Όταν είσαι γονιός από την τάξη τη δική μας...: ταξικές διαφοροποιήσεις των οικογενειακών μορφωτικών πρακτικών

Abstract

This doctoral thesis is classified in the field of Sociology of Education and explores contemporary aspects of inequality in education. The study focuses on educational and cultural practices adopted by families from different social classes and explores class differences in possession and activation of material, social and cultural family resources in relation to their children's education. The purpose of the study is to examine, whether and in what ways, socialization processes and cultural practices developed within families from different socio economic background differentiate, and to what extent these differences influence their relation to school.More precisely, the focus of the study lies in parents’ perceptions of their educational role, their aspirations concerning their children's educational and professional future, and in what they actually do in order to support their children. It is suggested that social class has a significant effect on family – school relations and parental strategies and choices, which often depict conflicts and claims in the wider social field. The analysis is based on empirical research, conducted between September 2008 to June 2009. Data was collected through semi-structured interviews with 27 families (27 mothers and 11 fathers) and children in their final year at primary school. Parents were selected from two primary schools, with different social composition, both located in the region of Attica. The first one is an old established middle class private school in the centre of Athens, The second is located in a predominately working class area, characterized by high rates of unemployment, low incomes and low educational levels. The thesis consists of two parts. The first, composed of two chapters, sets the research questions of the aim of the study, and provides an outline of the theoretical framework, literature review and research methodology.The second part is composed of three chapters, the analysis of the research data are presented. Chapter One is subdivided into two sections. Section One presents a literature review on family school - relations, from a sociological perspective. It outlines the social factors that influence parents’ intervention in their children's education and forms their educational strategies and practices, it also underlines class differences in family culture. Section Two explicates the theoretical framework of the study. The conceptual tools are drawn from the work of Bourdieu (cultural and social capital, habitus and field) and Bernstein (language and pedagogical codes ,visible and invisible pedagogy). Furthermore, the contribution of the sociology of childhood, in the analysis and interpretation of parental practices and representations of the child and childhood, is acknowledged. Chapter two sets the research questions and methodological tools. This chapter discusses the sample criteria, of both parents and schools, describes the schools and the sites they are situated as well as the techniques of data collection and analysis. In addition, the research process is discussed in an reflective attempt to highlight the complex dynamics in the research relationship.The third chapter portrays a parents’ professional and educational characteristics and documents significant differences in parents social profile between the two schools (middle class in the private school, working class in the state school). Emphasis is given in the analysis of the parents school experience as students and the social factors that shaped their experience. It is suggested that their own educational path has strong impact on their assumptions and practices in relation to their children's education. Chapter Four focuses on parental involvement in schooling and demonstrates class differences in parents perceptions of their role and the school’s role The first section, examines choice of school, which seems to be a middle class practice. The second section demonstrates differences in the parents’ relationship to their children’s schools i.e. frequency and cause of intervention and forms of communication with teachers. Parental support in homework is also discussed and finally, the chapter illustrates parents’ aspirations for their children's educational and professional future. As the analysis shows,parents in both schools share a desire for their children to succeed in school. However, the study points out significant class differences in the two groups, in parents’ skills, resources and forms of parental involvement and support. Chapter Five explores practices in leisure time and examines socialization procedures developed within the families. The analysis focuses on the childs participation in organized activities, internet access and computer usage, cultural practices such as reading books or familiarity with arts, and also play and friendships. Choices related to leisure are addressed as class determined and related to transmission or lack of cultural goods and social privilege.Finally, the conclusion underlines the social inequalities in family- school relations. Despite the fact that all parents in the research acknowledge the importance of education in their children’s life, they differ as to the way they signify education’s value as with the cultural practices they adopt. As the study argues, these differences are related to parents social characteristics, especially concerning their level of education and their own school experiences. However,the analysis highlights not only differences between the two groups of parents but also internal differentiations in both groups, in an attempt to avoid a rigid and simplistic interpretation of social groups as homogeneous. In this way the interaction of objective circumstances and subjective factors is illuminated and the significance of active subjects in the management of social possibilities or constraints is stressed.

Η διατριβή εντάσσεται στο πεδίο της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης και διερευνά σύγχρονες όψεις της κοινωνικής ανισότητας στην εκπαίδευση. Το αντικείμενο είναι οι εκπαιδευτικές και μορφωτικές πρακτικές οικογενειών από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Η διατριβή μελετά τη διαφοροποιημένη κατοχή αλλά και ενεργοποίηση υλικών, κοινωνικών και πολιτισμικών πόρων από τους γονείς διαφορετικών κοινωνικών τάξεων, καθώς και τις κοινωνικές διαδικασίες μέσω των οποίων διαμορφώνεται η σχέση της οικογένειας με την εκπαίδευση. Στηρίζεται σε εμπειρική έρευνα με ημιδομημένες συνεντεύξεις στην οποία πήραν μέρος 27 οικογένειες (27 μητέρες και 11 πατέρες) που έχουν παιδιά στην Στ’ δημοτικού. Πρόκειται για δύο ομάδες γονέων οι οποίοι επιλέχθηκαν με βάση δύο δημοτικά σχολεία όπου και φοιτούν τα παιδιά τους. Τα σχολεία βρίσκονται στην περιφέρεια Αττικής και έχουν διαφορετική κοινωνική σύνθεση: το ένα είναι παλιό γνωστό ιδιωτικό του κέντρου της Αθήνας και συγκεντρώνει παιδιά από μεσοαστικά κυρίως στρώματα, το άλλο είναι ένα δημόσιο σχολείο δυτικής λαϊκής συνοικίας, από αυτές που χαρακτηρίζονται «υποβαθμισμένες», με ψηλά ποσοστά ανεργίας, χαμηλά εισοδήματα και χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο.Η διατριβή αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο, με δύο κεφάλαια, αναφέρεται στην προβληματική, το θεωρητικό πλαίσιο και τη μεθοδολογία της έρευνας. Στο δεύτερο, το οποίο περιλαμβάνει τρία κεφάλαια, παρουσιάζεται η ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων. Ακολουθούν τα συμπεράσματα και η βιβλιογραφία. Στο πρώτο κεφάλαιο: α) παρουσιάζεται η επισκόπηση της διεθνούς κοινωνιολογικής βιβλιογραφίας με αντικείμενο τη σχέση οικογένειας και σχολείου, τους παράγοντες που διαμορφώνουν τις εκπαιδευτικές οικογενειακές στρατηγικές και πρακτικές, τις ταξικά προσδιορισμένες διαφορές κουλτούρας που χαρακτηρίζουν οικογένειες διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, καθώς και οι σχετικές έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα. β) Τίθεται το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας. Τα εννοιολογικά εργαλεία που το συγκροτούν αντλούν κυρίως από το έργο των Μπουρντιέ (οι έννοιες του πολιτισμικού και κοινωνικού κεφαλαίου, του habitus και του πεδίου) και Μπερνστάιν (οι έννοιες των γλωσσικών και παιδαγωγικών κωδίκων, της ορατής και αόρατης παιδαγωγικής). Επιπλέον, γίνεται αναφορά στη συμβολή της κοινωνιολογίας της παιδικής ηλικίας στην ερμηνεία και ανάλυση των γονικών πρακτικών, των διαδικασιών κοινωνικοποίησης αλλά και των θεωρήσεων για το παιδί και την παιδική ηλικία, που αναπτύσσονται μέσα στις οικογένειες διαφορετικών κοινωνικών ομάδωνΤο δεύτερο κεφάλαιο αφορά την εμπειρική έρευνα. Παρουσιάζονται τα ερωτήματα και οι μεθοδολογικές επιλογές της έρευνας. Αναφέρονται τα κριτήρια επιλογής του δείγματος, δηλαδή των σχολείων αλλά και των γονέων, ακολουθεί συνοπτική περιγραφή των δυο σχολείων και των περιοχών στις οποίες βρίσκονται, παρουσιάζεται η τεχνική συγκέντρωσης του ερευνητικού υλικού καθώς και η τεχνική ανάλυσης του υλικού που προέκυψε από τις συνεντεύξεις (ανάλυση περιεχομένου). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσίαση της διεξαγωγής της έρευνας και της προσέγγισης των γονέων, η οποία δεν περιορίζεται σε απλή καταγραφή, αλλά αναλύει πώς η ίδια η διαδικασία της έρευνας διαφοροποιείται ανάλογα με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων. Πρόκειται για μια γόνιμη αναστοχαστική προσέγγιση της σχέσης ερευνητή-ερευνώμενου, ιδιαίτερα όταν αυτή τοποθετείται σε ένα πλαίσιο ταξικής απόστασης. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται τα επαγγελματικά και μορφωτικά χαρακτηριστικά των γονέων του δείγματος και αναδεικνύεται το διαφορετικό κοινωνικό προφίλ των γονέων από τα δύο σχολεία (μεσαία στρώματα στην περίπτωση του ιδιωτικού σχολείου, λαϊκά στρώματα στην περίπτωση του δημόσιου), ενώ παράλληλα επισημαίνονται οι διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της κάθε ομάδας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο σχολικό παρελθόν των ίδιων των γονέων, στη δική τους σχολική εμπειρία και στους κοινωνικούς παράγοντες που την καθόρισαν. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στις οικογενειακές πρακτικές σε σχέση με το σχολείο. Αρχικά εξετάζεται η επιλογή σχολείου, πρακτική που αφορά αποκλειστικά τους γονείς του ιδιωτικού και αναλύεται ως μέρος μιας στρατηγικής διασφάλισης εκπαιδευτικών και κοινωνικών προνομίων. Μέσα από το ίδιο πρίσμα διερευνάται επίσης η σχέση που οι γονείς αναπτύσσουν με το σχολείο, δηλαδή οι μορφές, η συχνότητα και το περιεχόμενο της γονεϊκής παρέμβασης και επικοινωνίας με τους δασκάλους, αλλά και οι πρακτικές υποστήριξης στη μελέτη και ο τρόπος που οι γονείς αντιλαμβάνονται το δικό τους ρόλο και τον οριοθετούν απέναντι στο ρόλο του σχολείου. Τέλος, εξετάζονται οι προσδοκίες των γονέων σχετικά με την εκπαιδευτική και επαγγελματική πορεία των παιδιών τους. Από την ανάλυση αναδεικνύεται ότι οι μορφές παρέμβασης και υποστήριξης διαφοροποιούνται σημαντικά, ανάλογα με την κοινωνική θέση των γονέων, παρόλο που όλοι οι γονείς, και των δύο ομάδων, συμμετείχαν ενεργά στην υλική, συναισθηματική και έμπρακτη υποστήριξη των παιδιών τους σε σχέση με το σχολείο. Το πέμπτο κεφάλαιο διερευνά τις πρακτικές διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου των παιδιών οι οποίες εξετάζονται σε συνάρτηση με τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της οικογένειας. Η ανάλυση εστιάζει στη συμμετοχή των παιδιών σε οργανωμένες εξωσχολικές δραστηριότητες, στην ενασχόλησή τους με το διαδίκτυο και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σε πολιτιστικές πρακτικές όπως το διάβασμα «εξωσχολικών» βιβλίων ή η εξοικείωση με τις τέχνες, καθώς και στο παιχνίδι και τις φιλικές συναναστροφές. Οι επιλογές σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο εξετάζονται ως κοινωνικές πρακτικές, ταξικά διαφοροποιημένες οι οποίες συνδέονται με τη μεταβίβαση ή την απουσία πολιτισμικών αγαθών και κοινωνικών προνομίων.Η διατριβή κλείνει με τα συμπεράσματα τα οποία υπογραμμίζουν τις κοινωνικές ανισότητες στο πλαίσιο των οποίων διαμορφώνεται η σχέση των γονέων με το σχολείο. Παρά το γεγονός ότι όλοι οι γονείς του δείγματος αναγνωρίζουν τη σημασία της εκπαίδευσης για τη ζωή των παιδιών τους, τόσο ο τρόπος που νοηματοδοτούν την αξία της εκπαίδευσης όσο και οι μορφωτικές πρακτικές που υιοθετούν, διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα το εκπαιδευτικό τους επίπεδο και τη δική τους σχολική εμπειρία. Πέρα όμως από τις διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων του δείγματος, που τοποθετούνται αντίστοιχα στα μεσαία και τα λαϊκά στρώματα, η ανάλυση αναδεικνύει τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της κάθε ομάδας, ξεφεύγοντας έτσι από τον κίνδυνο μιας άκαμπτης προσέγγισης των κοινωνικών ομάδων ως ομοιογενών. Με αυτό τον τρόπο φωτίζεται η αλληλεπίδραση αντικειμενικών συνθηκών και υποκειμενικών παραγόντων και επισημαίνεται ο ενεργός ρόλο των υποκειμένων στη διαχείριση των αντικειμενικών περιορισμών ή δυνατοτήτων.