Ο ελληνισμός και οι εξελίξεις στη Ρωσία και στις άλλες χώρες της τ. ΕΣΣΔ μετά το 1991: κρίσεις, ελληνικές παρεμβάσεις, προοπτικές

Abstract

The objectives of this research are: (1) to examine the various waves of Greek immigration to Russia after the fall of the Byzantine Empire to 1922 and their fate in Russia/USSR; to examine the crises during Perestroika and after the break-up of the USSR in 1991, and their consequences on the Greeks; (2) to examine Greek efforts for shaping a policy and strategy concerning the Greeks of Russia/USSR and study the actions and measures taken in support of them; to evaluate if these measures contributed to the improvement of the status, well-being and prospects of the Diaspora Greeks and the wider Greek interests. Research methods included both documentary analysis/ obtaining data from existing documents, conducting interviews/ discussions, and literature survey, i.e.: 1) interviews / discussions with Diaspora Greeks; study of Diaspora associations archives; 2) study of the Embassy of Greece in Moscow archives and of relevant documents of the Ministry of Foreign Affairs (MFA); 3) survey of works on Diaspora Greeks and on post-soviet crises; survey of relevant articles in reviews and newspapers; 4) study of other relevant material (Parliament sessions, Conferences etc.).Conclusions of the research are:-Main objectives of Greece’s policy and strategy concerning the Greeks of the former USSR are: a) the facilitation, for various reasons, (demographic, developmental etc.) of repatriation (‘’palinnostisi’’) of Diaspora Greeks; b) the wider support of Diaspora Greeks in their countries of residence. At a later stage (2000), the option of granting Greek citizenship or work and residence permit to those Diaspora Greeks who wish to remain (as citizens and permanent residents) in their country of residence was made possible.-Despite consensus in Greece on the above policy objectives, no relevant strategy i.e. a Programme of Action containing concrete and measurable targets and actions was shaped. As strategy were meant the various measures that Greece gradually adopted for the Diaspora Greeks. -Measures and actions that Greece has taken in support of the Greeks of the former USSR can be classified into: a) ad hoc measures for dealing with crises and urgent needs, like the operation called “Golden Fleece” to evacuate the Abkhazia’s Greeks (1993); b) measures regarding repatriation; c) measures for their wider support in their countries of residence, whether these be initiatives on the political and social level, on the education and cultural level, or on the developmental and economic level.-The main objectives of the Greek policies for the Diaspora Greeks were materialized, in various degrees, not always comprehensively and coherently. Greece should improve her Diaspora policy and strategy, adopting new or strengthening older measures, actions and initiatives; a strengthened, more comprehensive and coherent, policy and strategy would have positive effects on the Diaspora Greeks and the wider Greek interests.

Στόχοι της διατριβής είναι: (1) να εξετάσει τις εγκαταστάσεις των Ελλήνων στη Ρωσία από την Άλωση μέχρι το 1922, την πορεία τους στη Ρωσία/ΕΣΣΔ, ιδιαιτέρως δε τις κρίσεις κατά την ύστερη Περεστρόϊκα και μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 και τις επιπτώσεις τους επί των ομογενών, (2) να ερευνήσει την προσπάθεια διαμόρφωσης ελληνικής πολιτικής και στρατηγικής υπέρ τους, καθώς και τις ελληνικές παρεμβάσεις και μέτρα, κι αν αυτές συνέβαλαν στη βελτίωση της κατάστασης και των προοπτικών των ομογενών και των ευρύτερων ελληνικών συμφερόντων.Η μεθοδολογία της έρευνας συμπεριέλαβε τόσο επεξεργασία και ανάλυση εγγράφων και μελέτη συναφών εργασιών, όσο και συνεντεύξεις/ συζητήσεις, ήτοι: 1) συζητήσεις/ συνεντεύξεις με ομογενείς και μελέτη αρχειακού υλικού ομογενειακών συλλόγων, 2) μελέτη αρχείων της Πρεσβείας της Ελλάδας στη Μόσχα και υλικού του Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) αλλά και συζητήσεις με στελέχη του ΥΠΕΞ, 3) μελέτη εργασιών για τους Έλληνες της Ρωσίας/ΕΣΣΔ, αλλά και έργων που αναφέρονται ειδικότερα στη μετασοβιετική περίοδο, καθώς και άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά, 4) μελέτη άλλου σχετικού υλικού (πρακτικά Βουλής, πρακτικά συνεδρίων, κλπ.). Συμπεράσματα της διατριβής είναι τα ακόλουθα: -Βασικοί στόχοι του περιγράμματος πολιτικής της Ελλάδας έναντι των ομογενών της τ.ΕΣΣΔ, ήταν: α) η προώθηση, για διάφορους λόγους (αναπτυξιακούς, δημογραφικούς κλπ.), της παλιννόστησης στην Ελλάδα, όσων επιθυμούσαν, β) η πολλαπλή ενίσχυση των λοιπών ομογενών, ώστε να παραμείνουν στις εστίες τους και να αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, γέφυρα συνεργασίας της Ελλάδας και των χωρών διαμονής. Σε μεταγενέστερο στάδιο (2000) αποφασίστηκε η δυνατότητα δυνατότητα χορήγησης ελληνικής ιθαγένειας στους ομογενείς που ζουν στις χώρες της τ.ΕΣΣΔ και επιθυμούν να την αποκτήσουν χωρίς κατ’ ανάγκην να έρθουν να κατοικήσουν μόνιμα στην Ελλάδα. - Παρά τη συναίνεση επί των ανωτέρω στόχων, δεν έγινε δυνατή η διαμόρφωση συγκροτημένης στρατηγικής, ήτοι ενός προγράμματος δράσης με συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους και συναφείς δράσεις. Ως στρατηγική νοήθηκε το άθροισμα των διαφόρων μέτρων που υιοθέτησε σταδιακά η Ελλάδα. -Τα μέτρα της Ελλάδας υπέρ των ομογενών διακρίνονται σε: i) ad hoc μέτρα για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και καταστάσεων, όπως η επιχείρηση ‘’Χρυσόμαλλο Δέρας’’ (1993) για απεγκλωβισμό των ομογενών της Αμπχαζίας, ii) μέτρα σχετικά με την παλιννόστηση των ομογενών, iii) μέτρα για την ενίσχυσή τους στις χώρες διαμονής, ήτοι δράσεις σε πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, σε εκπαιδευτικό και πολιτιστικό πεδίο και σε αναπτυξιακό και οικονομικό πεδίο. -Οι βασικοί στόχοι της ελληνικής ομογενειακής πολιτικής προωθήθηκαν σε διάφορους βαθμούς, έστω με προβληματικό τρόπο με τα ανωτέρω μέτρα. Η Ελλάδα πρέπει να ενισχύσει περαιτέρω την ομογενειακή πολιτική και στρατηγική της για τις χώρες της τ. ΕΣΣΔ, με υιοθέτηση νέων ή ενδυνάμωση παλαιότερων μέτρων και πρακτικών, ώστε να ενισχύσει τους ομογενείς, αλλά και να προωθήσει τα ευρύτερα συμφέροντά της.