The expedience of anxiety and pleasure: a kleinian approach to fairy tales by Jacob and Wilhelm Grimm

Abstract

Based on the presupposition that literature and psychoanalytic theory function as communicating repositories of narratives, this dissertation consists of a parallel reading of paradigmatic texts found in Jacob and Wilhelm Grimm’s Kinder und Hausmärchen, and the theoretical texts by pioneering psychoanalyst Melanie Klein. Born in 1882 Vienna, Klein was brought up in a cultural environment where the Grimm tales had been institutionalized as the primary entertaining and educational narrative for children. Klein’s theories of psychic development stemmed from her analyses of children who were also brought up in a similar cultural milieu. This congruence, I argue, is reflected in some of Klein’s theoretical papers and recently available clinical notes, which are saturated with imagery, symbols and structures often found in the Grimm tales. I contend that the Grimm tales exercised an indirect yet formative influence on Klein’s theories. Simultaneously, however, a synchronic study of the two discourses brings out their common structural and symbolic elements in a way that permits us to achieve a different understanding of the way Grimm tales resonate with different audiences. Key Kleinian concepts such as the centrality of the maternal in the formation of individual identity, anxiety as a prerequisite to symbolization, the paranoid-schizoid and the depressive positions, the good internal object, all find their structural or symbolic equivalent in aspects of the tales. This mediation between psychoanalytic theory and the tales is facilitated by the use of Propp’s theory of the morphology of the folktale, a landmark text in the study of folklore, as well as by aspects of the work pf psychoanalytically-oriented folklorist Alan Dundes, whose work revolves around the view that any collection of folklore, whatever its form, should be accompanied by informed attempts to situate folkloric elements within their cultural contexts, as well as to provide interpretations of their possible use and significance for their audiences.

Βασισμένη στην παραδοχή ότι η λογοτεχνία και η ψυχαναλυτική θεωρία λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία αφηγήσεων, η διατριβή αυτή αποτελείται από μία παράλληλη ανάγνωση παραμυθιών που βρίσκονται στις συλλογές των αδερφών Γκριμ και των θεωρητικών κειμένων της πρωτοπόρου ψυχαναλύτριας Μέλανι Κλάιν. Γεννημένη στη Βιέννη το 1882, Η Κλάιν ανατράφηκε σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον όπου τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ είχαν καθιερωθεί ως το θεμελιώδες ψυχαγωγικό και παιδαγωγικό αφήγημα κατά την παιδική ηλικία. Οι θεωρίες της διαμορφώθηκαν σταδιακά από τις αναλύσεις παιδιών, τα οποία είχαν ανατραφεί στο ίδιο πολιτισμικό πλαίσιο. Αυτή η ιστορική και πολιτισμική πραγματικότητα αντανακλάται εν μέρει σε ορισμένα από τα θεωρητικά της κείμενα καθώς και σε προσφάτως διαθέσιμες κλινικές της σημειώσεις. Και τα δύο αυτά είδη κειμένων διατρέχονται από εικόνες, σύμβολα και δομές, που απαντώνται συστηματικά στα παραμύθια των αδερφών Γκριμ. Υποστηρίζω ότι τα παραμύθια των αδερφών Γκριμ άσκησαν έμμεση αλλά ζωτική επίδραση στην ψυχαναλυτική θεωρία της Κλάιν. Την ίδια στιγμή, η παράλληλη μελέτη των δύο αυτών πεδίων αναδεικνύει τα κοινά στοιχεία στη δομή και το συμβολισμό τους με τέτοιον τρόπο, που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα και από διαφορετική οπτική ορισμένους λόγους και τρόπους με τους οποίους τα παραμύθια των Γκριμ βρίσκουν απήχηση σε πολυάριθμά και διαφορετικά μεταξύ τους ακροατήρια. Θεμελιώδεις έννοιες της Κλαϊνικής θεωρίας, όπως η κεντρική σημασία του μητρικού στοιχείου στη διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας, το άγχος ως προϋπόθεση για τη συμβολοποίηση, η παρανοϊκή-σχιζοειδή και καταθλιπτική θέση, το εσωτερικό αντικείμενο, όλα βρίσκουν το δομικό ή συμβολικό ανάλογό τους σε στοιχεία των παραμυθιών των Γκριμ. Με αυτόν τον τρόπο καταδεικνύεται πώς στοιχεία των παραμυθιών απηχούν ψυχικές διεργασίες, κάνοντας τα αφηγήματα αυτά ιδιαίτερα επιδραστικά σε ευρύ κοινό. Η διασύνδεση αυτή μεταξύ των παραμυθιών και της ψυχαναλυτικής θεωρίας γίνεται εφικτή με τη βοήθεια της θεωρίας του Προπ σχετικά με τη μορφολογία των παραμυθιών, ένα έργο-σταθμός στη μελέτη της λαογραφίας, καθώς και με στοιχεία από το έργο του ψυχαναλυτικά προσανατολισμένου λαογράφου Alan Dundes. Το έργο του τελευταίου έχει βασιστεί στην αντίληψη ότι οποιαδήποτε συλλογή λαογραφικού υλικού, σε οποιαδήποτε μορφή, θα πρέπει να συνοδεύεται από προσπάθειες να προσδιορίζεται η θέση και η λειτουργία των στοιχείων αυτών εντός του πολιτισμικού πλαισίου τους, καθώς και από απόπειρες ερμηνείας της πιθανής χρήσης και σημασίας για το κοινό τους.