Ο μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας και η άνιση περιφερειακή ανάπτυξη, 1993-2010

Abstract

The regional problem in Greece has been an object of heated scientific debate, especially since the 1990's and mainly in the realms of regional economics. The purpose of the thesis has been to suggest and implement an alternative political-economic framework and a critical geographical approach for analyzing uneven regional development in the case of Greece. The main argument, resulting from the analysis of data of different sorts and from various sources, statistical data, legal texts, policy documents, publications on the press and interviews, suggests that geographical change and the restructuring of unevenness in the case of Greece supplement and fulfill a radical political and economic transformation, during the period 1993-2010.During this period of time, common ground is found in that the regional problem, usually approached as divergence in terms of income or other macroeconomic indices, has evolved in a positive way. There is a nearly overall agreement, as an overview of the related literature shows that the economic and certain of the social inequalities decrease. Nevertheless, analysis here suggests that the above do reflect only a fragmentary aspect of the problem, as it reveals “hidden” norms, structures and patterns of socioeconomic development in space, political contradictions and subtle forms of injustice between regions, in the course of globalization and European integration.An alternative approach to the regional problem in Greece becomes possible with the use of theoretical concepts and analytical tools from the critical paradigm in Economic Geography and it is based on two principle assumptions. First, regions are seen as open and flexible social formations that interconnect through networks of material exchanges and immaterial flows. Second, power relations are formed in space and those, as well as the aforementioned, cannot be easily quantified or depicted in the statistical data. Conclusively, the thesis conveys two main narrations focusing on the case of Greece during the period 1993-2010. One concerning the relation between state regulation (state policy and politics), regions (as open and flexible territorial systems) and production structure (relations between capital and labour), and one concerning the power of Athens and of its administrative region Attica, to the domestic system.

Σκοπός της εργασίας υπήρξε η διερεύνηση και ερμηνεία της σχέσης ανάμεσα στο μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας και στην άνιση περιφερειακή ανάπτυξη για μία συγκεκριμένη ιστορική περίοδο που ξεκινά το 1993 και φτάνει μέχρι το 2010. Η χωρική – οικονομική αναδιάρθρωση στην Ελλάδα εξετάστηκε υπό το θεωρητικό πρίσμα της πολιτικής οικονομίας και της κριτικής Γεωγραφίας, μέσα από τρείς αναλυτικούς άξονες, όπως το κράτος, οι περιφέρειες και η παραγωγή. Η κεντρική παραδοχή υπήρξε ότι η άνιση ανάπτυξη βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τις ευρύτερες πολιτικοοικονομικές διαδικασίες, μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται και τις οποίες διαμορφώνει. Η ανασύνθεση, συγκέντρωση και μελέτη διάσπαρτου υλικού που συμπεριλάμβανε στατιστικά στοιχεία, δημοσιεύματα, νομικά κείμενα και κείμενα πολιτικής και επιστημονική βιβλιογραφία, είχε ως απώτερο στόχο την περιγραφή, κατανόηση και ερμηνεία του περιφερειακού προβλήματος και του τρόπου με τον οποίο η κεντρική εξουσία εργάστηκε σε ότι αφορά τη διαχείριση του. Αυτό που προκύπτει είναι κυρίως ότι το ζήτημα της περιφερειακής ανάπτυξης στις διάφορες μορφές που μπορεί να λάβει στις χωρικές κλίμακες και μέσα από εναλλακτικές προσεγγίσεις, συνεισέφερε στην Ελλάδα του εκσυγχρονισμού και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στην εκτόνωση εντάσεων και αντιφάσεων που ενείχε ο ριζικός μετασχηματισμός της οικονομίας, οι οποίες αν δεν αναχαιτίζονταν θα έφερναν ενδεχομένως το σύστημα νωρίτερα στην κρίση. Τελικά τέθηκε ειδικά για την ελληνική περίπτωση, το κλασικό ερώτημα που διατύπωσε η D. Massey τη δεκαετία 1970 «με ποια έννοια περιφερειακό πρόβλημα» και σε αυτό δόθηκαν απαντήσεις. Η εργασία υποστηρίζει ότι το περιφερειακό πρόβλημα είναι πρόβλημα όχι των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών ή περιοχών, αλλά της οικονομίας και της πολιτικής. Επίσης, είναι πρόβλημα της μίας δυναμικής περιφέρειας της μεγέθυνσης που παρασύρει ολόκληρο το σύστημα στη σύγκλιση, αλλά ταυτόχρονα, υπονομεύει τις προϋποθέσεις της ύπαρξης και της υπεροχής της, αποδιοργανώνοντας την παραγωγική δυναμικότητα της ευρύτερης επικράτειας της. Η θέση αυτή, βασισμένη στην υπόθεση ότι ο χώρος του «περιφερειακού» πλάθεται, συντίθεται και αποσυντίθεται, μέσα στο χρόνο και σε εναλλακτικές χωρικότητες, διαφοροποιείται τελικά από τις συνήθεις απόψεις για την περιφερειακή ανάπτυξη στην Ελλάδα. Καταρχήν, αμφισβητεί την παραδοχή ότι η γρήγορη ανάπτυξη της περιόδου υπήρξε μία μονοσήμαντα θετική εξέλιξη, απλά γιατί είχε οφέλη στο εισόδημα και στην απασχόληση και σε ορισμένα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη, ακόμα και σε κοινωνικές παροχές και πρόσθετους πόρους στις περιφέρειες. Η ανάπτυξη παρήγαγε νέους διαχωρισμούς, ανισότητες και αποκλεισμούς στο χώρο σε επιμέρους πεδία και τομείς. Παράλληλα εφιστά την προσοχή στους μηχανισμούς της κεντρικής παρέμβασης και τους κοινωνικούς αυτοματισμούς που οδήγησαν σε αφομοίωση των ευρωπαϊκών κατευθύνσεων σε μία άκριτη δέσμευση σε μέσα και κατευθύνσεις, εκτός ενός συνεκτικού και μακροπρόθεσμου στρατηγικού πλαισίου. Σε γενικές γραμμές, υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη στις περιφέρειες χρησιμοποιήθηκε για να εξυπηρετηθεί η εθνική σύγκλιση στο πλαίσιο της οικονομικής ολοκλήρωσης, αλλά και για την εξασφάλιση μίας θεμελιώδους κοινωνικής συναίνεσης σε υψηλής διακινδύνευσης κυβερνητικές επιλογές και αποφάσεις.