Ευρωπαϊκός και ελληνικός συμβολισμός στη ζωγραφική: συγκλίσεις και αποκλίσεις

Abstract

The study begins with an introductory chapter discussing the basic concepts and philosophical origins of Symbolism, the birth of Symbolism as a literary movement and penetration of symbolist ideas in painting. Emphasis is placed on the philosophical and theoretical starting points discussed through contemporary texts by theoreticians and artists. The study of so extended a literature leads to the conviction that this is a current flowing to such an extent from the inner world of the artist, that, in fact, has, beyond the differences in stylistic and formal elements, retained its character more than any other artistic movement. In the second chapter I study European Symbolism in painting through the works of Arnold Bocklin, Odillon Redon, Edvard Munch, Puvis des Chavannes, Paul Gauguin, James Whistler and Gustave Moreau. It is within this theme, in the same chapter, I include and symbolist landscape, because a symbolist landscape not only describes the topography of the site. Whether as a background of a scene inspired by literary sources, or as the main subject of the composition, landscape is almost everywhere in the work of a Symbolist, always impregnated with philosophical and mystical concepts of the painter. In the second part I examine the penetration of Symbolism in the Greek Art. The study begins with Nikolaos Gizis, because he is the keynote Greek artist of metropolitan Symbolism, a movement that was born and developed in Europe, and so the project is a part of projects that saw Greek artists were adopting Symbolism as a means of expression. Through his influence, it becomes a channel of penetration of Symbolism in the work of Greek artists. In the study I separate Greek painters into three groups. The first is the triad of "consistent" Symbolists. They faithfully adopted the characteristics of Symbolism as developed in the metropolitan centers of art in Europe. In the second group are painters whose symbolic representations are only some episodes in their overall performance. A fairly large number of Greek artists are more or less involved in the symbolist thematic projects and presented in this content. Artists Gounaropoulos George, George Roilos, Epaminondas Thomopoulos and Pavlos Rodokanakis, among a lot more, represent this trend in the thesis. The third category comprises the work of Constantinos Maleas and Constantinos Parthenis. They assimilate the symbolist vocabulary and enrich it with special features which give their work the identity of a Greek physiognomy of Symbolism. The study is an effort that explores relationships, influences the changes they undergo, after the convergences and divergences with the European model, and adds to our self-understanding on the development of national art. In the comparative study of expressions of symbolism in painting I have contributed to the exploration of the relationship between Greek and European painting of the turn of the 19th to the 20th century.

Η μελέτη αρχίζει με εισαγωγικό κεφάλαιο, για τις βασικές έννοιες και τις φιλοσοφικές απαρχές του Συμβολισμού, τη γένεση του Συμβολισμού ως λογοτεχνικού ρεύματος και τη διείσδυση των Συμβολιστικών ιδεών στη ζωγραφική. Στη μελέτη δίνεται έμφαση στις φιλοσοφικές και θεωρητικές αφετηρίες μέσα από κείμενα θεωρητικών και καλλιτεχνών της εποχής που δημιουργούν την πεποίθηση ότι πρόκειται για ένα ρεύμα που πηγάζει τόσο πολύ από τον εσωτερικό κόσμο του καλλιτέχνη, ώστε, στην ουσία, πέρα από τις αποκλίσεις σε τεχνοτροπικά και μορφολογικά στοιχεία, διατήρησε, όσο κανένα, ίσως άλλο, το χαρακτήρα του. Στο δεύτερο κεφάλαιο μελετώ τον ευρωπαϊκό συμβολισμό στη ζωγραφική μέσα από τα έργα των Άρνολντ Μπέκλιν, Οντιλόν Ρεντόν, Εντβαρντ Μουνχ, Πουβίζ ντε Σαβάν, Πολ Γκωγκέν, Τζέιμς Γουίσλερ και Γκυσταβ Μορό. Μέσα σ’αυτή τη θεματική, στο ίδιο κεφάλαιο, εντάσσω και την συμβολιστική τοπιογραφία, ακριβώς γιατί το συμβολιστικό τοπίο δεν περιγράφει απλώς την τοπογραφία του χώρου. Είτε ως φόντο μιας σκηνής εμπνευσμένης από φιλολογικές πηγές, είτε ως κύριο θέμα της σύνθεσης, το τοπίο βρίσκεται σχεδόν παντού στο έργο των Συμβολιστών. Πάντοτε είναι εμποτισμένο με φιλοσοφικές και μυστικιστικές αντιλήψεις αυτού ο οποίος το ζωγραφίζει. Στο δεύτερο μέρος εξετάζω τη διείσδυση του Συμβολισμού και την πρόσληψή του από την ελληνική Τέχνη. Ξεκινάω με το έργο του Νικόλαου Γύζη, επειδή ο Γύζης είναι ο άξονας του μητροπολιτικού ρεύματος του Συμβολισμού, αυτού δηλαδή που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, και έτσι το έργο του είναι ένα μέρος των έργων που έβλεπαν οι Έλληνες καλλιτέχνες και υιοθετούσαν τον Συμβολισμό ως μέσο έκφρασης. Στη μελέτη χωρίζω τους Έλληνες ζωγράφους σε τρεις ομάδες. Στην πρώτη είναι η τριάδα των «συνεπών» Συμβολιστών. Και οι οποίοι υιοθέτησαν στην τέχνης τους πιστά τα χαρακτηριστικά του Συμβολισμού όπως αναπτύχθηκε στα μητροπολιτικά κέντρα της τέχνης στην Ευρώπη. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν ζωγράφοι των οποίων οι συμβολικές παραστάσεις είναι κάποια επεισόδια μόνο στη συνολική τους πορεία. Βεβαίως έχω κάνει μία επιλογή από ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό καλλιτεχνών, όπως τουλάχιστον δείχνει η έρευνα στους καταλόγους των πανελληνίων, των κρατικών και άλλων ομαδικών εκθέσεων εκείνη την εποχή. Ενδεικτικά από έναν μεγαλύτερο αριθμό, επιλέγονται οι Γεώργιος Γουναρόπουλος, Γεώργιος Ροϊλός, Επαμεινώνδας Θωμόπουλος και Παύλος Ροδοκανάκης. Στην τρίτη κατηγορία παρουσιάζω τη συμβολή των Κωνσταντίνου Μαλέα και Κωνσταντίνου Παρθένη. Αυτοί αφομοιώνουν το συμβολιστικό λεξιλόγιο και το εμπλουτίζουν με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία δίνουν στο έργο τους την ταυτότητα ενός Ελληνικού Συμβολισμού. Μέσα από το έργο αυτών των καλλιτεχνών έχουμε την πρώτη οργανωμένη διείσδυση της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα. Η μελέτη είναι μια προσπάθεια που διερευνά τις σχέσεις, τις επιδράσεις, τις τροποποιήσεις που αυτές υφίστανται, τελικά τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις με το ευρωπαϊκό πρότυπο, προσθέτει κάτι στην αυτογνωσία μας σχετικά με την εξέλιξη της εθνικής τέχνης. Με τη συγκριτική μελέτη των εκφράσεών του συμβολισμού στη ζωγραφική έχω συμβάλει στη διερεύνηση των σχέσεων Ελλάδας και Δύσης στη ζωγραφική της καμπής του 19ου προς τον 20ό αιώνα.