particular historical "horizon" each time. Also, I define a typology of forms received by the anti-hero in the Modern Greek Novel of the 19th and 20th century. My personal methodization resulted from a combination of the definition of the anti-hero based on the Reception Theory, the Aristotelian criticism -which focuses on whether the character acts or not- and the assumption of Bakhtin’s theory. According to Bakhtin, the novel is the literary "scion" of the epic, the latter being divided into heroic and didactic. Furthermore, as far as the function of the anti-hero/anti-heroine is concerned in the light of the communicative nature of the literary effect, I conclude with a comment on the anti-hero/ anti-heroine as a fictional expression of Nietzsche's critique of morality: the adoption of Nietzsche’s philosophical theory as a moral value system in the construction of fictional characters is likely to lead to the creation of anti-heroes. Regarding the position of the anti-heroine in the patriarchal society, I note that the basic elements upon which rests her anti-heroism are diachronically the same: the otherness of the way she deals with her gender-specific social role, especially her sexual life and her body, in the settled patriarchal Greek society. Additionally, it is noted that primarily the producers and secondarily the consumers of at least fictional prose regard laughter with the attitude culturally adopted in Europe (17th century onwards), as it has been recorded by M. Bakhtin. According to his theory, laughter refers only to individuals and their occurrences typical of social life; whatever is important and essential cannot be comical.Finally, as far as the History of Modern Greek Literature is concerned,I suggest a different approach of the History of the Modern Greek Novel: Based on R. Apostolidis’ novel Πυραμίδα 67 (Pyramidα 67), which, by means of an anti-heroic philosophy and the way it comments on individuality (in post-war, anti-hero is recorded a shift "from outside to inside", thus from the outside world to the inner world, from "he, his character and the world" of the inter-war period, to "me, my character and the world"), 1950 can be regarded as a pivotal year concerning the post-war prose, in combination with the belief that in Greece the war ended in 1949 and not in 1944. Based on the emerge of the comic element from 1960 onwards and on the invasion of parody in 1980, accompanied with the renouncement of the belief of the emerging writers of that era that author’s obligation is to teach their audience and not just to amuse it, in combination with the dramatic political events of the biennium 1989-1990 and the change in the production/consumption of fiction in the 90's, I suggest that the period that covers the history of Modern Greek Literature right after the fall of the dictatorship in Greece (1974) can be ended in 1989– at least according to the production of the novel.

Στη διατριβή μου «Οι μεταμορφώσεις του αντιήρωα στο νεοελληνικό μυθιστόρημα: από την Πάπισσα Ιωάννα στα Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» ορίζω τον αντιήρωα με βάση τη θεωρία της Πρόσληψης (Rezeptiontheorie) ως το χαρακτήρα ενός λογοτεχνικού κειμένου, που μεταβάλλει ως προς το κυρίαρχο ηρωικό πρότυπο τον ορίζοντα προσδοκιών του αναγνώστη ενός συγκεκριμένου κάθε φορά ιστορικού «ορίζοντα». Επίσης, καθορίζω μία τυπολογία των μορφών που ο αντιήρωας λαμβάνει στο νεοελληνικό μυθιστόρημα του 19ου και του 20ού αιώνα. Η προσωπική μου τυπολογία προκύπτει από το συνδυασμό του προσληπτικού καθορισμού του αντιήρωα, της αριστοτελικής κριτικής, η οποία δίνει έμφαση στο εάν ο χαρακτήρας δρα ή όχι και της μπαχτινικής παραδοχής ότι το μυθιστόρημα είναι ο «λογοτεχνικός απόγονος» του έπους, το οποίο διακρίνεται σε ηρωικό και διδακτικό. Όσον αφορά στα συμπεράσματα της διατριβής μου και στη συμβολή της στην επιστήμη της Νεοελληνικής Φιλολογίας αναφέρω τα εξής:1) Ως προς τη λειτουργία του αντιήρωα/της αντιηρωίδας:1)Υπό το πρίσμα του επικοινωνιακού χαρακτήρα του λογοτεχνικού φαινομένου, καταλήγω σε παρατηρήσεις για τον αντιήρωα και την αντιηρωίδα ως μυθοπλαστική έκφραση νιτσεϊκής κριτικής της ηθικής: η υιοθέτηση της φιλοσοφικής θεωρίας του Νίτσε ως ηθικό αξιακό σύστημα κατά την κατασκευή μυθιστορηματικών χαρακτήρων είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει στη δημιουργία αντιηρώων. 2) Ως προς τη θέση της αντιηρωίδας στην πατριαρχική κοινωνία διαπιστώνω ότι –στο πέρασμα των εποχών- τα βασικά στοιχεία στα οποία εδράζεται ο αντιηρωισμός της είναι τα ίδια: η ετερότητα της προσωπικής διαχείρισης του έμφυλου κοινωνικού της ρόλου, ιδιαίτερα της ερωτικής ζωής της και του σώματός της στη διαχρονικά αμετάβλητη, όπως παρουσιάζεται, πατριαρχική ελληνική κοινωνία.3) Διαπιστώνεται ότι πρωτίστως οι παραγωγοί και δευτερευόντως οι καταναλωτές -της μυθιστορηματικής πεζογραφίας τουλάχιστον- έχουν για το γέλιο τη στάση που πολιτισμικά υιοθετήθηκε στην Ευρώπη από το 17o αιώνα και μετά, όπως την καταγράφει ο Μ. Μπαχτίν. Το γέλιο μπορεί να αναφέρεται μόνο στο άτομο και σε ατομικά τυπικά φαινόμενα της κοινωνικής ζωής. Ό,τι είναι σημαντικό και ουσιώδες δεν μπορεί να είναι κωμικό. 2) Ως προς την Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (ΙΝΕΛ), προτείνω μία διαφορετική θεώρηση της διαχρονίας του νεοελληνικού μυθιστορήματος: 1) Με βάση την Πυραμίδα 67, η οποία μέσω της αντιηρωικής φιλοσοφίας και του τρόπου που σχολιάζει την ατομικότητα (στο μεταπολεμικό αντιήρωα καταγράφεται η στροφή «από έξω προς τα μέσα», από τον εξωτερικό κόσμο, στον εσωτερικό κόσμο, από το «αυτός, ο χαρακτήρας του και ο κόσμος» των μεσοπολεμικών, στο «εγώ, ο χαρακτήρας μου κι ο κόσμος») μπορεί να καθορίσει το 1950 ως κομβικό έτος της μεταπολεμικής πεζογραφίας –τουλάχιστον- σε συνδυασμό με την παραδοχή ότι ο πόλεμος στην Ελλάδα τελειώνει στην πραγματικότητα το 1949 κι όχι το 1944. 2) Με βάση την αυξανόμενη εμφάνιση του κωμικού στοιχείου από το 1960 και μετά, την εισβολή της παρωδίας το 1980 που συνοδεύεται από την αποτίναξη από τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς της αίσθησης ότι ο συγγραφέας έχει υποχρέωση να διδάσκει το κοινό του κι όχι μόνο να το τέρπει· συνδυάζοντας τα συγκλονιστικά πολιτικά γεγονότα της διετίας 1989-1990 και την αλλαγή στην παραγωγή και την κατανάλωση της πεζογραφίας κατά τη δεκαετία του 1990, προτείνω να περιοδολογηθεί -τουλάχιστον σύμφωνα με τον μυθιστορηματικό δείκτη- η μεταπολιτευτική ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας από το 1974 ως το 1989.