Κοινωνικός διαχωρισμός, εκπαίδευση και πόλη: εκπαιδευτικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και χωρική ανισότητα στη Δ. Αττική

Abstract

This study focuses on the explanation of socio-spatial inequality and exclusion issues in the suburbs of Athens. More specifically it seeks to examine the new forms of segregation and urban inequality that exist in the west suburbs- the working class areas (Acharnai, A. Liosia, Aspropyrgos) in Athens.The spatial concentration of disadvantaged households leads to the question of what the role of local state or neighbourhood in social segregation is. The neighbourhood affects the subsequent options of households, either by providing opportunities for social mobility or by reducing life-chances. A number of initial questions arise. How do mechanisms of social reproduction, such as education, reproduce and reinforce tactics of social segregation? What are the different strategies of middle class social strata and how do their choices empower segregation as, for instance, the residential or educational one? How do the state institutions adopt the same segregation strategies? Does these new segregation tendencies lead to more polarization and residential segregation, such as rich enclaves and poor enclaves? Our results are based mainly on data collected from secondary schools and are further supported by data from semi-structured in-depth interviews with parents, teachers and key actors. The study area is a suburban area in the western region of Athens characterized by various forms of urban informality, especially in housing together with large-scale interventions. The result of the empirical research presents a closer examination on different forms of middle class education strategies and the continuous geographical and social separation of middle class social strata in the city of Athens. Moreover, it seeks to investigate the spatial and social relations who (re) produced in suburban areas and examine the different forms of school segregation.

Η διατριβή έχει σκοπό την παρουσίαση της έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε περιοχές της Δ. Αττικής και αφορά τη διερεύνηση νέων μορφών κοινωνικού διαχωρισμού και χωρικών ανισοτήτων που προκύπτουν μέσα από τις εκπαιδευτικές στρατηγικές, κυρίως των μεσαίων στρωμάτων, σε προάστια της Δ. Αττικής (Δ. Αχαρνών, Λιόσια, Ασπρόπυργος). Η χωρική συγκέντρωση νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα καθώς και η έντονη παρουσία ομάδων με εθνικές και πολιτισμικές διαφορές στις συγκεκριμένες περιοχές οδηγεί τα μεσαία και ανώτερα στρώματα στην υιοθέτηση στρατηγικών για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Το υποβαθμισμένο κοινωνικά περιβάλλον της υπό μελέτης περιοχής και η αδυναμία για κοινωνική και χωρική κινητικότητα παράγουν «θύλακες φτώχειας». Το σχολικό σύστημα συμμετέχει σε αυτή την παθολογία των περιοχών με την έννοια της αυξανόμενης διαφοροποίησης μεταξύ των δημόσιων σχολείων. Οι ομάδες με εθνικές και πολιτισμικές διαφορές καθώς και τα χαμηλότερα εισοδηματικά κοινωνικά στρώματα αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο διαχωρισμό. Η έρευνα στηρίζεται σε στοιχεία που αντλήθηκαν μέσα από δειγματοληπτική στατιστική ανάλυση των μητρώων μαθητών τεσσάρων (4) δημοσίων σχολείων (Γυμνάσια) στον Δήμο Αχαρνών (1094 μαθητές) καθώς και μέσα από πενήντα πέντε (55) συνεντεύξεις σε βάθος, με ημιδομημένο ερωτηματολόγιο, με γονείς και εκπαιδευτικούς φορείς. Ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν είναι πως μέσα από τους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής, όπως η εκπαίδευση αναπαράγονται και ενισχύονται τακτικές κοινωνικού διαχωρισμού; Ποιες είναι οι διαφορετικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και πως οι επιλογές τους ενισχύουν το σχολικό διαχωρισμό και κατά συνέπεια στεγαστικό; Πως τα θεσμικά ιδρύματα υιοθετούν τις ίδιες διαχωριστικές στρατηγικές; Και τελικά, οι νέες διαχωριστικές τάσεις των μεσαίων στρωμάτων οδηγούν σε μεγαλύτερη κοινωνική πόλωση και στεγαστική διαφοροποίηση όπως για παράδειγμα, συγκέντρωση υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές και ταυτόχρονα δημιουργία θυλάκων φτώχειας σε διαφορετικές περιοχές; Τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας παρουσιάζουν μια πιο προσεκτική ματιά στην τοπική κοινωνία και στις στρατηγικές των νοικοκυριών για κοινωνική αναπαραγωγή και κινητικότητα, που προάγουν νέες μορφές διαχωρισμού και κατακερματισμού του αστικού χώρου, μέσα από την υιοθέτηση στρατηγικών όπως η επέμβαση, η απόσυρση, η αποφυγή του δημόσιου σχολείου ή αλλαγή των ορίων των σχολικών περιοχών, ιδιαίτερα σε χώρους κοντά σε οικισμούς τσιγγάνων.